If you don't know English, you don't have any chances

Til bilmeıtin adamnyń, árıne, shet elde oqýǵa múmkindigi joq. Tegin de, aqyly da. Til, ásirese aǵylshyn tili, bilim kókjıegin keńeıtip qana qoımaı, álemniń reıtıńti oqý oryndarynda bilim alýǵa jol ashady. Talpynsań grant ta, stıpendıa da alasyń, jataqhana da tegin beriledi. Al oǵan qol jetkizýdiń joldary qalaı?

Amerıka, Eýropa jáne Qytaıdyń sizge usyna alatyn múmkindikterimen tanysyp kórińiz. Ret-retimen.

Jeti jurttyń tilin bil, jeti túrli ilim bil

Aǵylshyn tili nemese basqa shet tili mektep baǵdarlamasynda tereń oqytylatyn, odan qalsa, arnaıy kýrstar men repetıtordyń kómegine júginetin qala balasy úshin asa qıynǵa soqpaıdy. Polıglot bolý aýyl balasy úshin aýyr. «Aqparattyq-taldaý ortalyǵy» aksıonerlik qoǵamynyń zertteýine júginsek, aýyldyń 9 synyp oqýshysy qaladaǵy qatarlasynyń biliminen 4 balǵa, 11 synyp oqýshysy – 7,33 balǵa artta qalyp otyr. Biraq, zertteý ortalyǵynyń mamandary bul kórsetkish aýyl balasy qabiletsiz degendi emes, olarǵa tereń bilim beretin muǵalimderdiń tapshy ekenin bildiredi deıdi.

Bilim mınıstrligi bekitken orta bilim standarty aýylǵa da, qalaǵa da ortaq. Biraq arada kózge kórinbeıtin úlken kedergi bar. Sonyń saldarynan aýyl mektebiniń túlegi til úırenýge keminde bir jylyn, tipti, eki-úsh jylyn joǵaltady.

11 jyl aýylda oqysa da, Germanıada bilim alǵan Serik Soldathan qalaǵa kelgende nemisshe bir aýyz sóz bilmegenmin deıdi.

"Aqmola oblysy Arshaly aýdanyna qarasty Bulaqsaı orta mektebinde 11 jyl oqydym. Aýylymyzda júzge jetpeıtin tútin bar, synypta jalpy, mektepte de bala sany az bolatyn. Nemis tili oqytylǵan joq, al aǵylshyn tili baǵdarlamada bolǵanmen, ustaz turaqtamady. Sóıtip, 2007 jyly 11 synypty taýystym. Aýyl oqýshysy bolsaq ta, Ulttyq biryńǵaı testileý Astana qalasynda, ıaǵnı, qala balalarymen qatar ótti. Testini oıdaǵydaı tapsyrǵan soń, Agrotehnıkalyq ýnıversıtettiń grantyna tústim. Biraq, qalaǵa kelgende nemisshe bir aýyz sóz bilmedim", – deıdi Serik.

Aýyldan ketkennen keıin týra eki jyldan soń Serik Eýropada bilim alamyn degen sheshimge kelgen. Dortmýnd qalasyndaǵy ýnıversıtetterdiń birine oqýǵa túsip, mashına jasaý mamany atanyp shyqty.

Sondyqtan, shetelge baryp, bilim alǵysy keletin túlekter úshin birinshi keńes – ýaqytty júıelep, til kýrsyna jazylý kerek. Kýrstan tys, áleýmettik jelige ketetin ýaqytty ınternettegi tegin til sabaqtaryna jumsaǵan abzal.

Al Amerıkaǵa jol IELTS ben TOEFL-dan bastalady

Al, AQSH-ta bilim alý úshin ózińiz qalaǵan oqý ornynyń talabyna saı osy eki emtıhannyń birin tapsyrsańyz jetkilikti. Mysaly, IELTS emtıhanynan Qazaqstandaǵy aǵylshyn konsýldyǵynda nemese sertıfıkattalǵan halyqaralyq mektepterdiń birinde tapsyrýǵa bolady. Baǵasy – 50 myń teńge aınalasynda. Shama kelgenshe bir-eki apta erte jazylyp qoıǵan durys, óıtkeni, oryn bolmaı jatady.

Birinshi kúni aýyzsha, ekinshi kúni jazbasha emtıhan tapsyrasyz. Jaýaby eki aptada daıyn bolady. AQSH-qa barý úshin IELTS emtıhanynan eń azy 6.0 bal, TOEFL iBT-dan 60 baldan joǵary baǵa alýyńyz kerek. Bul – bakalavrıatta oqý úshin. Al magıstratýraǵa baratyn bolsańyz alǵashqysynan 7.0 bal, ekinshisinen 100 baldan artyq jınaýyńyz tıis. Eki emtıhannan da kerekti bal alǵan soń, ary qaraı qamdanýǵa bolady.

IELTS pen TOEFL emtıhandarynan basqa, Amerıkanyń oqý oryndary talap etetin taǵy bir – SAT emtıhany bar. Ony AQSH-tyń óz talapkerlerimen qatar, sheteldikter de tapsyrady. Bul synaqtan AQSH-tan basqa, 175 elde ótýge bolady. Qazaqstanda da.

Jalpy 3 saǵat 45 mınýtqa jalǵasatyn emtıhan talapkerdiń aǵylshyn tilinde mátin oqýyn, esep shyǵarýyn jáne jazbasha bilimin tekseredi. Aqyly. Bir ret óte almasańyz, taǵy birneshe ret tapsyrýǵa bolady.

On-laın da múmkindik bar. AQSH-ta Sat tapsyrý $45 (búgingi valúta baǵamy boıynsha 1 dollar –310 teńge). AQSH-tan basqa elderge kontınenttik qosymsha somalar bekitilgen. Eýrazıa elderi úshin $38 qosylady. Iaǵnı, barlyǵy $45 + $38 = $83.

Bir emes, bes ýnıversıtet tańdaýǵa bolady

Aǵylshyn tilimen qatar, sheteldik ýnıversıtetterdi de zertteı berý kerek. Alǵashynda qazaq, orys tilderinde, til meńgergen soń aǵylshyn tilinde mol aqparat jınaýǵa bolady. Eń aldymen mynany este saqtańyz: AQSH-qa oqýǵa baramyn degen adam keminde 1,5-2 jyl buryn qamdaný kerek. Aǵylshyn tiliniń emtıhany men qujat jınaý prosesi osy 2 jylǵa kiredi.

Ekinshiden, bir emes, bes, tipti, on oqý ornyn tańdap qoıyńyz. Bul rette AQSH-tyń ýnıversıtetterin ǵana tańdap, kolejderin mensinbeı ketýge bolmaıdy. Tańdaǵan oqý oryndarynyń teń jartysy kolej bolsa, tipti jaqsy. AQSH bir qadam bolsyn jaqyndaı beredi. Sebebi, Qazaqstandaǵydaı emes, AQSH kolejeriniń bedeli joǵary ári eki jyldan keıin ýnıversıtettiń úshinshi kýrsyn jalǵastyryp oqýǵa bolady.

Taǵy bir mańyzdy faktor bar: aldymen Amerkanyń eń úzdik 30 tipti, 50 ýnıversıtetiniń tizimin jazyńyz. Bul oqý oryndary siz tańdaǵan ýnıversıtetterdiń qataryna qosylmaý kerek. Sebebi, Amerıkanyń úzdik ýnıversıtetteri memlekettik grant pen stıpendıa taǵaıyndamaıdy. Iaǵnı, Amerıkada joǵary bilimdi tegin alý úshin úzdikter qataryna jatpasa da, stýdentke grant, stıpendıa, jataqhanadaǵy orynmen qatar, sapaly bilim bere alatyn, biraq reıtıńisi 50-den tómen ýnıversıtetterdi tańdaý kerek.

Barynsha kóp oqý ornyn tańdaǵannyń artyqshylyǵy bar

Qarańyz, Qazaqstanda atestatyńyz ben test qorytyndysynyń tupnusqasyn qujat tapsyryp otyrǵan negizgi ýnıversıtettiń qabyldaý bólimi alyp qalady. Sol ýnıversıtettiń qabyldaý bóliminde otyryp, tańdaý páni sáıkes keletin tórt JOO men tórt mamandyqty tańdaı alasyz. Biraq basqa mamandyqqa baq synaý úshin qujattyń túpnusqasy kerek, al ol grant nátıjesi shyqqansha, negizgi ýnıversıtettiń qabyldaý komısıasynda jatady.

AQSH-ta olaı emes. Siz qatarynan bes jáne odan da kóp ýnıversıtetke qujat tapsyra alasyz. Jáne qujattaryńyzdyń túpnusqasyn emes, notarıýs bekitken kóshirmelerin jiberesiz. Bul jerde birinshiden, ýaqyt utasyz. Bir ýnıversıtet sizge shaqyrtý jibere me, joq pa, belgisiz, al birneshe ýnıversıtetten shaqyrtý keledi degen úmit basym.

Ol jaq tıanaqtylyqty jaqsy kórdi

AQSH-tyń joǵary bilim oryndaryna oqýǵa túsý úshin myna standartty qujattar qajet:

1. Tólqujat kóshirmesi

2. Buǵan deıin alǵan bilimińizdi rastaıtyn qujat

3. Mektep atestaty nemese dıplomdaǵy kredıtterdiń aýdarmasy men notarıýs arqyly bekitilgen transkrıpti

4. Usynys hat

5. Banktegi esepshotyńyzdyń kóshirmesi

6. Til synaqtarynyń sertıfıkaty (IELTS, TOEFL, SAT, GRE)

Bul qujattaryńyz ýnıversıtettiń saıtyndaǵy talapqa saı toltyrylý kerek. Qujatyńyz qashalyqty tıanaqty bolsa, qabyldaý komısıasy ótinishti sonshalyqty tez qaraıdy.

Búkil aqparat ýnıversıtet saıtynda.

AQSH-tyń kez kelgen ýnıversıteti stýdentke qandaı múmkindik, qandaı mamandyq, qandaı baǵdarlama usyna alatynyn aldyn ala naqtylap qoıady. Ol ár ýnıversıtettiń saıtynda tur. Jalpy, Amerıkadaǵy oqý týraly materıal shash etekten. Biz naqty bir baǵyty boıynsha jol siltep otyrmyz. AQSH ýnıversıtetterin toptastyrǵan saıt ta bar. Osy saıttaǵy ýnıversıtetter arasynan "stıpendıasy baryn" iriktep alýǵa bolady. Qujat tapsyrǵanda da tek stıpendıasy bar ýnıversıtetterge tapsyrǵan abzal. Óıtkeni, AQSH-ta bilim alýdy kez kelgenniń qaltasy kótere bermeıtini anyq. Ár ýnıversıtettiń saıtyn tereń zerttep, talabyna saı keldim degen ýnıversıtetke ǵana ótinish tastaý kerek.

Amerıka ýnıversıtetteriniń bakalavrıatyn kúzgi semesterden bastaý úshin qujatty sol jyldyń qysy bastala sala, kóktemnen keshiktirmeı tapsyrý kerek. Al, halyqaralyq stýdentterdiń deregi bir jyl buryn qabyldanady. Ótinish berý úshin oqý ornynyń arnaıy portalyna tirkelesiz de, qujattaryńyzben qosa, ýnıversıtettiń úlgisin toltyrasyz. Dál sol portaldan ótinishińizdiń statýsy men qaralý prosesin baqylaı alasyz.

Shamamen 3-4 aıdan keıin qujat tapsyrǵan oqý oryndarynan jaýap kele bastaıdy. Bireýi qabyldandyńyz dese, bireýi, "qapalanbańyz" dep jubatý hat jiberedi. Solardyń birin tańdap, oqımyn degen rastaý hat jiberesiz. Sizdi tańdaǵan, siz tańdaǵan ýnıversıtet jeke kýrator bekitedi de endigi prosesterdiń bárin kýratoryńyzben onlaın talqylap otyrasyz.

Dál osy kýratordan grantta bilim alýdyń joldaryn táptishtep surap alasyz. Kýratorǵa qarjylyq jaǵdaıyńyzdy baıandap, qosymsha jeńildikter suraý – oqýǵa túsý prosesiniń bir bóligi deýge bolady. AQSH-taǵy kez kelgen ýnıversıtet sheteldik stýdentterge jeke-jeke kóńil bóledi jáne ár stýdenttiń jaǵdaıyn qarap, oǵan tegin nemese arzan bilim usynady.

Mysaly, Mıssýrı shtatyndaǵy Merıvıll ýnıversıteti. Sheteldik stýdentterge arnalǵan 10 stıpendıasy, ıaǵnı granty bar. Bul ýnıversıtet byltyr stýdentterine qarjylaı kómek kórsetý úshin (stıpendıa men granttar osynyń aıasynda) 99 mln dollar jumsaǵan.Oqý orny stýdentterine memlekettik, federaldyq jáne jekemenshik baǵdarlamalar aıasynda qarjylaı qoldaý kórsete alady.

Munda bakalavrıatqa kúndizgi bólimge oqýǵa túsken stýdent 6000-14 000 dollar arasynda stıpendıaǵa ıe bolady. Al, qosymsha taǵy 10 túrli stıpendıa bar. Birinshisi – prezıdenttik stıpendıa. Halyqaralyq stýdentter, ıaǵnı, sheteldik stýdentterdiń bári qatysa alady. Utyp alsa, tórt jylǵy aqysy, jatyn orny men iship-jemi túgel tólenedi.

Stýdenttiń GPA kórsetkishi (Grade Point Average – atestatyńyzben dıplomyńyzdaǵy baǵalardyń ortasha baly) – 3,75, al SAT synaǵy 27/1290 bolýy kerek. Bıyl osyndaı stıpendıa alyp úlgerý úshin 2017 jyldyń 1 jeltoqsanyna deıin qujat tapsyrý kerek.

Qalǵan stıpendıalardyń talaby men kólemine qysqasha toqtalsaq

Qamqorlyq stıpendıasy. Sheteldik stýdentterdiń bári qatysa alady, alsa, oqý aqysy tólenedi. Talap – GPA – 3,75; SAT – 27/1290.

Doktor Donald atyndaǵy stıpendıa. Halyqaralyq stýdentterdiń bári qatysa alady, oqý aqysy tolyq tólenedi, jataqhana men tamaǵy tegin. GPA – 3,25; SAT – 23/1040

«Kıbersport» stıpendıasy. Sheteldik stýdentterdiń bárine arnalǵan. Jylyna 2000 dollar beriledi. «Ańyzdar lıgasy» («Lıga Legend oıyny») men «Quıyn batyr» (Geroı Býrı) jarystarynan synaq alynady.

Mýltımádenıet stıpendıasy. Oqý aqysynyń jartysy tólenedi. Sheteldik stýdentteriń bári qatysa alady. Talaby – ýnıversıtet kampýsynda ınklúzıvti mádenıetti qalyptastyrýǵa úlesin qosýy kerek.

Melıssa Brıkeı atyndaǵy stıpendıa. Bul stıpendıaǵa AQSH-tyń Mıssýrı shtatyndaǵy Sent-Lýıs qalasynyń De La Sal orta mektebin ne osy qaladaǵy memlekettik jáne jekemenshik mektepterdi támamdaǵan stýdentter ǵana qatysa alady. Oqý aqysy men jatyn orny úshin 8000 dollar beriledi.

Óner men dızaın stıpendıasy. Jylyna 500 dollardan bastap 5000 dollar kóleminde. Sheteldik stýdentter qujat tapsyra alady. Bul granttyń kelesi qujaty 2018 jyldyń 1 naýryzyna deıin qabyldanbaq. Talap – stýdent portfolıosyn usynýy tıis.

Án men bı salasyndaǵy stıpendıa. Sheteldik stýdentter qatysa alady. Grant ıegerleri oqýǵa túskennen keıin iriktelip, jylyna 2000 dollarǵa deıin stıpendıa ala alady.

Inovasıalyq stıpendıa. Jylyna 3 000 dollar stıpendıa taǵaıyndalady. Biraq, buǵan tek AQSH-tyń turǵylyqty stýdentteri qatysa alady.

Taǵy bir mysal retinde Pensılvanıa Shtatyndaǵy gýmanıtarlyq Dickinson College oqý ornyn tańdap kórińiz. Bul kolejiń IV ǵasyrǵa jýyq tarıhy bar. Sheteldik stýdentter úshin 6 túrli stıpendıasy bar. Bári de aqshalaı. Jáne alǵashqy oqý jylynda stýdentter kampýsynan jatyn oryn beredi.

Qamqorlyq stıpendıasy. Sheteldik stýdentterdiń bári qatysyp, jylyna 7500 dollar kóleminde stıpendıa ala alady.Ýnıversıtet baǵdarlamasyndaǵy eń qıyn pánderden joǵary bal jınaǵan stýdentter qatysa alady.

Kafdra dekanynyń stıpendıasy. Jylyna 5000 dollar stıpendıasy bar. Ýnıversıtettiń tynys-tirshiligine belsendi qatysqan jáne qıyn pánderden joǵary upaı jınaǵan stýdentterge beriledi. Stıpendıaǵa sheteldik stýdentter de qujat tapsyra alady.

Djon Dıkınson atyndaǵy stıpendıa. Stıpendıa kólemi - 20 000 dollar. Sheteldik stýdentterdiń bári qatysa alady. Osy stıpendıany alamyn degen stýdent oqý baǵdaramasynyń qıyn pánderinen eń azy 4.0 (A) bal jınaý kerek. SAT emtıhany boıynsha 1350 bal jınap, kolejde jan-jaqty bilim deńgeıin baıqatýy qajet.

"Ulttyq marapat" stıpendıasy. Bul stıpendıany kolejdiń negizin qalaǵan Djon Dıkınson men Bendjamın Rashtyń atyndaǵy ortaq grant deýge bolady. Stıpendıa kólemi – 2000 dollar. Qıyn pánderdegi baǵasy joǵary sheteldik stýdentterdiń bári qatysa alady.

Sondaı-aq 15000 dollardan turatyn Bendjamın Rash atyndaǵy jeke stıpendıa bar. Buǵan da sheteldik stýdentter qatysa alady. Eń qıyn pánderden 4.0 (A) balyn alǵan jáne SAT testinen 1350 bal jınaǵan stýdentter baǵyn synasa bolady.

Djon Montgomer atyndaǵy stıpendıa 10 000 dollardy quraıdy. Bul stıpendıa qıyn pánderden eń jaqsy baǵa alǵandar men belgili bir salada talanty bar jastarǵa arnalǵan.

Fýlbraıt baǵdarlamasymen de tegin oqýǵa bolady

Aıta ketý kerek, AQSH-ta magıstrlerge arnalǵan Fýlbraıt (Fulbright Graduate Student Program) programmasy bar ekenin kóp adam bile bermeıdi. Ol arqyly bir tıyn tólemeı-aq qaıta aı saıyn 1500-2500$ stıpendıa alyp oqýǵa bolady. Ol týraly naqtyraq myna jerden oqyp bile alasyz.

Bilim izdeseń, Eýropany da baıqap kór

Amerıkadaı emes, Qazaqstan jastaryne Eýropanyń ýnıversıtetterine tegin oqýǵa túsý ońaıyraq. Óıtkeni, Eýropanyń onshaqty elindegi memlekettik ýnıversıtetter sheteldik stýdentterdi óz jastarymen teń qoıyp, tegin bilim beredi. Kóbine ortaq talap – sol eldiń memlekettik tilin bilý kerek.

Mysaly, Chehıa memleketi. Eger siz cheh tilin óte jaqsy meńgergen bolsańyz, osy eldiń kez kelgen memlekettik ýnıversıtetinde tegin bilim ala alasyz. Biraq, Chehıanyń iri qalalarynda stýdent jatyn ornyn ózi tabady.

Germanıanyń talaptary da jeńil. Nemis tilinen emtıhan tapsyryp, óz elińizdegi ýnıversıtette keminde 2 jyl bilim alýyńyz kerek. Nemese, Germanıanyń ýnıversıtetinde bir jyl daıyndyq kýrsyn oqý mindetti. Birden aıta keteıik, Eýropa ýnıversıtetteri tegin bilim alatyn stýdenttiń ózinen kitaphana, sportzal taǵy basqa qyzmetter úshin bir rettik jarna alady. Germanıanyń memlekettik oqý oryndary stýdenttiń esepshotyndaǵy belgili bir somany bir jylǵa buǵattaıtyny da sodan.

Bolgarıa men Norvegıa da sheteldik stýdentterdi qýana qarsy alady. Onyń ústine, bul elderdiń memlekettik ýnıversıtetteri aǵylshyn tilinde bilim beretin baǵdarlamalar usynady. Biraq, eki eldiń de memlekettik tilin bilý mindetti.

Dese de, bir qaraǵanda oqý tegin bolǵanmen, Eýropanyń kóp ýnıversıtetteri jatahqana bermeıdi. Sondyqtan, bul elderde ómir súrý arzan ba, qymbat pa, sony zerttep alǵan soń ǵana qujat tapsyrǵan abzal. Eýropadaǵy ýnıversıtetter de qujatty onlaın qabyldaıdy.

Eýropada tegin oqýǵa múmkindik beretin basqa granttar

Mysaly, Ulybrıtanıada Chievening, Germanıada DAAD, al Eýroodaq qarjylandyratyn Erasmus Mundusbaǵdarlamalary.

Qytaıda da tegin oqý bar

Sońǵy ýaqytta Qytaıda oqyp jatqan jáne oqyǵysy keletin jastarymyzdyń sany artyp keledi. Qytaıda tegin bilim alýǵa nıetti túlekter bolsa, onyń da joldary bar. Qytaı Halyq Respýblıkasynyń Bilim mınıstrligi men Qazaqstannyń Bilim mınıstrligi arasyndaǵy kelisim, sondaı-aq, Shanhaı Yntymaqtastyq uıymyna múshe memleketterdiń úkimetaralyq kelisimi aıasynda tegin oqýǵa bolady. Bilim mınıstrliginiń saıtynda Qytaıda bakalavrıat, magıstratýra men doktarantýra boıynsha bilim alý baǵdarlamasynyń konkýrsy jarıalanǵan.

Stýdentke qoıylatyn negizgi tórt krıterıı bar:

1. Qytaı tiliniń HSK sertıfıkaty

2. Atestat nemese dıplomy

3. Akademıalyq kezeń aıaqtalǵan ýaqyttaǵy oqý úlgeriminiń baǵasy

4. Eger magıstratýra men doktorantýrada oqımyn dese, Qytaıda bilim alamyn degen mamandyǵy boıynsha Qazaqstannyń dıplomy.

Osy krıterıılerge saı talapker erkin, qazaq nemese orys tilderinde shetelge barýynyń maqsatyn jazyp, Bilim mınıstrliginiń saıtyndaǵy nusqaýǵa saı, Qytaıda tegin bilim ala alady. Eki eldiń mınıstrlikteri arasyndaǵy kelisim boıynsha bıyl 39, SHYU úkimetaralyq kelisimine saı 16 grant bólinip otyr.

Avtory: Kenjekeı Toqmuratqyzy

Sholýshy: Ásel Óteshova