Qadirmendi Erlan Tynymbaıuly!
2012 jyly «Qamshy» portalyn ashqaly beri Bas betten túsirmegen baǵdarshamnyń biri boldyńyz. Qazaq saıasatyna qatysty ár jazbańyzdy keıde nıettes baýyrlaryńyz jiberip, keıde ózimiz jarıalap, jylyna júzdegen materıalyńyzdy qalyń oqyrmanǵa der shaǵynda jetkizip otyrdyq. Almatyda, Astanada toppen de, jeke de kezdesip, pikir almasyp júrdik. «Qazaqstan» arnasyna basshy bolatynyńyzdy kómekshilerińizdiń ótinishimen Mınıstrden buryn jarıalap, synǵa qaldyq... Ǵajap ánshimiz Bıbigúl Qılymhanqyzynyń «Uly dala» ánine klıp túsirip, «Qazaqstan» arnasynan jarıalaýǵa muryndyq boldyńyz. Áıteýir qol sómkeńizdi kóterip qasyńyzda júrmesek te, qol qýsyryp qarap otyrmaı, Alash balasyna paıdaly degen ár sózińizdi nasıhattaý ádetimizge aınalǵan.
Qazaq qyzmetine qatty kirisińiz, Alash degende aıanyp qalmańyz dep keıde ókpelep, keıde erkelep hat-habar alystyq... Ultqa qyzmet deıtin uly jolda Kerýenbasy sanadyq. Memlekettik qyzmette qazaqqa búıregi buratyn eki adam bolsa, birin Siz dep baǵaladyq. Basqasy basqa «Qazaqstan» ulttyq telearnasynda Alash arystarynyń «Tar zamanyn» kórsetip, Keńesshilik qyzmette «Alash muraǵatynyń» tom-tom qupıa qujattaryn jaryqqa shyǵarýyńyz - tarıhta qalar ǵıbratty qareket. Darynynan góri qaryny aldyǵa shyǵyp ketken keı júgermekterdiń kesiri bolmasa áli de ult qyzmetindegi jumystaryńyzdyń uranshysymyz.
Kesheli beri Prezıdenttiń uıytqy bolar degen sózin iritki nıetine paıdalanǵandar týraly dabyl qaqtyq. Oǵan der shaǵynda jaýap berip, bar qazaqqa basý aıttyńyz. Durys. Degenmen ult aǵzasyna qaptaǵan syzdaýyq pen shıqannyń jarylar shaǵy jaqyndap turǵanyn jasyrǵymyz kelmeıdi. Sáti túsip, jeke kezdesip jatsaq aıtarmyn dep júrgen biraz oılarym bar edi. Sony qazir aıtýdy jón kórip otyrmyn.
Álemdik geosaıasat kóziqaraqty jurtqa biraz dúnıeni ańǵartty. Amerıkany qorǵan, Orysty orman, Túrkıany týys, Qytaıdy jumys dep sanaǵan qazaq úshin endi shynaıy oılanatyn kez keldi. Bastysy ishki birlik, rýhanı tutastyq, ózara túsinistik qana eldi qutqarmaq. Ol úshin «Til jarasy», «Din talasy», «Dil alasy» deıtin syzdaýyqtardyń syryna úńilip, syrtyn emes ishin emdeýge erterek kiriskenimiz jón.
1. Til jarasy. Tarıhty tarazylasaq, qazirgi kezeńdi paıymdasaq tutas memleketti turalatqan kóp tóńkeristiń tuzdyǵy turmystyq kelispeýshilikterden bastalǵan. Sonyń biri - til máselesi. Bir ózennen sý iship, bir topyraqtan nan jegen eki turǵynnyń eshqandaı bas arazdyǵy bolmasa da, bir-biriniń tilin túsinbeı tiresip qalýy jıi kezdesetin jaǵdaı. Ondaıda Ata zańdaǵy Memlekettik tildiń arasha bolýy tabıǵı qubylys. Jasyratyny joq on qazaqtyń toǵyzy orys tilin túsinetin, on orystyń bireýi qazaqsha túsinbeıtin, anyǵy túsingisi kelmeıtin bizdiń elde Memlekettik tildiń aty bar da, zaty joq sıaqty. Bul statýsty baryn salyp qorǵaýǵa tıis Memleket qaýqarsyz bolǵanda azamattar ózderi zańdy túrde talap ete bastaıdy. Al olardy «arandatýshy» sanap, memleketqurýshy ultty tuqyrtýmen jasalatyn saıasat jaranyń aýyzyn odan ári tyrnaǵandaı áser eteri sózsiz. Iá, «toleranttylyq», «turaqtylyq», «tynyshtyq» bárinen mańyzdy. Desek te 80 paıyz qazaqtyń tilin 20 paıyz ózge jurtqa jyǵyp berý tózimdiliktiń kóbesin jyrtady. Kóp bolyp qorqytamyn demese de, tereń bolyp batyryp jibeýge qareket jasalýy ábden múmkin. Tildik kemsitýshilik bir kúnde on ret aldynan shyǵyp júrgen ár qazaq kóńili jadaý, kókiregi qusa kúı keship júr.
2. Din talasy. Ózge dindi qoıa turalyq. «Álmısaqtan musylmanbyz» deıtin qalyń qazaq bul kúnde sıyrdyń búıregindeı sıqy ketip tur. Keı aǵalarymnan keshirim surap, bir ǵana máseleniń shetin shyǵarǵam. Muhametjan Tazabek, Sanjar Kerimbaı, Qaırat Joldybaı, Ahmetbek Nursıla, Toqtar abyz, t.b azamattardy bir stolǵa otyrǵyzyp, qazaqtyń dinı senimi, rýhanı bolashaǵy týraly ortaq áńgime aıtqyzyp kórsek... Bul kisilerdiń artynda az bolsa da sanaly, bilimdi, aqyldy jas býyn jáne myńdaǵan azamat bar. Qudaı saqtasyn! Eldigimizge synaq kelse «Qazaq» dep atqa qonar Alash balasy altybaqan bolyp, aqyryp kelgen jaýdan emes bitimi joq daýdan shańyraǵymyz ortaǵa túspesin!
3. Dil alasy. Túri qazaq, dińi orys Qala qazaǵy (orystildi), orys tilinen qaǵajý kórgen dala qazaǵy (qazaqtildi), bolmysy bólek qandastar, Reseıge arqa súıegen, qazaqty mensinbeıtin orystar, qaı topqa qosylaryn bilmeı júrgen ózge ulttar, ne qazaqsha, ne oryssha sóılerin bilmeı júrgen kelimsekter... Bylaı qarasań tili bóten, dini bólek, dili shubar ózindik mentalıteti joq memleket sıaqtymyz. Bul ulttyq ıdeologıanyń oısyrap turǵanyn ańǵartady.
Árıne, Memleket tarapynan, qazaqtyń sanaly talpynysynan ulttyq upaıymyz túgendelip kele jatyr. «Naýryz», «Ulttyq kıim kúni», «Ulttyq kitap kúni»... Munyń bári naýqanmen bastalsa da, nátıjesin kórsetip, jalpyulttyq is-sharaǵa aınalyp kele jatqany kóńil qýantady. Sondyqtan «oıbaı, mine quryǵaly jatyrmyz» dep baıbalam salýdan aýlaqpyn. Ózińiz jaqsy biletin Ahmet Baıtursynuly «El búginshil, meniki erteń úshin» dep bosqa eskertpese kerek. Másele eldegi turaqtylyq «qazaqty tuqyrtýdan» turmaıtynyna shúbásiz ılanýǵa tıispiz.
Reseı yqpaly, Qytaı qaýpi degendi el de bilip otyr. Aqordanyń keń kabınetinde olarmen qandaı áńgime, nendeı kelisim bolyp jatqanyn keıde ańǵarmaı qalyp, Memleket basshysynyń dıplomatıalyq qadamdaryn durys túsinbeı jatsaq, tápsirleý Sizderge paryz. Al Prezıdenttiń Assambleıadaǵy «májbúrlemeý» sózin áli kúnge túsinbeı áńki-táńki bolyp otyrǵan jurtqa naqty jaýap kerek. Basty suraq, Qazaqstan Respýblıkasynyń tolyqqandy azamaty Memlekettik tildi talap etse, ol «májbúrleý» bolyp sanala ma, álde ádiletti, durys talap pa?
«Til jarasy», «Din talasy», «Dil alasy» týraly tek zar ılep, zapyran qusyp otyrǵan joqpyz. Qal-qaderimizshe qareket jasap, ıdeologıalyq turǵyda barymyzdy salyp kelemiz. Júz jyldyń aldynda ata-babasy aryp-ashyp kelgen, búgin tońy jibip, toıynyp otyrǵan ózge jurttyń balasyna da qazaqtyń oıdan shyǵarǵan ósh-qastyǵy joq. «Adamzattyń bárin súı baýyrym dep» mindettegen Abaıdyń eli tek syılastyqty kútedi, syılamasa talap etedi, tuqyrtsa týlaıdy... Bastysy Alashtyń aǵzasyn jaılaǵan rýhanı syzdaýyq pen shıqan jarylyp, qansoqtasy shyqpasyn! Soǵan qam jasaıyq!
Qurmetpen, «Qamshy» aqparat agenttiginiń jetekshisi Bilál Qýanysh
