Qurmetti Prezıdent! Mártebeli Qasym-Jomart Kemeluly!
Sizge aqyl aıtaıyn degen oıym joq. Eldiń tynyshtyǵy Siz úshin qandaı qymbat bolsa, árbir esti qazaq úshin de bar ǵumyrynan baǵaly! «Qazaqstan halqy assambleıasynda» sóılegen sózińiz dıplomatıalyq bolmysyńyzǵa barynsha saı etip jazylǵan salmaqty joldaý boldy. Degenmen «bir-birin májbúrlemeý» maǵynasynda aıtylǵan sózińiz jurt arasynda ártúrli áńgimeniń sebepshisi bolyp otyr.
Kez kelgen durys nıetti qadam ˗ týra túsingenge tunyq, bura túsingenge bylyq bolyp shyǵa kelýi áp-sátte. Sizdiń «májbúrlemeý» sózińiz qazaqtyń óz elinde Memlekettik tildi talap etýin «arandatý» dep baǵalaıtyndarǵa, Memleketti, onyń tilin, halqyn syılaǵysy kelmeıtin bezbúırekterge taptyrmas olja boldy! «Endi qaı tilde sóılesem, ózim bilem» deıtin órkókirekterdiń ishinde qyzyl órtteı laýlap jatyr. Bul kúni erteń-aq kez kelgen ortada lap ete túser lańǵa aınalyp ketýi ábden múmkin.
Men Qytaıdan kelgen qazaqpyn. «Orys tili áli basymdyqta» degendi eskerip, Atajurtqa kelerden buryn-aq orys tilinen saýat ashyp keldim. Biraq Almatyǵa kelgen soń óz quqyǵyn qorǵaǵan qazaqtildilerdiń qataryn kóbeıtkim keldi. Memleket qurýshy ulttyń bul qadamy jemissiz bolǵan joq. Qazirgi Almaty men burynǵy «Alma-Atanyń» arasy jer men kókteı! Barlyq jerde qazaq tilinde sóıledim. Ýlatyp, shýlatyp aıǵaıǵa basqan joqpyn. Jaı ǵana mádenıetti túrde talap ettim. El men jerdi syılaǵan orystildiler durys túsindi. Bir-eki aýyz qazaqshasymen jaýaptasty nemese til biletin qyzmetkerdi shaqyrdy. Al kerisinshe, miz baqpaı, meni jaý sanap, minez kórsetkenderdi, ashýǵa basqandardy da kórdim. Endigi jerde «Maǵan memlekettik tilde jaýap berińiz» degen mádenıetti talabym «májbúrleýge» aınalyp shyǵa kelgeli tur. Jýrnalıs retinde minberde turǵan quzyrly organ ókiline «qazaq tilinde sóıleńiz» desem «arandatýshy» bolǵaly turmyn.
Tildi jeleý etip, eldi tilim-tilim qylyp, qyryqpyshaq qyrǵynǵa ulastyrǵysy keletinder bar ekenin joqqa shyǵarmaımyn. Másele sonyń biltesi qaıda jatyr? Orys tilin bilmeıtin bir qazaqqa jaý kózben qarap, tipti adam sanatyna qosqysy kelmeıtin «jat nıetter» joq emes. Sondaı oqıǵa bolǵanda qany qyzbaıtyn qazaq joq. Onysy ádiletti de. Al osy máseleni alaýlatyp, jalaýlatqanǵa jetkizbeı-aq sheshetin bir mekeme bar ma bizde? Solardyń biri Assambleıa deıik. Memlekettik tildi talap etken qazaqqa bılik basý aıtady. Tipti ashý shaqyrady, satymsaq blogerler saýdaǵa júredi... Al «óz tiliń ózińe» dep otqa maı quıǵan sebepkerdi kim túzeıdi? Assambleıadan bir adam basý aıtqanyn kórdik pe solarǵa?
Jasyratyny joq. Dáýren Abaev aıtqan «Úńgirdegi ultshyldyqqa» da kýá boldym. Biraq ony durys túsinýge tyrystym. Nege? Óıtkeni adam boıyndaǵy barlyq ashý-yza til arqyly shyǵatyny aıtpasa da túsinikti. Óz elinde jumyssyz júrip, qaryz basyp, ata-babasynan qalǵan qısapsyz baılyq talan-tarajyǵa túskenin kórip, aýzyn ashqannyń abaqtyǵa qamalyp jatqanyna nalyp, aýyrsa, em ala almaı, kóńili jaılanyp demala almaı júrgende tym qurysa, óz tilinde sóıleı almasa, ol adam ne isteıdi?! Ultynyń bar qaıǵysy tiline jınalady. Bárinen túńilse de Qazaqstan degendegi qazaq ataýyna «maldanady». Sony qorǵan kóredi. Memlekettik til dep statýs alǵan ana tilinen basalqy izdeıdi.
Shyn máninde, basty arandatýshy «Úńgirdegi ultshyldyqta» emes «Úńgirdegi ultsyzdyqta» bolyp tur. Memlekettik mekemelerdiń tili orys, qaǵazy orys, minezi orys! Qazaqtildiler oryssha sóıleýge mindetti. Al júz jyl Qazaqstanda turatyn orys nemese orystildiler qazaq tilin pysqyrmasa da bolady. Mundaı «jazylmaǵan» zań basqa barlyq zańnan artyq oryndalyp júr. «Ádiletti», «Jańa Qazaqstan» 80 paıyz túlek UBT-da qazaq tilin tańdaǵanyn, halyqtyń 70 paıyzy qazaq ekenin shyn sezinse, mundaı shyndyqqa kóz jumbasa kerek edi...
El tynyshtyǵy - bárimizdiń basty qundylyǵymyz. Ony buzýǵa «til» sebepshi bolýy ábden múmkin. Árıne, orys tilin bilý artyqshylyq. Biraq «Qazaq tilin», «Memlekettik tildi» bilmeý kemshilik ekenin ashyq aıtýǵa tıispiz. Keshe óz tilinde sóılep kelgen Qandastar búgin orys tilin úırenip, sóılep te júr. Al ata-babasy jer aýdarylyp kelgen, birneshe urpaǵy Qazaqtyń nanyn jep júrgen ózge ult ókilderi, tipti ana tilinen jurdaı óz qazaǵymyz Memleketqurýshy ulttyń tiline sonsha nemquraıly, mensinbeýshilikpen qaraýy «arandatýshylyqtyń» bastaýy der edim... Daıashy bolyp júrgen qarapaıym qazaq jastary tilin burap, oryssha sóıleýge tyrysady. Al orystildi satýshy klıentpen qazaqsha sóılesýge arlanady!!!
Qurmetti, Prezıdent!
Ulan baıtaq dalany mekendep, memlekettiligin ustaǵan esti qazaq eshqashan ózgeniń tiline, dinine, diline qarsy emes! Mıllıardtap qarjy bólip, olardyń óz qundylyqtaryn saqtaýyna jaǵdaı jasap otyrǵanymyz da sondyqtan shyǵar. Tek Ata-baba topyraǵyn basyp turyp, óz tilinde sóıleýge quqyǵy bolmasa, óz tilinde qyzmet alýǵa dármensiz bolsa, onda onyń aıaǵy jaqsylyqqa aparmasy anyq! Sizdiń “májbúrlemeý” sózińizdiń ózin ilip alyp, “arandatýdyń” quralyna aınaldyryp jatqanyn kórip otyrmyz.
Memlekettik tildi talap etý «Májbúrleý» emes ekenin, óz tilinde qyzmet alǵysy kelgen qazaqtyń «Arandatýshy» emes ekenin kim túsindirip beredi? Qalyń qazaq sony kútip otyr.
2019 jyly jazǵan hatyma «Hatta aıtylǵan pikirlerińiz jumys barysynda eskeriledi» dep kóńil qýantarlyq jaýap berip edińiz. Bul hatty da úlken úmitpen, «Jumys barysyńyzda eskerseńiz eken» degen tilekpen taǵy jazyp otyrmyn.
Qurmetpen, «Qamshy» aqparat agenttiginiń jetkshisi Bilál Qýanysh
