23 maýsym kúni Astanadaǵy Táýelsizdik saraıynda Qazaq eli prezıdentiniń qatysýymen Dúnıejúzi qazaqtarynyń V quryltaıy ótti. Qamshy.kz tilshisi osy quryltaıda aıtylǵan 5 mańyzdy máselege nazar aýdardy.
«Otandastar» qory
Elbasy sheteldegi qazaqtardy qoldaý úshin «Otandastar» qoryn qurýdy tapsyrdy. «Qandastarǵa memleket pen qoǵam tarapynan jan-jaqty qoldaý, kómek jasaý úshin sheteldegi jáne elge kóship kelgen aǵaıyndardy qoldaý úshin «Otandastar» degen qor quramyz. Men ony Úkimetke tapsyratyn bolamyn», - dedi Nursultan Nazarbaev.
Bul osydan eki aı buryn zıalylarmen kezdesýinde jazýshy Smaǵul Elýbaıdyń Elbasy Nazarbaevqa aıtqany edi.
«Siz suraq qoıdyńyz, «5 mıllıondy qalaı ákelý bolady?» dep. Qudaıǵa shúkir bizde baılar bar. Solarǵa uran tastalsa: «sheteldegi qazaqtardy kóshirip kelýge kómek berseńizder, sizderdi salyqtan bosatamyz, orden beremiz» degen sıaqty ma, osyny qozǵalysqa aınaldyrsaq, tarıhtyń aldynda beti jaryq bolar edi Nureke! Óıtkeni endi 10-15 jylda sol elden aırylyp qalamyz», - dep kúıingen edi jazýshy Smaǵul Elýbaı. Budan prezıdenttiń zıalylar pikirin baǵalaıtynyn ańǵarýǵa bolady.
Barsha qazaqqa birkelki álipbı
Elbasy óz sózinde latyn álipbıine kóshý týraly aıtty. Prezıdenttiń aıtýynsha, latyn álipbıine kóshý - ana tilimizdiń jahandyq ǵylym men bilimge kirigýin, rýhanı tutastyǵyn qamtamasyz etetin biregeı qadam.
«TMD elderi kırıllısa, qytaıdaǵy qandastarymyz - tóte jazý, batys elderindegi baýyrlarymyz latyn árpin qoldanady. Sonda, sóıleskende tilimiz bir bolǵanymen, oqyǵanda tilimiz úsh túrli. Bir-birimizdi túsine almaımyz. Jazýyn uqpaımyz. Bul bir jaǵynan, jer júzine tarydaı shashylǵan qazaqtyń keıingi urpaǵyn bir-birinen alystatady. Ekinshi jaǵynan, ǵylym men tehnıkaǵa, ınternetke latyn árpi kerek», - dedi Nursultan Nazarbaev.
Memleket basshysy latyn álipbıine kóshý álemniń túkpir-túkpirindegi qazaqtardy rýhanı jaqyndastyra túsetinin atap ótip, óziniń Joldaýynda 2025 jylǵa deıin bul máselege meje qoıýyn tapsyrǵanyn aıtty.
«Biraq ony soza berýdiń qajeti joq dep oılaımyn. Bizdiń ǵalymdarymyz tıisti áriptiń bizge kerek úlgilerin túrik jáne basqa latyn árpine kóshken Ázerbaıjan, Ózbekstan úlgilerine qarap otyryp, kemshilikterin eskere otyryp, bizge kerekti álippeni tańdap alýy kerek. Menińshe, qıyndyǵy joq. Sebebi, 1 synyptan bastap barlyq balalarymyz aǵylshyn tilinde oqıdy. Barlyq mektepterde aǵylshyn tili oqytylady. Olarda latyn árpi qoldanylady. Ósip kele jatqan urpaqqa onyń eshqandaı qıyndyǵy joq. Bizge de onsha qıynshylyǵy joq dep oılaımyn. Keıbir aǵaıyndardyń bizdiń shyǵarmalarymyz ne bolady dep qynjylatyny bar. Qazirgi ınternet zamanynda eshqandaı problema joq», - dedi Elbasy.
Qaýymdastyq keńsesiniń Astanaǵa kóshirilýi
Qaýymdastyqtyń Almatydaǵy keńsesi qara bazardyń qorshaýynda qalǵan, elge eleýsiz buryshta tur. Másele ornynda emes. Qonaev kóshesiniń boıyndaǵy Qaýymdastyq úıi shırek ǵasyrda qazaqtyń qara shańyraǵyna, qasıetti orynǵa aınala almady. Osy jolǵy quryltaıda Elbasy qaýymdastyq keńsesin Astanaǵa kóshiretinin aıtty.
«Quryltaıdyń ofısin Almatydan Astanaǵa kóshiretin ýaqyt keldi. Basshylardyń janynda bolýy kerek», - dep atap ótti Memleket basshysy.
Mamashevtiń ketýi
Quryltaıdaǵy basty jańalyqtardyń biri Talǵat Mamashevtiń Dúnıejúzi qazaqtary qaýymdastyǵy tóraǵasynyń birinshi orynbasary qyzmetinen ketýi boldy. Basty jańalyq bolatyn sebebi onyń bul qyzmetten ketýin jurt kútti. Óıtkeni Mamashev qaýymdastyqqa kelgen 13 jylda myń-san máseleniń ishinen kórinbedi.
Mamashevtiń ornyna Kóshi-qon demografıa agenttigin basqarǵan Zaýytbek Turysbekov keldi. Onyń kandıdatýrasyn Dúnıejúzi qazaqtarynyń V quryltaıynda Elbasy Nursultan Nazarbaev usyndy.
Aıtpaqshy, Nursultan Nazarbaev Dúnıejúzi qazaqtary qaýymdastyǵy basshysy bolyp qaıta saılandy.
Shettegi qazaqtar qıyndyǵy sóz boldy
Quryltaıda az nárse aıtylǵan joq. Sheteldegi qazaq jastarynyń asımılásıaǵa túsýinen alańdaǵan Elbasy quryltaıy barysynda sheteldik qazaq balalary úshin arnaıy stıpendıalyq baǵdarlama engizýdi júktedi.
«Shette júrgen aǵaıynnyń urpaǵyna kómek jasaý, ósip kele jatqan jastarǵa qolushyn berý qajet. Biz sheteldegi qazaq baýyrlarymyzdyń balalaryna Qazaqstanda bilim alýlaryna bar jaǵdaılaryn jasaýmyz kerek. Qazir olar grant arqyly elimizdiń joǵary oqý oryndarynda oqı alady, ózderińiz bilesizder. Úkimetke qandastarymyzdyń joǵary bilim alýlaryn qoljetimdi etý úshin, olarǵa bólinetin kvotany eki esege kóbeıtýdi tapsyramyn», - dedi Elbasy.
Sondaı-aq, Qytaıdaǵy qandastar taǵdyry da sóz boldy. Germanıadan kelgen Ómirhan Altyn Elbasyna Qytaıdaǵy qazaqtarǵa qysym jasalǵanyn aıtyp, ashyndy. Qazaqstan prezıdenti Nursultan Nazarbaev ol týraly beıhabar ekenin aıtyp, syrtqy ister mınıstrligine tapsyrma berýge ýáde etti.
Táýelsizdik alǵan jyldan beri elge mıllıon qandasymyz keldi desek te, shetelde áli 5 mıllıonnan astam qandasymyz bar ekeni bul joly da aıtyldy. Qoryta kelgende Qaýymdastyqtyń basshylyǵy jańarǵanymen máseleler eski kúıinde qala berdi. Bir anyǵy - Qazaq kóshiniń endigi taǵdyry «Otandastar» qory men Zaýytbek Turysbekovtiń qolynda.
***
Aıtpaqshy, keshe aqparat taratqan keıbir telearnalar Álemge tarydaı shashyraǵan qazaqty Sovet zulymdyǵynan shetelge qashyp ketkender degen syńaıda aqparat berdi. Qoǵamda osylaı oılaıtyndar áli de bar. Olar Ólgeıde, Orynbor men Ombyda, Altaı men Quljada, Tashkentte kemi 2-3 ǵasyrdan beri turaqty turyp kele jatqan qazaq aýyldary bar ekenin bilmese kerek. Úısin eli men Naıman handyqtaryn aıtyp, arǵy tarıhqa ketpesek te biz sanamalaǵan topyraqtarda ańyzaq jel men shańqaı kúnge muńyn aıtqan babalarymyz qashap ketken syntastar, sol babalarymyzdyń ózi jatqan molalar shekaranyń tysynda da baıaǵydan qonys tepken qazaq topyraǵy bar ekenine kýá emes pe?
Nurǵalı NURTAI
