Ánshi Tóreǵalı Tóráliniń ánderine jastardyń suranysy basym. Onyń oryndaýyndaǵy «İzdeme» de, «Bol janymda» da jastardyń uıaly telefonynda júr. Onyń alǵashqy án jınaǵynyń tusaýyn Maqpal apamyz kesken. Ánshiniń shyǵarmashylyǵy týraly tolyǵyraq bilý úshin "Aq jelken" jýrnaly Tóreǵalıdiń ózimen suhbattasypty.
– Sizdi buryndary aıtysker aqyn dep biletinbiz. Ánshilikke bet burýyńyzǵa ne sebep?
– Aıtysta júrip án aıtyp ketken jalǵyz men emespin. Toqtar Serikov, Erkin Nurjanovtar da aıtystan shyqqan. Meniń negizgi mamandyǵym – án salatyn akter. T.Júrgenov atyndaǵy Óner akademıasyn mýzykalyq drama boıynsha bitirdim. Buǵan deıingi arman, maqsatym – aıtysqa shyǵý, ózimniń aqyndyq qyrymdy baıqatý bolatyn. Armandasań, soǵan jetý jolynda eńbektenseń, armandar oryndalady eken. 3-4 synyptarda menen kelip: «Kim bolasyń?» – dep suraǵandarǵa: «Aıtysker aqyn bolamyn» – deıtinmin. Bizdiń Baıqońyrda balalardyń bári ushqysh bolǵysy keletin. Esim bir kirip, bir shyǵyp júrgende aqyn bolamyn degendi Qudaı aýzyma salǵan shyǵar, bálkim. Ánshilik te, aqyndyq ta janyma jaqyn. Eki ónerdi bólip jara almaımyn. Akterlikti oqyǵannan keıin ártistikten de quralaqan emespiz. «Jigitke jeti óner de azdyq etedi» demeı me?! Meniń alǵash úlken sahnadaǵy tusaýymdy Sáken men Meırambek aǵalarym kesken. 7-synypta Qyzylordanyń Qazalysynda «MýzArt» toby konsert berip, Meırambek aǵalar meni sahnaǵa shyǵarǵan.
– Tóreǵalı, jastardyń aýzynda, uıaly telefondarda birneshe hıt ánińiz júr. Suhbatqa kelerden buryn ǵalamtorǵa kirip, siz jaıly derekter izdestirgen edim. Ǵalamtordaǵylardyń kóbi sizdi «Erkin Nurjanovtyń kóshirmesi ǵoı» dep jazypty. Keıbir ánderińizdi Qaırat Nurtastyń oryndaýyna uqsatqandar da bar eken. Shynymen Erkin Nurjanovqa elikteısiz be?
– Bilýimshe, Qaırat Nurtasqa Ernar Aıdardy uqsatady. «Qaıratqa elikteıdi» deıdi. Meni Erkin Nurjanovqa uqsatyp jatsa, ekeýmizdiń daýsymyz da qazaqy daýys qoı. Sol jaǵynan uqsatatyn shyǵar. Erkin meniń jaqyn dosym. Aǵa dosym deýge bolady. Ári Erkin de, Qaırat ta elikteýge turarlyq azamattar dep oılaımyn. Biraq ózim olarǵa emes, kishkene kúnimnen «NurMuqasandaǵy» Muqasan aǵaǵa qatty eliktedim. Muqasan aǵa ákemniń dosy bolatyn. Qyzylordaǵa konsert berip kelgende, Baıqońyrdaǵy bizdiń úıge soqpaı ketpeıtin. Úlken-úlken posterlerine maǵan qoltańba jazyp berip ketetin. «Nur-Muqasan» dombyramen, qazaqy ánderdi oryndap jaqsy shyqty. Sodan ba eken, Muqasan aǵa sıaqty bolǵym keletin. Biraq sahnada Muqasan aǵanyń daýysymen án aıtyp, bıin qaıtalaǵan emespin. Kóshirme ónermen kórine almaıtynymdy, tanylmaıtynymdy túsinemin, óıtkeni.
– Eki-úsh kún buryn «Saıran» avtobeketine barǵan edim. Shymkent pen Tarazǵa júretin avtobýstar sizdiń oryndaýyńyzdaǵy «Bol janymdany» birinen soń biri, kezek-kezek qoıyp jatty. Yrǵaqty, jeńil, oınaqy án ǵoı. Eki qanatty jaıyp jiberip, bıleı ketýge suranyp-aq tur. Ózimiz de «Bol janymdaǵa» talaı toılarda elpildep bılep júrmiz. Áıtse de qazirgi estradada onsyz da jeńil án kóp. Biraz ýaqyt hıt bolyp, sońynan umytylyp ketetin jeńil ánderdiń oryndaýshysy bolyp qalamyn dep qoryqpaısyz ba?
– Durys aıtasyz, árıne. «İzdemeni» jazdyrǵanymda men aıtysta júrgen edim. Eldiń aldynda aıtysker aqyn bolyp tanylyp qalǵannan keıin ózimniń ánshilik qyrymdy baıqatý úshin táýekelge barý kerek boldy. Toılarǵa betashar aıtýǵa shyǵatynmyn. Ol kezde «İzdemeni» meniń oryndaıtynymdy jurt bile bermeıtin. Toılarda «bul ándi men oryndaımyn» dep, aýzyn jybyrlatyp, aqsha alyp ketkenderdi kózim kórdi. Men úlken sahnadan oryndamaı jatyp-aq, bul án ǵalamtor arqyly, telefon arqyly tarap ketti. Toılarda jıi aıtylyp júrdi. Qazir de halyq «İzdemeni» meniń oryndaıtynymdy kóp bile bermeıdi. Halyqqa úlken dúnıeni tyńdatý úshin, aldymen arzan dúnıeni usyný kerek sıaqty. Óıtkeni, ıne ótken jerden jip ótedi demeı me? Áýeli osyndaı yrǵaqty ánder oryndasam, keıinnen tolǵanysqa toly úlken shyǵarmalar jazdyrý josparymda bar. Áli meniń oryndaýymdaǵy jaqsy ánderdiń tyńdarmany bolasyzdar.
– Degenmen siz oryndaıtyn ánderdiń sózi jaqsy. Oryndaýyńyzdaǵy ánderdiń sózin ózińiz jazasyz ba?
– Keshe ǵana aıtystyń esigin jaýyp shyǵyp, áıtim-sháıtim deıtin, arzan uıqasty án aıtsam, bolmaıtyn sıaqty. Eń alǵashqy ánimdi jazdyrǵan kezden bastap-aq, tyńdarmannyń qulaǵyn «aıym-kúnim, kúıem-súıem» deıtin arzan uıqaspen aýyrtpaımyn degenmin. Ózim de birneshe ánge sóz jazyp kórdim. Ónerde júrgen aǵa-ápkeler, baýyrlar ótinish jasaǵan kezde anda-sanda túrtip qoıatynym bar. Qıyn da emes, óleń jazý aqyn úshin buıym da emes. Júrek jabyǵyp, kóńil syzdaǵan kezde bir shýmaqtar keledi, áıteýir. Biraq bir aqyndar sıaqty kompozıtor usynǵan kez kelgen mýzykaǵa súıkep óleń jaza salmaımyn. Erteń tıtrda óleńin jazǵan degen jerde meniń atym turady. Óz esimimdi arzan uıqastardyń ıesine aınaldyrmaýym kerek. Erkin Nurjanovpen birigip oryndaıtyn «Botam-aı» degen ánniń sózin ózim jazǵanmyn. Halyq jyly qabyldaǵan sıaqty. Qazir izdeniste júrmin. Án tabý degen óte qıyn eken. Ár ánshide stıl degen bolady. Mysaly, meniń oryndaýymdaǵy ánderdi eshqashan «MýzArt» toby aıtpaıdy, báribir. «MýzArttyń» ánderin «Nur-Muqasan» aıtpaıdy degen sıaqty. Ár ánshiniń tabıǵatyna keletin án bolady. Sony tabý úlken izdenisti qajet etedi eken. Qazir «Bol janymda» ániniń avtory Qural Moljanovpen, «İzdemeniń» ánin jazǵan Shymbergen Súleımenovpen shyǵarmashylyq baılanystamyn. Bul eki ánniń de sózin aıtysker aqyn baýyrym Qaınar Alakózov jazǵan.
– «Aıtystyń esigin jaýyp shyqqannan keıin» dep qaldyńyz. Budan keıin múlde aıtyspaısyz ba sonda?
– Estradaǵa bet burǵannan keıin ánshilikti jolǵa qoıyp alýym kerek. Biraq bolashaqtaǵy shyǵarmashylyq keshterimde mindetti túrde qolyma dombyramdy alyp, aıtysamyn. Elimizdiń oblystaryn, aýdandaryn aralap konsert bergenimde zaldaǵy kórermenderdiń 50 paıyzy úlkender bolady. Olardyń kóbi meni aıtys arqyly biletin shyǵar dep oılaımyn.
– Aıtystan mardymdy júlde alyp pa edińiz ózi?
– Aıtysta tórt jyl júrip, tórt kólik mingenmin. Ásili aqynnyń aqyndyq qýaty alǵan júldesimen, mingen kólikteriniń sanymen ólshenbese kerek. Biraq kórermen báribir sóıtip qaraıdy. Siz de maǵan bul suraqty sol maqsatta qoıyp otyrsyz. Aqshalaı da syılyq aldym. Aıtysqa ókpem joq. Kishkene kúnimde 6-7 synyptan bastap aýdandyq, oblystyq aıtystarǵa qatysyp, jetistikke jetip júrdim. 9-synypty bitirip, Óner akademıasynyń kolejine túskenimde, stýdentterdiń aıtysyna shyǵatynmyn. Taldyqorǵandaǵy kezekti bir aıtysta Jandarbek Bulǵaqovpen sóz jarystyrdym. Sodan keıin Jandarbekpen jaqsy dos bolyp kettik. Jandarbek meni úlken aıtysqa shyǵýǵa úgittep júrdi. Ózim de úlken aıtysqa shyǵýdy burynnan armandaıtynmyn. Astanadaǵy alǵashqy aıtysymda bas júlde aldym. Sodan Júrsin Erman aǵam respýblıkalyq aıtysqa qosyp, alamanǵa salyp jiberdi. Úsh aıdan keıin Halyqaralyq aıtysqa qatystym. Allaǵa shúkir, aıtysta da tyńdarmandarym boldy ǵoı. Shama-sharqymsha halyqtyń muńyn muńdap, joǵyn joqtadym. Jandarbekpen 12-13 ret aıtystym. Bir-birimizdi alma kezek jeńip júrdik. Bekarys Shoıbekovpen eki ret aıtysyp, bireýinde tepe-teń tústik, bireýinde sál basymdyq tanyttym. Aıtystaǵy alǵashqy qarsylasym Rınat Zaıytov boldy. Rınat shaınap tastaıtyn shyǵar dep qoryqqanym esimde. Kóp aıtysta qazylar «jas qoı, betinen qaqpaıyq» degen shyǵar, kim biledi.
– Aıtysta ánshi bala atanǵanyńyzdy bilemiz…
– Iá, hıt ánderdiń áýenine salyp aıtysyp, halyqty serpiltip tastaıtynmyn. «Qyzyl óriktiń», «Aýyrmaıdy júrektiń» áýenimen talaı aıtystym. Ákem Tólep Tóráli aıtysta biraz jerge qulashyn sermegen aqyn boldy. Sodan da bolar, oıyn qýǵannan góri teledıdardan aıtystardy kórip, jattap júrý maǵan qyzyq bolatyn. Ákemnen dombyra tartýdy úırendim. Ol kisi solaqaı bolǵandyqtan, men de dombyrany sol qolymmen tartyp úırengenmin. Baıqasańyz, dombyra tartqanda solaqaımyn. Ákemniń azdap ánshiligi de bar. 90-jyldary «Baýyrjan-shoý» teatrynyń dúrildep turǵan kezinde sol teatrda oınaǵan. Keıinnen anasy jaman aýrýǵa shaldyǵyp, Baıqońyrǵa qaıtypty. Áıtpese ónerde biraz bıikti baǵyndyrar edi. Men jetpegen jetistikke jetsin dedi me eken, ákem meni jastaıymnan ónerge baýlydy. Qazir ózimniń ónerdegi jol bastaýshym, prodúserim bolyp júr. Qarjylyq máselelerdiń bárin ákem sheshedi. Toıǵa shyǵar kezde de ákem kelisedi.
– Repertýaryńyzda neshe án bar?
– «İzdeme» degen atpen 14-15 shaqty ánniń basyn qurap, alǵashqy álbomym jaryqqa shyqqan. Qazir ekinshi álbomymdy jaryqqa shyǵarýǵa daıyndyq ústindemin. Oryndaýymdaǵy ánderdi sanamappyn shynymdy aıtsam.
– Aıtysta júrgenińizde bir top aqynmen qajylyqqa barǵanyńyzdy bilemin. Qajylyqtyń mán-maǵynasyn túsinip bardyńyz ba Mekkege? Musylmandyqtyń sharttaryn qanshalyqty oryndap júrsiz?
– Qaırat Satybaldy aǵamyz biraz aqyndy qajylyqqa aparǵan, arasynda men de barmyn. Kishi qajylyqqa barǵanmyn. Qaı jasta barsań da musylmandyq paryzyńdy óteýdiń erte-keshi joq. Qajylyqty túsinip bardym deı alamyn. Allaǵa qulshylyqty árkim ózi úshin jasaıdy ǵoı. Qulshylyǵyńdy jarıa qylmaý kerek sıaqty.
– Otbasyńyz, jeke ómirińiz týraly aıtsańyz…
– Farıza, Dına esimdi eki qaryndasym bar. Anam orys tili pániniń muǵalimi. Qazir úı sharýasynda. Qarapaıym qazaqy otbasynda tárbıelendim. Halyqty aldymen ánshiniń jeke ómiri emes, óneri qyzyqtyrsa eken deımin.
– Qolyńyz bosaı qalsa, aınalysar súıikti isińiz bar ma?
– Bos ýaqytymnyń bárin stýdıada ótkizemin. Ánderimniń bárin Baıan Esentaevanyń «Shine Prodakshin» ortalyǵynda jazdyryp júrmin. Qolym qalt etse, kitap oqımyn. Qazir Esenqul Jaqypbek aǵamyzdyń «Tazqara qustyń taǵdyryn» oqyp jatyrmyn.
– Áńgimeńizge rahmet!
Áńgimelesken Qarlyǵa IBRAGIMOVA («Aq jelken», №1. 2015 jyl)
