Iá, bul – rasynda da bultartqysyz ımandaı shyndyq. Bul – Qudaı aldynda da, uly babalar arýaqtary aldynda da tarıhı aıdaı anyq aqıqat. Qazaq elinde babalardyń qany men analardyń kóz jasyna bókken kıeli jer úshin, ult, urpaq, shákirt qamy úshin kimniń kim bolǵanyn, kimniń qandaı dárejede tirshilik keship jatqanyn qazaq halqy bárin de taldap, óte jaqsy bilip otyr. Búgingi qazaq elinde ult, urpaq úshin adal týǵan, janyn qıar zıaly qaýym joqtyń qasy ekenin halyq jaqsy biledi. Bul ashshy shyndyqty Alashtyń ǵasyrlyq toıynyń qarsańynda ashyq aıtýǵa da, eriksiz moıyndaýǵa da mindetti elmiz. Sol sebepten de ultsyzdyq pen opasyzdyqtan, jaǵympazdyq pen satylympazdyqtan aýlaq bolǵandyqtan kúlli ult, halyq, urpaq aldynda arym taza kúıde ǵumyr keshýge májbúr bolǵandyǵym, adal adamgershilik pen tekti kisiliktiń alaýy árqashanda asa asqaq dárejede aıqyn bolǵandyǵy sózsiz. Sebebi halqymnyń maǵan degen teńdesi joq uly mahabbatynan, yntyq seniminen artyq altyn syılyq, joǵary mártebe bolýy múmkin be, aǵaıyn?! Joq. Bolmaıdy. Bolýy múmkin de emes. Demek, bul – kez kelgen memlekettik syılyqtan, bedeldi mártebeden áldeqaıda asa joǵary ári asa baǵaly keletini álimsaqtan aıan.
Aıtalyq qazaqtyń búgingi jáne keleshek derbes táýelsizdigin, memlekettik ulttyq utqyr qurylymdy utymdylyqpen ornyqtyrý jolynda «Oıan, qazaq!», «Elim qaıtyp kún kórer?!», «El men jerdi qorǵar er qaıda?», «Uqpasań, qor bolasyń qazaq!»... basqa da kóptegen san alýan qıly ótkir de janaıqaıly óleń joldaryn, túıtkildi de ózekti maqalalardy udaıy jarıalaý arqyly hám qazaqty táýelsiz el bola bilýge, alańsyz kóktep órkendeı bilýge úndeý sonaý 1970 jyldan, ıaǵnı ómir boıy únemi at ústinde jarqyrap júrip, janqıarlyq dárejemen kúresip kelemin. Qudiretinen aınalaıyn kıeli Jerdiń, qasıetti Eldiń qamy úshin, ult, urpaq, shákirt qamy úshin ólsheýsiz ter tógýmen, ómirlik ozyq úlgi-ónegelerdiń altyn dánin sebýmen, sáýleli shýaǵyn shashýmen kelemin. Aqyrynda bul qajymas qajyrly da qaısar eńbekqorlyǵyma qatysty Alash jurty asa joǵary baǵasyn berip, Uly Dalanyń Halyq Akademigi dep atap ketti. Sonymen birge Alash alyptary men arystarynyń eń laıyqty izbasary dep aıshyqtady. Alashtyń Asan Qaıǵysy, Mahambeti, Elatasy, Abyzy... syndy aıshyqtalǵan áıgili at qoıyp, qurmet kórsetýdiń de jetkilikti ekeni ámbege aıan. Bundaı aıtýly abyroıym men mereıimdi aqparat kózderi jarıalaýmen keledi. Aqyrynda osy maqalanyń avtory jaıly tushshymdy derekterdiń negizinde belgili jazýshy Talǵat Aıtbaıuly «Qazaǵym» degen biz barmyz» atty romandy jáne aqyn Ábdiqadyr Bóribekuly «Júregi ulylarmen úndesken jan» atty óleń romandy jazýlaryna eń negizgi sebepshisi boldy. Atalmysh romandarǵa qosa, arnaýly san alýan óleń, maqala, kúı jaryq kórip, oqyrman qaýymnyń qolyna jetti. Álbette, el, ult ónegesi men qudireti zor atqarylǵan ulttyq isteriń men urpaqqa qaldyrǵan izderińdi halyq joǵary baǵalap jatsa, el esinde qaldyrýdy shegendep jatsa, bul – uly baqyt. Qysqasy, bunyń bári meniń ómirimdegi eń umylmaıtyn eń aıtýly uly qubylys – mine, osy. Bul, árıne, erteńgi kúni o, dúnıede de tynysh uıyqtaý úshin asa qajet.
Minekı, búgingi jáne keleshek urpaqtarymyz úlgi-ónege alarlyqtaı kúreskerlik úrdispen sońǵy aqtyq demim taýsylǵansha, qazaǵym dep soqqan judyryqtaı júregim toqtaǵansha, attan bir sátke de túsýdi, belimdi tynystaýǵa sheshýdi bilmeı ómirlik kúresti jetildire túsý, ozdyra bilý, bul – eń negizgi mindetim boldy. Táýelsiz ulttyń jastarynyń myqty jáne rýhty bolyp, kókte erkin samǵaýynda ulttyń aıtýly qaıratker tulǵasy dárejesine kóterilý, bul – qazaqtyń eń jarqyn baqytty ǵumyr keshýi úshin asa qajet. Óıtkeni keshegi uly ata-babalarymyz ben Alash alyptarynyń qazaq ulty úshin ańsaǵan armany da, ulttyq amanaty da tolyqqandy dárejede oryndala qoıǵan joq. Demek, olardyń ultshyldyq uly ustanymy qandaı edi? Búgingi qazaq eliniń, onyń bılik ıesiniń Alash alyptary aldyndaǵy qaryzdary men paryzdaryn qapysyz óteýdegi ulttyq shynaıy utqyr dárejesi qandaı kúıde? Shynaıy aqıqat-shyndyqqa ádil de týra, dańǵyl jol qashan ashylady? Janqıar halyqshyl, týrashyl, synshyl tulǵalardyń jolyna qaqpan qurý qashan toqdaıdy?
Moldaǵalı MATQAN
Halyqaralyq Mustafa Kemal Atatúrik atyndaǵy
Altyn medaldiń ıegeri, qoǵam qaıratkeri,
pýblısıs-jazýshy, akademık
