Egoıst ekenbiz. Sońǵy kezde kózim birnársege jetse – ol árqaısysymyzdyń egoıst ekenimiz.

Devıd Bomǵa sensek, ómir degen gologramm. Biz tek qalaǵanymyzdy kóremiz. Omar Haıamnyń kúmis qosylǵan aınasy týraly emes, men árbirimizdiń jalpy ómirge degen kózqarasymyzdy aıtyp otyrmyn.

Mysaly, Saıasat. Shyn máninde, árbirimiz úshin bılikte ne bolyp jatqany, jahandyq saıasat, ekonomıka salalary mańyzdy emes. Árıne, eger sol salada qyzmet etpeseńiz (onyń ózi kúmándi, sebebi, sheneýnikter men bıznesmenderdiń tek óz paıdasyn oılaıtyny belgili. Bul túsinikti, múmkindik bolsa, nege durys paıdalanbasqa?! «Joq, olaı emes!» degen bolsańyz, onda áli ol dárejege jetpegenińiz ǵoı, jetseńiz – kórermin). Mańyzdysy – seniń jaǵdaıyń, ómirdegi materıaldyq qundylyqtarynyń kóp bolýy. Olaı bolmaǵan jaǵdaıda, onda saǵan sol ıgiliktermen tolyqtaı qamtamasyz etpegen «bılik» kináli. Bilim, densaýlyq salasy, qymbat salyqtar, qısyq joldar – barlyǵymyzdyń ashýyn týǵyzatyny sózsiz. Tildiń máselesi – bólek áńgime. Árıne, táýelsizdigi 23 jyldan jańa asqan elimizdiń «múmkinshilikteri» kóp qoı. Tek 1991 jyly Qazaqstannyń qazynasynda tek eki-aq altyn quımasy bolǵanyn umytpaýymyz kerek. Jańa Astana, jabylǵannan soń qaıta ashylǵan zaýyttar, ınfraqurylym, ımıj (ekonomıkalyq, sporttyq) tikeleı shetelden kelgen ınvestısıalar arqyly salynǵany sodan. Munaıymyzdy, metalýrgıany, Baıqońyrdy jaldaýǵa bergennen keıin túsken qarjyǵa, árıne. Kemshilik sol ınvestısıalardyń taralý, paıdalaný sharttarynda boldy (budan olqylyq ketkeni ras, oǵan arnaıy basqa taqyryp arnaý kerek). Sondyqtan, áli tolyqtaı kóterilip, ulttyq ınvestısıalar kelmeıinshe, shetelge ókpeleý... jónsiz. 90 jyldardyń basynda daryndy ekonomıs, analıtıktiń bolmaǵanyna, áli de sol olqylyqty joıa almaǵanymyzǵa ókpeleý kerek.

Egoızmge qaıta keleıik. Saıası oıynda solshyl partıalar mindetti túrde ońshyl partıanyń qarsylasy bolmaıdy. Tipti baıqalatyn aksıoma: barlyq partıalardyń kózdegen maqsaty bir: memlekettiń, halyqtyń jaǵdaıyn kóterý. Radıkaldar árqashanda ortalyqqa qarsy kúsh jınaıdy. Al, kez kelgen «ekstremısterdiń» kózdegeni –yzadan tunshyqqan aýdıtorıany qaratý. Saıyp kelgende, bılikke umtylǵan árbir úmitker jaqsy psıholog, áleýmettanýshy bolýy qajet (10 myń jaýyngeriniń barlyǵynyń esimderin bilgen Zulqarnaıyn da keremet qolbasshy etin). Aýdıtorıany zerttep, ózine aýdarý úshin. Osyndaıda, «Effekt kolbasy» termınin túsindirip ótken jón. Biz, ony shujyq emes, «qazy-qarta saldary» dep ataıyq. Bul termın halyqty eki aýdıtorıaǵa bólip qarastyrady. Qazy-qartasy barlar jáne qazy-qartasy joqtar. Qazy-qartasy barlarǵa, árıne, joǵarydaǵy bılik unaıdy. Ol «aqparattyq tuzaq» arqyly salynyp jatqan zaýyttardy, jańa jumys oryndaryn kóredi. Buǵan turǵyn úı, mektep, aýrýhanany qosyńyz. Zeınetaqy men járdemaqy ósýde, barlyǵy aýyzbirshilikte ósip, ónip, damyp jatyr. Aǵaıyn tatý, kórshi tatý – ne kerek?!

Qazy-qartasy joqtardy alaıyq: úı joq, jalǵa alǵan bólme qymbat, emhanalardaǵy dárigerlerdiń bilimi tómen: qandaı dıagnoz qoıatynyn da bilmeıdi. Qulaýǵa sál-aq qalǵan mektep, aýrýhanalar, kezegi de, qaǵazy bitpeıtin jer máselesi. Buǵan zeınetaqy ósti dep, odan saıyn qymbattaı túsken baǵalardy, ala almaı júrgen azamattyqty qosyńyz. Mine, bul – qazy-qartanyń bar-joǵynyń saldary.

Ekinshi aýdıtorıanyń «joqtyǵynan» paıda izdegen solshyldar óz saıasatyn qalaı júzege asyratyny túsinikti. Keıde, úlken qarjynyń arqasynda (shetelden kelgen qarjy!) atalǵan aýdıtorıanyń yqpalymen elde tóńkeris uıymdastyrylyp, bılikti ózgertýge de barady. Shyǵys Eýropadaǵy jappaı túrli-tústi revolúsıalar sonyń aıǵaǵy. Ýkraınadaǵy qyzǵylt-sary tóńkeristi de buǵan jatqyzýǵa bolady. Bılik ózgerdi, endi shırek jyldaı elde turaqsyzdyq ornaıdy. Jańa bılik ornyqqansha, qarjy bergen shetel óz múddesin paıdalanyp, oljasyn ońdy paıdalanady (Mysaly: Irak, Lıvıa). Tarıhqa keri shegineıik: 1917 jyly nemister Lenınniń bılik basyna kelýine Germanıa járdemdesti (Lenın nemis poıyzymen kelgen bolatyn), óz kezeginde Lenın 1949 jyly Qytaıǵa Maonyń bılikke kelýine septigin tıgizse, Qytaı keıinirek Koreıa, Vetnam, Kambodja elderine aqshalaı ǵana emes, qarý-jaraqpen de kómektesedi. Árıne, bulardyń barlyǵy non-official málimetter. Alaıda, elde tóńkeris uıymdastyrýǵa kómektesý – shetel úshin tikeleı soǵystan birshama únemdi ekeni ras. Tóńkeristen soń, járdemdesý maqsatynda, shıkizatty arzanǵa óndirip alý nemese saǵan paıdaly saýda sharttaryn qoıý áldeqaıda tıimdi. Qaryzǵa batqan jańa bılik jaýap qaıtaraıyn dese, aqshaly «kryshasyn» tyńdaýǵa mindetti (álemdi masondar bıleıdi degen osydan shyqty). Al, qomaqty qarjysyz ózgeris ákelý múmkin emes (mysaly, Jeltoqsan oqıǵasy. Ony qarjylandyratyn shetel bolǵan joq, sondyqtan bılik ózgermeı, halyq aıaýsyz janshyldy). Ekinshi bir qajet etiletin shart – lıderdiń, serkeniń bolýy. Keremet orator qol bastap, jolyn jalǵaý úshin aýdıtorıany ǵajap sózderimen baýraıdy (aqsha bolǵan jaǵdaıda, ondaı oratordy tabý qıyn emes. Sondyqtan, ekinshi shart úlken mańyzdylyǵyn joǵaltady). Al, aýdıtorıa oǵan senedi, kónedi deısizder me? Adamdar sheshim qabyldaǵanda logıkasyna emes, emosıasyna baǵynady dep jaýap bergen  Deıl Karnegı qatelesken joq. Ábden ashynǵan halyq (halyqtyń massasy jetekte júretin qoılar) serkesiniń sońynan erip, qurbandyqqa barady. Týyndaıtyn mańyzdy suraq, halyq úshin tóńkeristiń nátıjesi ońdy bola ma? Eger, Ýkraına Polsha syndy damyp ketse, shamamen 20 jyldan soń, onda Ýkraına halqy jańa damýǵa bet alady. Biraq, AQSH-tyń basymdylyǵy ne, Reseıdiń basymdylyǵy ne, báribir basqa elge májbúrli halde qalady. Suraq, halyqtyń ál-aýqatynda ǵana. Eger Eýropa halqy TMD-dan jaqsy ómir súrse, onda Ýkraına durys baǵytty tańdady. Óıtkeni, halyqqa onyń baǵynyshty bolýy mańyzdy emes, onyń materıaldy qamtylýy mańyzdy. Bul jaǵdaıda, men Ýkraına halqyn egoıst retinde tolyqtaı qoldaımyn.

Biraq, biraq... Qazaqstanda basqasha. Bizde solshyl partıalar joqtyń qasy, bar bolsa da kórinbeıdi. Olardyń ornyn solshyl BAQ basty. Opozısıalyq, qoǵamdyq-saıası gazetter ekinshi aýdıtorıany qanaǵattandyrýda. Qazy-qartasy joqtar tek BAQ-tyń azyǵymen qorektenip otyrsa da, Qazaqstanda tóńkeris ornaý múmkindigi bar ma? Men qanshama saıasattan habardar degen azamattardan osy saýaldy alsam, sonshalyqty «joq» degen jaýap aldym. Sońǵy úmiti 1938 jylǵy zıalylarynan, mıllıondy bastaǵan birliginen aıyrylǵan ultymyz birshama úreılengen halde. Al, massasyz, halyqsyz tóńkeris uıymdastyrý múmkin emes. Halyqtyń kóbi – egoıst qoılar desek te, ony qozǵaýshy faktor myqty bolýy kerek. Árbir solshyl bıliktiń maqsaty da sonda (birjyldary árbir qazaqstandyq 17000 teńge alýy kerek degen banknottaryn taratqan «Aqjol» partıasy eriksiz esime túsip ketti). Al, ondaı bastaýshylar bizde tabylmaǵandyqtan, qazaqstandyq Poroshenkonyń shyǵýy ekitalaı. Men Qazaqstanda tóńkeris ornatyp, búlik shyǵarýdy kózdemeımin. Tek saıasatqa, egoızmge kóńil bólýshi stýdent jýrnalıs retinde óz oıymdy bildirip jatyrmyn.

Bilesizder me, meni mazalaıtyn suraq qandaı? Tóńkeris – búlik jasaýshylardyń nátıjesi me? Álde, búlik jasaýshylar halyqtyń narazylyǵynan týǵan ónim be eken? Sizder ne dep sheshtińizder?

P.S.  Biraq, bılikti ózgertemiz degenniń astarynda, ózimniń, otbasymnyń jaǵdaıyn ózgertkim keledi degen oıdyń jatqanyn moıyndaıyqshy. Moıyndaımyn, men de sizder sıaqty egoıstpin.

Quralaı Isaeva

Sýret: joyreactor.cc