"Qazaq handyǵyna 550 jyl" shyǵarmashylyq báıgesine
Altyn jyr Kereı han men Áz Jánibek hanǵa taǵzym jyr (Shý men Talasta atqan tań) Jyldary jyljyp ta mań basyp, Armandar sońynan tańǵa asyq. Jatty sol kezeńde tolassyz, Tarıhı kezeńder almasyp. Dáýirmen dáýrikken jarysyp, Qýanyp, muńaıyp zar iship. Túrkiniń, Altyn da Kók Orda ulysyn Quraǵan qazaqtar ýyǵyn shanyshyp. Degenmen! Shyn óren kerek-ti janatyn, Kóregen! Qaharman bolatyn. Talasqa aınalǵan taǵdyryn Alashtyń Bóriler ishinen! Bólip ap qalatyn. Tartysqa túskendeı sol bir shaq Jan-jaǵyn tún qursap, Deshtiler – Baıtaqta San-saqqa soǵylyp myń Qypshaq! Asyrar barshaǵa aıbaryn, Saqadaı saılanǵan saılaýyt! Ordanyń hanynan yǵysa túsipti Rýlar jekelep aımaǵy. Ketkendeı kerege sógilip (Ózara alakóz ór ulyq Taq qumar murager jeligip) Kókparǵa tartylar serkedeı Ordanyń qarasy bólinip. Osylaı turǵanda muń ulyp Synaptaı syrǵyp ta qubylyp Tońdyrmas seńseńi ishikteı, Qazaqqa jaqyndap jylylyq. Kútkendeı... Uly bir... Jańa aıdy Taǵatsyz kúnderdi sabylǵan Qaımana taǵatsyz sanaıdy Armanshyl... Uly elim... aldynan Aq tańyń – Araıly Qozybasy – alaýlap Alǵashqy atqan eń Esimińdi atasyn jatqa álem Tarıhtyń jazylǵan qatpary eń Ázız hám – babamnyń Buryn soń kórmegen Aq tańy eń Bul jerde! Orys han urpaǵy Jánibek Kereıim, Tuǵyryn handyqtyń Qalaǵan er deıin. Alandar armanyn jalǵaǵan, Zańǵarym – Egeıim. El bılep kósemi Shyǵysta! Erlerge syn tusta Torǵaı toz boldyrmaı Bórige uqsaıtyn bóri eldiń Birligin uıyttyń ýysqa! Meıli, meıli! San márte jasydyń, tasydyń Dosyń kim? Seze almaı Qasyń kim? Bilerim bir ǵana; Urpaǵy belgiler altynmen Búginge jalǵasqan Biregeı Ǵasyrym. Ǵasyrym! QUDİRET Bısmıllah-ır rahman-ır-rahım. Baıaǵy baǵzy zamana qaldy demeshi! Sıady qalaı, Kóńilge muńsyz elesi? Haramdy tıyp, Hramdy talqandaǵandaı, Kóńilden júzdi, (Qudiret!)... Nuhtyń kemesi! Qutylam qalaı, Oıdaǵy qıly suraqtan? «Atady qashan - desem de - aldan bir Aq tań?» Bir sıqyr daýys, Suǵynyp ylǵı bolmaıdy: «Qýyldy, - degen - Adamyń nege Jumaqtan?» «Qýyldy qalaı?» Kóńilde suraq turar qup, Pań kókirekten, Qanshama shataq shyǵardyq? Babamyz, solaı, Bastapty isin - Pendelik, Boılaryn bılep, áýeli - Kórseqyzarlyq! Sarqynshaqtary, Bári júr áli qaǵynyp, Shamandyq jolda, Shamalarynsha sabylyp. Arydan qalǵan, İsindeı "Ajyǵunyqtyń", Puttaryna áli, Qul bolyp júr, tabynyp. Baramyz qaıda? Erteń be, búgin tún, meıli, iritki salyp, Birlerin biri kúndeıdi. Aqyrat kúnde, Erteńiń Aqyrzaman ba? Eskerip ony, Ázirshe eshkim bilmeıdi. Rahman Iem, Jibermek bárin jaryq qyp, Islam solaı, Aınalsa dinge «Halyqtyq», Muǵjızasymen, Muhammedim tursa da, Aınalyp júr, Adamdy antromorftyq! Ǵumyry - tústik, Keshkilik malyn jıar ed, Pıǵylyn osy, Pendeńiz qalaı tıar ed... Búgingi kúndi, Baqytqa balap baıandy, Bolaryn erteń, Sezbeı-aq óttik - Qıamet! Barady qaıda? Bastaǵy mynaý bez muńsyz, Aparar joly, Azap pa, adam tózgisiz? «Alla» dep aıtpaı, Aıaq asty Ajaldy, Ókinip júrmiz: «Boldy - dep - qaza mezgilsiz» Aqyrat kúnde, Erteńiń Aqyrzaman ba? Eskerip ony, Ázirshe eshkim bilmeıdi. Qobda ózen Táýbá etip Alań-qubań kúnime, Dámin tatyp, Jettim mine búginge. Asaý Qobdam Arynyń bar aıbatty Sóz jetpeıdi Seniń móldirligińe! Aq jaýyndar Aǵytqanda túımesin Tákappar pań Taýlaryń da jıdy esin. «Tartyldy» dep Júrgen tantyp tantyqtar Alla saqta Ashýyńa tımesin!.. Qara bulttar Qars túıip qabaǵyn, Bes táńirge Kún qadasa janaryn. Qoparylyp Qara tastar qazandaı Jan ushyrǵan Boıy da saı-salanyń. Alaqanmen Urttaǵanda júrekten Shyqqandaıyn Shymyrlap ún shym etken. Jazda kelip Shomylarda o, ǵajap Meniń tánim Seniń janyń dir etken... Kók tiregen Kók aspannyń astynda Keri kóńilmen Kesir kúnde asqynǵan. Qys bolǵanda Tabanymmen kúnahar Seniń appaq Baýryńnan bastym ba?.. Aınalmaǵan Malta-malta tasyńnan, Arýlardyń Aınymaǵan shashynan, Qasıetti Sezinbesten shoshynam Qasiretti Taǵdyryńa ashynam. Keýdeńe ákep Qoqys tókti – Esirik (jaǵajaı ǵyp Jalańashtar kósilip) Aıýandyǵyn Pendelerdiń kórseń de Aqtyń únsiz Úndemesten esilip. Ólim jeńip Bázbireýdiń oıyn da Ajal jibin İlip bireý moıynyna Jazmyshynyń Dámi bitken talaı jan Erteli-kesh Engen jumbaq qoıynyńa. Sondyqtan ba Baıybyna barmastan, Qaıǵy jutqan Qanshama jan qarǵasqan. Sezimsizder Sermendeler, qyrsyzdar Qobda ózendi Qandy ózen dep aljasqan. Shólirkegen Shaqtarymda qandym da Kórip seni Tarqaǵandy jan muńnan, Aǵattyǵym úshin Surap keshirim! Turmyn Táńir Seniń «kıeń» aldynda... Sanadaǵy syr Bókterinen Bókentaý bir san qıly, Aqsaqaldy Abyz shal kúı sarqıdy. Betegeli Kógildir shoqylardan Jýsan jyrdyń Juparly ıisi ańqıdy Degendeıin Bul áýen – esti meni Ih býlan taýynyń esti lebi. Quldaı aqqan, Qobda ózen sybdyrynan Qulyn kúnim Syńǵyry estiledi. Qaıyńdy aral! Jaǵalap jar qabaǵyn Shaldyqqannan bolǵan-dy Shań balaǵym. Qaıys arqanyn Ákemniń tyǵyp alyp Taıdy úrkitip Taıynshany shalmalaǵan... Esimde áli Esirip qańǵyǵanym Aǵash at qyp Súırelep taldyń bárin. Tizesine apamnyń Basym súıep Keshke jaqyn Qaljyrap qalǵyǵanym. Jigittiktiń! Jeligi jandy daǵy Arman bolyp Osynyń qaldy bári. «Órkenıet» jolyna Kesh ilikken Ólkem úni Jar salyp jańǵyrady. Jetpistegi Qart qonys tósin kerdi Jahanmenen Jyljydy kósh ilgeri. Atam mingen Aqjal at jortqan jonda Júregi joq Temir at kósiledi. Tulpar minez! Toqymnyń ter ǵyp astyn Etek jeńin Jınaǵan elge ulastym Qatpar-qatpar Jel jegen jotalardaı Óshkin óshkin Túrimmen órge bastym. AŃSAR Súıemin máńgi, súıemin jan-tánimmen, Atameken- aý,jaralǵanbysyń janymmen. Eljirep shyǵar egilgen júrek jyrysyń, Altaı men Arqa saǵynyp salǵan ánim eń. Qulaqqa sińgen balalyq shaqtan es bilip, Jatsa bir áýen janymdy terbep keshkilik, Eleń etemin, eleske solaı eltımin, Qart Kaspıı jaqtan babamnyń jyry estilip. Estirtkendeıin uly dúbirdi kep babam, «Rýhtan ulym, oıanshy»dese tek maǵan, Shartaraptan keıde shaqyrǵan emis daýysty, Aral jaqtaǵy Saqtardyń úni me dep qalam . Aqtarar ma oıdan, Kúltegin kelip syr taǵy Tonykók turyp , sholǵandaı boldy qyrqany Aǵyzyp terin,aýyzdyǵyn shaınaǵan, Shyǵystan shyqqan Túrkilerdiń tulpary Saǵynysh sezim, keremetine qarashy, Ǵasyrlar jelip,batqanmen kúnder qarasy, Kólbeńdep kózden kóksetip jandy bolmaıdy, Atyraý menen Aq Jaıyqtyń da arasy. Yrqyma qoımaı ańsar kóńildin jetegi, Armandaǵandaı kıeli «Kishi Mekke»-ni, Tún jatsam myzǵyp túsime ylǵı enedi, Túrkistandaǵy áýlıelerdiń mekeni. Ótken kúnderdiń oılasam bárin san qıly, Ólkemniń ózi syrlaryn ashqan ár qıly. Jeruıyqqa ketken batyrlar qaıta oralyp, Jetisý jaqtan jánnattyń ıisi ańqıdy. Óqtem únmenen talap etkendeı tek menen, Degendeı Abaı shyǵar dep boıdan tekti óleń, Býyrqansa bir sát bula jyrym órendeı, Ertistiń eren ekpini me dep kórem. Aıtqandaı Abaı «bastalar ánmen jan demi», Sondyqtan sirá , óleńsiz ǵumyr mán be edi? Ózegimdi órtep órshelenidirip bara ma , Kóksheniń sazy , Birjan men Aqan ánderi? Jolymen sonaý jyraýlar ótken burynǵy, Asqaqtatqan sonsha qymbatqa balap qunyńdy, Mańdaıdan ópshi,mańaıyńa bálkim taıasam, Atameken –aý, ańsaǵan mynaý ulyńdy!
Aqyn, tarıh pániniń aǵa oqytýshysy, Janat Boqashuly 1976 jyly Baı-Ólke aımaǵynda týǵan. 2001 jyly Qostanaı Memlekettik ýnıversıtetiniń tarıh fakúltetin úzdik dıplommen bitirgen. 2001-2010 jyldary ótken jyr músháıralarynyń jeńimpazy. Baı-Ólke aımaǵynyń 70 jyldyq mereı toıyna oraı ótkizilgen jyr músháırasynda 1-oryndy ıelengen. Dúnıejúzi qazaqtarynyń IV quryltaıy aıasynda elimizde uıymdastyrylǵan «Jyrym saǵan Atajurt» atty jyr músháırasynda ekinshi oryndy ıelenedi. Dúıne júzi qazaqtary qaýymdastyǵynyń 20 jyldyq mereıtoıyna oraı ótken shetelden kelgen aqyndardyń jyr músháırasynda da birinshi oryndy jeńip aldy. «Aı tamshysy» atty jyr jınaǵy shyqqan. Mońǵolıa jáne Qazaqstan Jýrnalıseri odaǵynyń múshesi. Qazirgi Baı-Ólke aımaǵyndaǵy jazba poezıanyń beldi ókilderiniń biri ári biregeı aqyny.
Qazaq qandyǵynyń 550 jyldyq mereıtoıyna óziniń «Altyn jyr» atty óleńder toptamasyn usynady.
