«The Economist» jýrnaly «Qytaıdyń resmı tulǵalary halyq sanynyń azaıýy ekonomıkalyq ósimge kedergi keltiretinine alańdaıdy» atty maqala jarıalady. Shekesine «Týýdy baqylaý másele emes, bir ereje» dep basylǵan maqalada Qytaıdyń «bir otbasyna eki bala» saıasatynyń da saldary jaqsylyqqa ákep soqpaǵany jazylǵan. Qamshy.kz áıgili jýrnaldyń maqalasyn yqshamdap oqyrman nazaryna usynady.

Qytaıdyń bala saıasaty taǵy da qalamaǵan nátıjelerge apardy. Birden kóp bala týýǵa dekrettik demalys úshin tólegisi kelmeıtin kompanıalar tek jas áıelderdi jumysqa alýǵa qulyqty bola bastaǵan.

Qytaıdyń 1979 jyly qabyldaǵan «Bir otbasyna bir bala» saıasaty áıelder úshin asa qorqynyshty edi. Kúshtep abort jasatý, jańa týǵan qyzdardy óltirý kóbeıdi.  Otbasylyq ósimdi baqylaý qyzmetkerleri ata-analardyń er bala súıgisi kelgen tańdaýynyń janynda erikti túrde abort jasatý talǵamyna sharasyz kóndi. Kórshi elderden kelgen áıelder de adam urlaý faktisi qurbany bolyp, azap shekti. Beıbereket sekstiń artýy qytaılyq jas erkekterdiń ózine laıyq áıel tabýyn qıyndata tústi. Úkimettiń 2015 jyly qazanda otbasylyq saıasatty ózgertkenin málimdeýi 35 jyldan keıin qytaı halqyn qýantty. Alaıda, onyń ornyna jasalǵan «Bir otbasyna eki bala» saıasaty ózindik problemasyn ala keldi.   

Bir násil úshin úkimet áıelderge «bir bala jetkilikti» ekenin, «kesh úılený men kesh bosanýdyń mańyzdy» ekenin nasıhat etti. Endi memlekettik BAQ jańa násilge ýnıversıtetke túse sala úılenýge shaqyryp, erte turmys qurǵan qyzdardyń ana bolý múmkindigi joǵary ekenin eskertip jatyr. Jaýaptylar perzent súıýge shabyt berip, úgit júrgize bastaǵan. Sebebi zertteýler násil úzdiksiz jalǵasyp, halyq sany turaqty bolýy úshin bir áıeldiń ómirinde 2,1-den tómen bala týmaýy kerek ekenin kórsetken. Kórsetkish odan tómendese ekonomıkalyq ósimge keri áser etpek.

Qytaıdyń týý kórsetkishi 2016 jyly biraz artqan, alaıda 2017 jyly qaıta quldyraǵan. Kórsetkishter dáleldegendeı, Qytaı jaqynda «Bir otbasyna eki bala» saıasatyn da alyp tastap, bala týýǵa degen shekteýdi múldem joıýy múmkin. Olaı bolǵan jaǵdaıda úkimetten de qýanatyn otbasylar bolmaq. Sebebi bala súıetinderdiń máselesi azaıady. Biraq, bul Qytaıdyń halyq sany kúrt ósýine jol asha almaıdy. Zańdyq tosqaýyl alynǵanymen kóptegen otbasy kóp bala súıýge peıildi emes, sebebi turǵyn úı, densaýlyq, bilim úshin kóp qarjy jumsalatyndyqtan ata-analar táýekelge bara almaıdy. Shyn máninde Qytaıdyń qazirgi ekonomıkalyq jaǵdaıy «Bir otbasyna bir bala» saıasatynyń naǵyz ıdeıal kúıin qalyptastyrdy.

Otbasylyq josparlaý erejeleri bosańsyǵanmen de áıelder jańa máselelerge dýshar bolýda. Buryn jumys berýshi basshylar áıeldiń bir ret qana dekrettik demalys alatynyn biletinin. Endi birden kóp ret demalysqa jiberýge májbúr. Jumys izdeý saıttarynyń biri 51job.com-de jasalǵan saýalnamada «Bir otbasyna eki bala» saıasaty júzege asa bastaǵannan-aq kompanıalardyń  %75-y áıelderdi jumysqa alýǵa qulyqsyz qalǵan. All-China áıelder federasıasy jasaǵan zertteý % 55 áıelderdiń jumysqa kirý kezdesýlerinde «Jigitiń bar ma?, Qashan balaly bolýdy josparladyńdar?» degen sıaqty suraqtarǵa tap bolǵanyn málimdegen.  

Dekrettik demalys shyǵyny jumys berýshiler úshin arta bastaǵan. Ótken eki jylda kóbi qytaılyq kompanıa bolǵan jumys berýshiler ekinshi bala súıetin áıelderge memlekettik zańǵa saı 98 kúndik tómen shekti jalaqy tólegen. Qytaı balasy bir jasqa tolǵanǵa deıin áıeldi jumystan qýýǵa tyıym salǵan. Jumys berýshilerge jynystyq alalyq jasaýdy da shektegen.

Zhaopin tarabynan jasalǵan zertteýde jumys izdeý saıttarynyń biri áıelderdiń úshten biri bosanǵannan keıin jalaqysy túskenin aıtqan. %36 áıel qyzmettik laýazymynan tómendegen.  Beıjińdik arbıtrajdyq sotta Xiao Wei  esimdi jas ana memleketke tıesili bir kompanıadan jer óndirip alǵan. OL ózine, basqa da júkti áıelderge ádiletsizdik jasalyp jatqanyn aıtqan. Ol 7 aılyq balasy áli emshekte bolǵandyqtan basqa jumys tabý óte qıyn degen.  

Bul ýaqytta úkimet týytty arttyrý úshin tolyqtaı josparlanǵan sıaqty kóringen saıasatyn birtindep júzege asyryp jatyr. Maýsym aıynda ońtústik Jiangxi ólkesinde birqansha jergilikti basshy 14 aptadan asqan júkti áıelderge abort jasatý úshin 3 dárigerdiń maquldaýy qajet ekenin sóılegen.  Doktorlar áıelderge abort jasaıtyn bólmelerdi endi qajet bolmaıdy degen. Qytaı sottary da ajyrasýdy azaıtý úshin erejelerin ózgerte bastaǵan. Ajyrasý aryzyn berýshilerge «salqyndatý» kezeńi dep atalatyn ýaqyt beriletin bolǵan. Qytaıdyń otbasyn josparlaý saıasaty týraly jazylǵan «Bir bala» kitabynda Mei Fong keńirek baıandaıdy.

Qytaı lıderi Sı Szınpın «Genderlik teńdikti saqtaý jáne áıelderdi damytý» týraly aıtady. Biraq ol bılikke kelgen 2012 jyldan keıin Qytaıdyń Dúnıejúzilik ekonomıkalyq forýmdaǵy genderlik teńdik ındeks orny 69-dan 100-ge qulaǵan. Malavı men Úndistannan joǵary, biraq Kambodja men Brazılıadan tómen. Áıelderdiń jumysqa tartylýy Azıanyń birneshe eline qaraǵanda joǵary. Biraq birtindep azaıyp keledi. Jalaqy aıyrmasy da túsken.  Ózinen burynǵy basshy sıaqty Sı da Qytaıdyń joǵary basqarýshy organy — Saıası búronyń Turaqty komıtetine áıel saıasatker taǵaıyndamady. Memleket azamattyq qoǵamǵa repressıany kúsheıte bastady. Halyqaralyq áıelder kúni qarsańynda femınıst belsendiler túrmege qamalyp, áıel quqyqtary blogy jabylǵany sonyń bir dáleldi. Eger Sı áıelderdiń kóp balaly bolǵanyn qalasa oǵan múmkindik jasaýy kerek. Jikke bólýge qarsy zań shyǵaryp, bala kútimi qarajatyn arttyrsa jap-jaqsy bastama bolar edi. Keıde «Úlken áke Sı» dep atalyp júrgen Qytaı tóraǵasy óz eliniń qyzdaryna jaqsy qaraı alsa laqap atyn aqtaýy múmkin.