Qurban shalý – Alla Taǵalanyń Jalǵyz ekendigin, Onyń pendelerine bergen meıirim-rahmetiniń sheksizdigin jáne babamyz Ibrahım aleıhı salámniń Rabbysyna moıynsunǵandyǵyn aıqyn dáleldeıtin Islamnyń eń uly rásimderiniń biri.
Qurban shalý rásimi – kóptegen ıgi de saýapty amaldardy biriktirgen mindet-áreket.
Qurban shalý – Qurban aıt kúni Aıt namazy oqylǵanan keıin úsh kúnge ulasatyn tashrıq kúnderinde jalǵyz Allanyń razylyǵy úshin oryndalatyn ǵıbadat. Jaratýshy Jalǵyz Iemiz, Alla Taǵala qasıetti Quranda bylaı deıdi:
1. «Rabbyń úshin aıt namazyn oqy jáne qurban shal». («Káýsar», 2 aıat).
2. «Biz árbir úmmet úshin, ózderine bergen maldardan, Allanyń ǵana atyn atap, qurban shalýdy bekittik. Óıtkeni, Táńirleriń – bir-aq Táńir. Sondyqtan, Soǵan ǵana boı usynyńdar. (Muhammed!) Yqylastylardy qýandyr!». (Haj súresi, 34 aıat).
3. «Namazym, qulshylyǵym, tirshiligim jáne ólimim búkil álemniń Rabbysy bolǵan Alla úshin» – de» («Ánǵam», 162 aıat).
Qurbandyq shalý – ıslam ǵulamalarynyń basym bóliginiń kelisimi boıynsha bekitilgen – súnnet jáne bizdiń Abý Hanıfa mázhabynda – ýájip.
Qurbandyq retinde shalynýǵa bekitilgen maldar – túıe, sıyr jáne qoı (eshki). Jylqy, taýyq – qurbandyqqa shalynbaıdy. Qurbandyqqa shalynatyn mal belgili jasqa jetken bolýy shart. Mysaly, túıeniń – 5 jasqa, sıyrdyń – 2 jasqa, qoıdyń – 6 aıǵa, eshkiniń – 1 jasqa jetkeni maqul.
Qurbandyq malynyń esh kemistigi bolmaýy tıis. Alla Taǵalanyń súıikti Paıǵambary Muhammedtiń (s.á.s.): «(Maldyń) tórt túri qurbandyqqa jaramaıdy: kemistigi aıqyn – bir kózi joq mal, aýrýy aıqyn mal, aqsaqtyǵy aıqyn mal jáne jiliginde maıy joq – óte júdeý mal». (Sahıh, Sahıh al Jámı, 886) – degen.
Árıne, qurbandyqty jaǵdaıy jetken pende shalady. «Kimde-kim qurban shalýǵa shamasy kele tura ony istemese, biz qulshylyq qylatyn orynǵa (ıaǵnı, meshitke) jaqyndamasyn». (Ahmád, Ibn Májáh).
Qurbandyq shalýdaǵy negizgi qaǵıda – tiri adam óziniń atynan nemese otbasy músheleriniń atynan qurbandyq shalady. Taǵy bir ereksheligi: shalynǵan qurban úshin Alla Taǵalanyń saýabyn alýshylardyń qataryna kez kelgen tiri jáne dúnıeden buryn ótip ketken adamdy qosa alady.
Sharıǵat tártibine oraı marqum pendeniń atynan qurban shalýdyń úkimi: tiri adam dúnıeden ótken adamnyń (atasy, anasy, babasy, aǵasy t.b.) atynan óz qalaýymen qurban shalsa, bul – marqumnyń atynan sadaqa bolyp esepteledi jáne saýapty, jaqsy amalǵa jatady.
Asyl Paıǵambarymyz Muhammedtiń (s.á.s.) súnneti boıynsha, otaǵasy ózi shalǵan qurbandyǵynyń quramyna óz otbasynyń múshelerin kirgizip, olarǵa da Alla Taǵaladan qurbandyqtyń saýabyn suraǵanda, otbasynyń árbir músheleri úshin jeke qurban shalmasa da bolady. Demek: «Allahýmma! Házá ánnı ýá án aalı báıtı!» dep, ıaǵnı, «E, Alla! Bul meniń jáne meniń otbasymnyń músheleriniń atynan!» – dep, duǵa qylady.
Qurbandyq shalyp, etin sadaqa retinde taratý – qurbandyqtyń aqshalaı qunyn berýden abzal. Óıtkeni, qurbandyqtyń amaly – eń jaqsy amaldyń qatarynan tabylady.
Qurbandyq mindetti túrde Aıt namazynan keıin jáne úsh tashrıq kúnderinde, ıaǵnı, 13 zýlhıjjanyń kúni batqanǵa deıin soıylýy kerek, áıtpese, ol mal – qurbandyq emes, jaı sadaqa sanalady.
Aıt namazyna deıin jáne aıt namazy ýaqytynda soıylǵan mal da – qurbandyq bolyp eseptelmeıdi. Ardaqty bizdiń Paıǵambarymyz (s.á.s.) bul jaıly: «Kim de kim aıt namazyna deıin qurbandyq shalsa, onda qaıtadan qurbandyq shalsyn» (Býharı, Mýslım). Alı (r.a.): «Qurban shalý kúnderi – Adha (qurban aıt) kúni (10 zýlhıjja) jáne odan keıin keletin úsh kún bolyp tabylady» – degen ósıet qaldyrǵan.
Qurbandyqtyń etiniń úshke bólip, bir bóligin – sadaqa, bir bóligin – syı retinde taratýǵa jáne bir bóligin – ózine jeýge qaldyrsa durysyraq. Qurbandyqqa shalynǵan maldyń etin, ish maıyn, terisin satýǵa tyıym salynady.
Qurbandyqqa mal baýyzdaý rásimi Qurban aıt namazy oqylǵannan keıin úsh kúnniń ishinde oryndalady. Bizdiń súıikti Paıǵambarymyz (s.á.s.): «Bul kúni (Qurban aıt kúni) bizdiń eń áýelgi isimiz – namaz oqý. Odan keıin (úılerimizge) qaıtyp, qurban shalý. Kim osyny istese, bizdiń súnnetimizge saı jol tapqan bolady. Kim (Aıt namazynan) buryn qurbandyq shalsa, bul bar bolǵany bala-shaǵasyna bergen et, qurbandyqqa qatysy joq» deıdi.
Qurbandyq duǵasy mynadaı: «Alla hýma ınnı ýajjahtý ýajhı lılazı fatırıssamaýatı ýal arzı, ýama áná mınál múrırıkın. Allahý ákbar! Allahý ákbar! Lá ıláha ıllál-lohý, ýol-lohý ákbar. Alohý ákbar, ýa lılláhıl – hámdi!». Osy tákbirden soń: «Bısmılláhı, Alohý ákbar!» – dep, maldy ótkir pyshaqpen baýyzdaıdy.
Oraza aıttan keıin 70 kúnnen soń bastalyp, 3 kúnge sozylatyn musylmandardyń eń qasıetti merekesi Qurban aıt kúni erte turyp, tolyq ǵusyl alyp, taza kıimder kıip, hosh ıisti átir seýip, kóshede jolyqqan adamǵa ashyq júzben amandasý, ózi shalatyn qurbandyq etimen aýyz ashý úshin namazdyń aldynda eshteńe jemeı, namazǵa bara jatqanda tákbir aıtý – hazireti Muhammed (s.á.s.) Paıǵambarymyzdyń súnneti.
Qasıetti Quran Kárim boıynsha, Qurban aıt meıramy men onyń shejiresi adamzattyń atasy Adam (ǵ.s.) men dástúrli dinderdiń túp atasy Ibrahımmen (ǵ.s.) jáne onyń uly Ismaıyl (ǵ.s.) paıǵambarlardyń taǵdyrymen tyǵyz baılanysty. Qurban aıttyń qasıetti kúnderi Mekkege qajylyqpen aıaqtalady.
Alla Taǵalanyń ámiri men paıǵambarlar súnnetin oryndaý – Jaratýshy Iemizdiń rızashylyǵyna jaqyndatyp, aqyret kúninde raqymdy Rabbymyzdyń saýabyna, syı-sıapatyna keneltedi.
Qajymuqan Ǵabdolla
