Nazar aýdaryńyzdar! Aldaryńyzdaǵy maqalanyń avtory siz kútkendeı keremet emes, keremet zattardy jazbaıdy da. Aqyldyń kemelin, tushshymdy oılardy Abaı, Shákárim, Muhtar, İlıastan bastap, Dostoevskıı, Palanık, Garsıa Markesten tabýǵa bolady. Sondyqtan, eger 5 mınýttaı ýaqytyńyz bos ótpesin deseńiz, atalmysh jazýshylardyń nemese unaǵan jazýshyńyzdy taǵy bir ret oqyp shyǵyńyz.
Al, men «ne bolsa da oqımyn» deýshiler tabylar degen úmitpen, azdaǵan topqa oıymmen bóliseıin.
Ózimdi pende retinde sezinip júrgenime kóp boldy. Adam emes, janýardan esh aıyrmasy joq pende retinde. Mende «overfılosofıalyq» deńgeıdegi dala zańdarynyń qaǵıdalarymen tamasha (basqa aıtar teńeý joq) ómir súrgen qazaq babamnyń qaldyǵy da bilinbeıdi. Men Shyńǵysqanǵa estirtken «Aqsaq qulannan» «balań óldi, balań óldi» degen sózderin estimeımin. Men úshin ol - ádemi ańyz. Qazaqtyń 7 ataǵa deıin nege qyz alyspaı, berispegen sebebin de ustazdan jaqynda bildim. Budan jylqy túgili, basqa da ań-janýarǵa nazar da aýdarmaǵanymdy túsindim. Hat tasýshy kepterlerdiń urpaǵymen de til tabysa almadym, anda-sanda jer shoqyp qalǵan qusqa «seniń de kúıiń osyǵan jetken-aý» dep qoıamyn. Tabıǵatpen etene baılanystaǵy ultymnyń jádigerin áli de tolyq baǵala almaı kele jatqanym da bar. Qul ıelenýshilik pen feodalızm ornaǵan zamanda, odan joǵary bolyp, rýlyq qaýymdastyqtyń «ózin-ózi basqarý» formasyna jetken qazaqtyń qany maǵan deıin sarqylyp bitkendeı. Keıbireýden Qazaqtyń bıik rýhy, qaısar qany emis-emis bilinip qoımasa, ultymnyń ulylyǵyn joǵaltyp alǵandaımyz ba, osy?! Mysaly, meniń qazirgi halim qandaı? Abaı men Ahańnyń, Mirjaqyp pen Shákárimderdiń «mańdaımen tegistegen jolyn, aıaqpen basýǵa» da kelmeıdi. Jetpeıdi olarǵa deńgeıim (Sońǵy aıda múldem jazbaı ketkenim de sodan). Jazatyn nárseniń joqtyǵynan emes, kerisinshe, kóptiginen. Kóbimizdiń kúndelikti kúıbeń tirshiliktiń qamymen kúbir-kúbir áńgimeden, bireýdi jamandap, ózińdi maqtaǵannan qolymyzdyń bosamaı júrgeni ras. Áreket etip, ońdy istermen, mine, 19 jyldan asty, kóringenim shamaly. Ne istep júrmin sonda? Jazamyn deımin, sóıtsem, jazýǵa da batylym jetpeı júr eken (burynǵy qazaqtyń ulylyǵyn joǵaltqanyma namystanǵannan shyǵar. Biraq, erdi óltirer sol namys barlyǵymazdan tabylar ma?) Urpaǵyń Álıhan kórse, ne der eken?
Sóıtse de, meni (pendeni) oılandyryp júrgen birshama saýaldar bar. solardy jazǵym keledi, sizdermen bóliskim keledi... Kim biledi, múmkin olar sizdi de mazalap júrgen shyǵar dep qoıam.
Maǵaýınniń «... táýelsizdik alǵan – elińiz emes, ejelgi partıalyq nomenklatýra bolyp shyqty» dep jazǵany bar. Sondaı oıdy men orys saıasattanýshysy Dýgınnen de oqyǵan bolatynmyn. Ol 2000 jylǵy eńbeginde: «... búgingi tańda TMD elderi ájeptáýir avtonomıalyq deńgeıge ıe jáne de-úre táýelsiz saıası qurylym bolyp sanalady. Bul elderdegi qurylymdarda, RF sıaqty, naǵyz memlekettiliktiń eshqandaı mańyzdy belgileri joq, turaqty jáne naqty geosaıası birlikterdiń ornyna dáıekti táýelsizdiktiń atrıbýtıkasynan aıyrylǵan «terrıtorıaldy prosestiń» úlgisi ǵana qalǵanyn (úlken negizde) aıta alamyz», - dep jazady. KSRO syndy úlken kartınanyń bóligi retinde ǵana bólinip qalǵan Qazaqstannyń bıligi – Qazaq eliniń bıligi emes, QazAKSR-iniń sońǵy býynynyń bıliginiń jalǵasy. (Bul jerde aýdıtorıa ekige bólinedi: bireýi kelisedi, ekinshisi joq. Qazaqtyń kópjyldy kúresiniń nátıjesi dep túsinetin ultjandy azamattarǵa Qazaqstannyń KSRO quramynan sońǵy bolyp, esh memleket qalmaǵanda shyqqanyn eske túsirgim keledi. Al, «partıalyq bıliktiń jalǵasy ekenin baıaǵydan-aq túsingenbiz» deıtinderge aıtarym mynaý: (Keı zattardy bilseńiz de, túsinseńiz de jazǵan mańyzdy). Sonymen, qazirgi Qazaqstan – budan 550 jyl burynǵy Qazaq handyǵy emes, Kenesary men Mahambet bolǵan qazaq ta emes, (Edil (Attıla) men Tumar patshaıymdy tipti aıtýǵa kelmeıdi), ol XIX ǵasyrdyń aıaǵy men XX basyndaǵy qazaq ta emes. Joq, qazaqtyǵymyzdy, danalyǵymyzdy, órligimizdi joǵaltqaly qashan... Ókinishti... Ony jazǵym da kelmeı ketti.
Basqa salaǵa kósheıik, Tengrinews-tyń habarlaýy boıynsha, sońǵy 20 jyldaǵy 5311 ashylmaǵan qasaqana adam óliminiń 49-y ǵana, ıaǵnı 0,9%, ashyldy. Qorqynyshty sandar... Al, eger, adamdy óltirý oqıǵasy budan 500 jyldaı buryn Túrkıada, Sultan Súleımen Kanýnıdiń kezeńinde oryn alsa, onda jazalaý sharttary múldem basqasha bolatyn edi. Adam ólimi oryn alǵan jerden qylmysker tabylmaǵan jaǵdaıda, «qaza tapqannyń aıǵaıy estiledi-aý» degen mańdaǵy adamdar qun tólegen. Mańaıda turǵylyqty ǵımarat tabylmaǵan jaǵdaıda, ol qunnyń aqysy memleket qazynasynan bólingen. Eger, shynynda da, árbirimiz kórshimizge, kóshemizge muqıat bolyp, jaı ǵana óte shyqpaı, tıisti organdarǵa habarlassaq ta, kómektessek, onda qylmystyń áshkerelený kórsetkishi óser me edi?! (Tolyq qun, jarty qun uǵymdary Qazaq handyǵy túsynda da bolǵany belgili, Jeti Jarǵyny eske túsirińiz).
Atalmysh eki oı – sońǵy eki kúnniń tolǵaýy bolatyn. Endi basqasha jazýǵa, oqýǵa kóbirek tyrysamyn dep sheshtim. Qazaqtyń Sonaý Ulylyǵy qaıtyp kelmes, biraq úmit, ne bolsa da, sońǵy ólmeı me?! Bálkim, XXI ǵasyrdyń Abaıy balabaqshada tárbıelenip júrgen shyǵar...
Quralaı Isaeva
