Tarıhshylar men etnograftardyń tynymsyz eńbekterine, tom-tom ensıklopedıalyq zertteýlerge qaramastan keıbir memlekettegi halyqtardyń túpki tarıhynyń qupıasy áli kúnge tolyq ashylmaı keledi. Qamshy.kz aqparat agenttigi oqyrman nazaryna shyǵý-tegi áli belgisiz ulttar jaıly  derekterdi usynady.  

• Orystar qalaı «orys» atandy?

«Qazaqta ulttyq memleket bolmaǵan» degen teriskeıdegi tarıhı kórshimizdiń tarıhynyń ózi  qupıaǵa toly. Al tarıhshylar orystardyń qalaı «orys» atanǵanyna qatysty, sondaı-aq ult ataýynyń qaıdan jáne qalaı shyqqanyna baılanysty ortaq sheshimge áli kele almaı júr. Orystardyń shyǵý-tegi týraly eski jazbalarda olar saqtar, skıfter, sarmattar, úısinderden taraǵan degen derekter de kezdesedi.

• Maııalyqtar qalaı joıyldy?

Maııa halqynyń qalaı paıda bolǵanyn, qalaı joıylyp ketkeni týraly naqty derekter joq. Zertteýshilerdiń bir toby olardyń túpki negizin atlanttarmen baılanystyrsa, ekinshi bir toby ejelgi mysyr halqynyń bir tarmaǵy dep sanaıtyn kórinedi. Maııalyqtar – jer óńdeýdiń tıimdi júıesin oılap tapqan alǵashqy halyqtardyń biri jáne olardyń astronomıalyq bilimi óte joǵary bolǵanyn dáleldeıtin eskertkishter de bar. Maııa órkenıetin óz zamanynyń eń ozyq beınesi retinde bilemiz, biraq olardyń tarıh betinen qalaı joıylyp ketkendigi týraly eshkimde naqty málimet joq.

• Laplandıalyqtar mońǵoldar ma?

Laplandıalyqtardy saamdar nemese lapalar dep te ataıdy. Bul etnostyń tarıhy 5000 jyldan kem emes. Tarıhshylardy tyǵyryqqa tireıtin lapalardyń qalaı qalyptasqany týraly derekterdiń joqtyǵy. Olardyń túp tamyryn mońǵoloıdtyq násilmen baılanystyratyn zertteýshilerge qarsy ekinshi toptyń pikiri olardy eýropalyqtarǵa jatqyzady. Saamdyqtardyń tili árqaısysyn jeke til retinde qarastyrýǵa bolatyn 10 túrli dıalektiden quralǵan eken.

• Eń sońǵy prýssıalyq qaıda?

Bul halyqtyń da paıda bolý tarıhy belgisiz. Eń alǵash, «prýssıa» sózi Brusi maǵynasynda aty-jóni jazylmaǵan saýdagerdiń dápterinde kezdesedi. Keıinirek poláktar men nemis jazbalarynda prýssıalyqtar týraly derekter jıi ushyrasady. Lıngvıser memleket ataýynyń mánin  úndi-eýropalyq tilden izdeıdi. Máselen, sanskrıt tilinde «purusa» - «adam» degen maǵynany bildiredi eken. Prýssıa tilinde sóıleıtin eń sońǵy adam 1677 jyly qaıtys bolǵan. 1709-1711 jyldardaǵy oba aýrýy saldarynan Prýssıa jerinde ómir súrgen halyqtyń sońǵy urpaǵyn joıyldy.  

• Kazaktar jeke halyq pa?

Kazaktardyń shyǵý tegi áli kúnge belgisiz. Olardyń otany - Soltústik Kavkaz, Soltústik-shyǵys Eýropa jazyǵy men Batys Túrkistan. Tarıhshylar kazaktardyń tarıhyn  skıf, alan, cherkes, hazar taıpalarymen baılanystyrady. Búginde kazaktar – polıetnıkalyq top. Alaıda olar ózderin jeke halyqpyz dep maqtan tutady.

• Dóńgelekti oılap tapqan qaı halyq?

Shýmerlikter – bárimizge belgili biraq, olardyń shyǵý-tegi qupıa. Tarıhı derekter olardyń tili qazirgi qytaı tiline uqsas ekendigin kórsetedi. Sóıleý ıntonasıasyna baılanysty sózderiniń maǵynasy ózgerip otyrǵan, osy sebepten olardyń tili qandaı tilder tobyna jatqyzylatyny anyqtalmaı otyr. Shýmerlikter óz zamanynda eń aldyńǵy qatarly memleket bolǵan. Shyǵys áleminde eń alǵash dóńgelekti paıdaǵa jaratyp, kóshpeli ómir saltynyń negizin quraǵan. Olardyń matematıka men astronomıalyq bilimderi qazirgi kúnniń ózinde ǵalymdardy tańdandyryp otyr.

• Rım sıfrlarynyń avtory kim?

Bul ejelgi halyqtyń ókilderi adamzat tarıhynda kútpegen kezeńde paıda bolyp, kenetten joǵalyp ketken. Arheologtardyń aıtýy boıynsha, etrýsskter Appennın túbegin mekendep, sol jerde óz órkenıetin qalyptastyrǵan. Dál osy halyq Italıa jerinde eń alǵash qala mádenıetin qalyptastyrǵan. Rım sıfryn da oılap tapqan – etrýsskter degen máálimetter de bar.

• Syǵandar – mysyr mádenıetiniń sońǵy sarqynshaǵy

Lıngvısıkalyq jáne genetıkalyq zertteýler boıynsha Úndistan aımaǵynan bas-aıaǵy 1000-ǵa jýyq syǵan qonys aýdarǵan. Búginde álem boıynsha 10 mıllıon syǵan bar eken. Orta ǵasyrda olardy mysyrlyq degen kózqarastar da qalyptasqan. Sebebi, ejelgi mysyr dástúriniń sońǵy sarqynshaǵy sanalatyn Taro kartalaryn Eýropa jerine ákelgen syǵandar bolǵan. Eýropalyqtardy syǵandardyń máıitti jerleý ǵurpy da tańǵaldyrǵan.  Olar ólgen adamnyń denesin bálzamdap, tabytta saqtaǵan. Máıittiń janyna «máńgilik ómirine» qajetti zattardy qosa jerlegen. Mundaı ǵuryptar syǵandardyń qazirgi ómirinde de saqtalǵan.