Fılıpp Iakovlevıch Rýbaho... Azan shaqyryp qoıǵan aty belgisiz. Biraq tarıhta osy atpen qalǵan qazaq jaýyngeri týraly aıtpaqpyn.

Ol 1923 jyly 13 qańtarda Aqsaı (Rostov obl) stansıasynda jumysshy otbasynda dúnıege kelgen.. 
Jastaıynan ata-Aanasynan jetim qalyp, Batýmı jetimder úıinde tárbıelenedi.

Múmkin sol kezde aty-jóni ózgertilgen bolýy kerek. Múmkin ákesiniń esimi Jaqyp pa eken, kim bilsin?..
Tek qana qujattarda "ulty" degen tabloda QAZAQ dep saqtalypty. Sodan keıin áńgimege arqaý bolyp otyr.

Álqısa

Orta bilimdi. Jas kezinde "Voroshılov atqyshy" tós belgisin ıemdenip, kóptegen jarystarda júldeli oryndar alyp júrgen.

1941 jyldan Áskerı-Teńiz floty qatarynda boldy. Alǵashynda Qara teńiz flotynyń Týapsın bazasyndaǵy mýzyka komandasynda bolǵan. Soǵysqa qatysýǵa surana júrip, aqyry shaǵyn katerlerdiń artılerıa dıvızonnyna aýysýyna qol jetkizedi. 1941 jyldyń qyrkúıeginde alǵashqy urysyn sol kater sapynda qorshaýdaǵy Odessa qalasyn qorǵaý urystaryna qatysýdan bastaıdy.

Teńizshi Rýbahoǵa katerde kóp qyzmet etý jazylmapty.

Bir batalón adamdardy teńiz-jaıaý (morskaıa pehota) ásker sapyna aýystyrǵan kezde, bul da aýystyrylyp Sevastopol qalasyn jaýdan qorǵaýǵa jiberiledi. Jeltoqsan aıynda jaralanyp, gospıtálǵa túsedi. Jaraqatynan aıyqqan soń ony mergender (snaıper) mektebine jiberedi. 1942 jyly maýsym aıynda oqýyn bitirip, Ońtústik maıdannyń quramynda Rostov, Kýban, Soltústik Kavkazdy qorǵaý urystaryna qatysady.

1942 jyly jeltoqsan aıyna deıin óziniń jaýyngerlik sanaq kitapshasyna jaýdyń 200 soldaty men ofıserin joıǵanyn tirkep úlgeredi.

Jeltoqsan aıynda qaıta jaralanyp, aıyqqan soń aty ańyzǵa aınalǵan (keıin) maıor Sezar Kýnıkov basqaratyn áıgili 393-shi teńiz-jaıaý ásker batalónyna jiberiledi. Sol batolonda alǵashqy urysyn Novorossıısk mańyna desant bop túsirilýden bastaıdy.

Odan keıingi shaıqasy "Kishi Jer" degen ataý alǵan áıgili plasdarmdy ustap turý urystaryna qatysady. Sol urysta mergender vzvodyn basqarady.

Múmkin joǵaryda baıandalǵan taǵy bir qazaq, teńiz-jaıaý ásker sapyndaǵy barlaýshy Iqarov Qýanǵalı atamyzdy kórdi me eken? Ekeýi de teńiz-jaıaý ásker sapynda, ekeýi de "Kishi Jer" plasdarmyn basyp alý urystaryna qatysqan.

Bizdiki jaı boljam ǵoı. Qazaq uldarynyń bir sapta, bir jerde júrgenin oqyǵannan keıin aıtyp jatqanym.

Jaraıdy, ári qaraı kettik.

"Kishi Jer"-operasıasy kezinde óziniń jeke esebin 276 adamǵa jetkizdi (jaýdyń soldaty men ofıserin qurtqan). Sol shaıqastardaǵy erligi úshin Jaýyngerlik Qyzyl Tý ordenimen marapattaldy.
Odan keıingi urystary Soltústik Kavkaz maıdanynyń sapynda júrgizdi. 1943 jyldyń tamyz aıynda qazaq mergeni Rýbaho Novorossıısk mańyna urysqa kiristi. Qyrkúıek aıynda Novorossıısk qalasyn azat etý urystaryna qatysyp, Novorossıısk plasdarmyna desant bop túsirildi.

1943 jyldyń 9 qyrkúıeginde Erekshe Teńiz-jaıaý ásker batalónynyń mergeni starshına Fılıpp Rýbaho Novorrossıısk plasdarmyna shabýyl kezinde alǵashqy bop jaǵaǵa shyǵyp, jaýdyń eki dzotynyń únin óshirdi. Jáne qoıan-qoltyq urys kezinde jaýdyń úsh soldatyn joıdy.

Qazaqtyń qaısar uly 14-shi qyrkúıekte Novorossıısk plasdarmyn ustap turý urystary kezinde, zeńbirek snarádnyń jarqynshaǵynan basynan aýyr jaralanady.

Urys dalasynan katermen ony jaǵaǵa alyp shyǵyp, Sochı qalasyndaǵy áskerı gospıtálǵa jetkizedi.
Biraq kelesi kúni, 15-shi qyrkúıekte alǵan jaraqatynan Sochıdegi gospıtálde qaıtys bolady.

Krasnodar aımaǵy, Sochı qalasyndaǵy Zavokzalnyı baýyrlastar zıratyna jerlengen.

Óziniń snaıperlik 1 jyl 3 aı kezeńinde starshına F. Ia. Rýbaho jaýdyń 346 soldaty men ofıseriniń kózin joıyp, nemistiń 8 dzoty men 2 tanksyn qurtqan.

1944 jyldyń 22 qańtaryndaǵy SSRO Joǵary Keńesi Prezıdıýminiń Jarlyǵymen nemis basqynshylaryna qarsy soǵysta kórsetken erligi men batyldyǵy úshin, starshına-snaıper F.Ia.Rýbahoǵa ólgennen keıin Sovet Odaǵynyń Batyry ataǵy berildi. Jáne Lenın ordenimen qosa marapattaldy.

Óziniń aty-jónin bilmeı ketken, tek ultynyń qazaq ekenin bilgen, jastaıynan jetim qap, orys arasynda ósken Fılıpp Jaqypulynyń ómiri jumbaq. Talaı qazaqtyń balasynyń basynan keshirgen taǵdyry. Biraq qanynda qasqyrlyq bar qazaq balasy óziniń bóriligin kórsetti.

Baýyrlar, Sochı qalasynda bop jatsańyzdar basyna baryp Quran oqyp, duǵa etip ketińizder?!

Esbol Mahısov

Usynǵan: Gúlim Jaqan