Qaptaǵan temir torlar men qyraǵy kúzetshilerdi qapy qaldyrǵan «eptiler» týraly ne bilemiz?

«Býtyrka» – Máskeýde ornalasqan, aty ańyzǵa aınalǵan tergeý ızolátory. TMD elderiniń kópshiligine bul túrme «17 mgnovenıı vesny» fılmi arqyly tanymal. Kınodaǵy túrme kartınalary, uzyn dálizder, qyraǵy kúzetshiler, birneshe qabattan turatyn temir torlar bul jerden eshkimniń qashyp shyǵa almaıtynyna kórermenin tolyq sendirdi. Al anyǵynda, «Býtyrka» túrmesinde birneshe ret qashý operasıalary josparlanyp, birqatary júzege asqan.

Býtyrka túrmesi

Aıtýly 90 jyldar...

«Býtyrka» túrmesinen qashý operasıalarynyń sátti jasalǵany jáne alǵash ret júzege asqany 1992 jyly edi. Bul operasıany ızolátor shatyrynda ornalasqan serýendeý alańynan sytylyp shyǵyp, qurylys alańy arqyly kóshege shyǵyp ketken eki tutqyn oryndady. Eń qyzyǵy, tutqyn kıimin kıgen ekeýdiń kóshege negizgi esik arqyly emin-erkin shyǵyp ketýi.

Soǵan qaraǵanda, Keńes úkimetiniń ydyraý kezeńindegi bylyqtar men tártiptiń álsireýi aty ańyzǵa aınalǵan aıbyndy túrmeni de aınalyp ótpegenge uqsaıdy. Degenmen, tań qaldyratyn qashý operasıasyn oryndaǵan eki tutqyn bostandyq qyzyǵyn kóp sezine almady. Araǵa eki kún salyp tártip saqshylary olardy qolǵa túsirgen.

Kelesi sátti oryndalǵan operasıalardyń biri 1996 jyldyń maýsym aıynda oryn alǵan. Saratov oblysynyń 26 jastaǵy turǵyny Natalá Sýhojerdeva zańsyz valúta saýdasymen aınalysqany úshin jáne zańsyz qarý saqtaǵany úshin bes jylǵa bas bostandyǵynan aıyrylady. Jaza merzimin óteý oryny «Býtyrka» túrmesi ekenin bilgende Natalá aıla-sharǵylaryn oılastyra bastaıdy. Óıtkeni, apelásıadan úmit kútýdiń ózi aqymaqtyq sekildi kórindi.

Kameradaǵy taǵdyrlasy – Natalányń aılasyn júzege asyrýǵa kómektesetin jalǵyz qural edi. Sebebi, ol bir kúnnen soń jaza merzimi túgesilip, bostandyqqa shyqpaqshy. Onyń basyn aınaldyrǵan Natalá kameralas qyzdy ishte qalýǵa, al ózi onyń orynyna shyǵýǵa kóndiredi. Ekinshi tutqynnyń bul usynysty qabyldaýyna Natalányń syrtqa shyqqasyn buny nege bosatpaı otyrǵany týraly daý kóterýge bergen ýádesi men ózge syı-sıapattary sebep bolǵan.

Kameralas qyzdyń ómirbaıanymen tolyq tanysqan Natalá shyǵar ýaqytta eshqandaı kúdik týdyrmaı, aıbyndy túrmeniń aýyr esikterinen op-ońaı shyǵyp ketken-di. Biraq artynsha bostandyqqa shyǵýy tıis bolǵan qyzdyń áli abaqtyda otyrǵany týraly daý kóterile bastaǵanda ǵana quqyq qorǵaý qyzmetkerlerine barlyq másele túsinikti boldy.

Jappaı iz kesken tártip saqshylary ony birneshe kúnnen keıin jergilikti bazarlardyń birinde qolǵa túsiredi. Óz múmkindigin ońtaıly paıdalana almaǵan jas qyzǵa endigi ýaqytta merzimdi tolyq óteýden ózge aıla joq edi...

«Nóldikter» mejesinde...

Osyndaı jaǵdaıda 2000 jyly túrli qylmystary arqyly tutqyndalǵan grýzın azamaty  operasıany sátti oryndaǵan. Ol tergeý aktileri aıaqtalýyn kútip otyrǵan kameralas azamatpen kelise otyryp, onyń orynyna sot zalyna barady.

Sol jerde onyń qolyndaǵy kisen sheshilip, bostandyqqa shyqqan. Qylmysker asyqpaı ǵana atyshýly abaqtyny artqa tastap kete barǵan. Biraq onyń qýanyshy uzaqqa sozylmady. Azamattan kúdiktengen quqyq qorǵaý organynyń qyzmetkerleri ony kóp ýaqyt ótpeı qaıta qolǵa túsirdi.

Abaqty tarıhyndaǵy iri qashý operasıalarynyń biri 2011 jyly tirkeldi. Úsh qylmysker qasyqty paıdalaný arqyly sementti edendi tesip, káriz júıesi júrgizilgen jolǵa jetedi. Sol jol arqyly olar emin-erkin kamerany artqa tastaǵan. Qashyp ketken úsh qylmyskerdiń ekeýi tez arada quryqtalsa, bireýin qolǵa túsirýge bir jarym jyl ýaqyt qajet boldy.

«Órmekshi adam»

Ataqty abaqtydan erekshe qashyp shyqqan qylmyskerlerdiń biri – Belarýs azamaty Vıtalıı Ostrovskıı. 2010 jyldyń 22 naýryzynda Ostrovskıı kameralas qylmyskermen birge jýynýǵa jóneltiledi. Sol kezde Vıtalıı kúzetshi men sanıtarlyq qyzmetkerdi ıterip, jan-tánimen kirpishten soǵylǵan dýalǵa qaraı júgiredi.

Kúzetshi onyń artynan júgirýge bata almady. Sebebi, artynan júgirse, jýynýǵa kelgen ekinshi qylmyskerdi qaraýsyz qaldyratyn edi. Al Ostrovskıı asa úlken jyldamdyqpen kelip, bıik dýalǵa órmelep shyǵyp, ary qaraı asyp túsedi. Eń qyzyǵy, onyń bul áreketin baqylaýshy qyzmetkerlerdiń eshbiri baıqamaǵan.

Ostrovskıı bıik dýaldan asyp túse salysymen, beti aýǵan jaqqa júgire jóneledi. Keıin belgili bolǵanyndaı, Ostrovskıı túrli tásilde sekirýden Belorýssıa chempıony eken.

Qylmyskerdi araǵa eki jyl salyp Fınlándıada qolǵa túsiredi.

Ádilet Mádenıet