Gaz kamerasynda balalarmen birge kóz jumǵan tarıhı tulǵa Ianýsh Korchak – úsh soǵysty basynan ótkergen qurmetti aqyn, polák muǵalimi, jazýshy jáne dáriger. Ol – balalar úshin óz ómirinen bas tartqan uly ustaz, dep jazady Qamshy.kz aqparat agenttigi .

Ianýsh Korchak evreı otbasynda dúnıege kelip, balalyq shaǵynda ózgelerden kóp qysym kórip ósedi. Alaıda bilimdiligimen 15 jasynan ustazdyq qyzmet atqaryp, óz qatarynyń aldy bolǵan. Otbasylyq jaǵdaıynyń qıyndyǵyna baılanysty dáriger bolýǵa sheshim qabyldaıdy jáne aqyndyǵyn qatar alyp júredi. Onyń eń alǵashqy "Qandaı jolmen?" atty pessasy úlken tanymaldylyqqa ıe bolyp, esimi jurtqa tanyla bastaıdy. Bul pessada ol óziniń psıhologıalyq aýrýmen aýyrǵan ákesi týraly jazǵan.

1905 jyly orys-japon soǵysy bastalǵan kezde 27 jastaǵy Ianýsh Korchak soǵysqa dáriger retinde barady. Soǵys aıaqtalǵannan keıin Polshaǵa oralady.  Eki jyldyń ishinde Germanıa, Anglıa jáne Fransıada bolyp, muǵalimdiktiń syr-qyryn úırenedi. Polsha úkimetiniń kómegimen evreı balalaryn tárbıeleıtin jetimder úıin ashady. Alǵashqy aılarda Ianýsh Korchak pen áriptesi Stefana Vılchınskıı ekeýi talmaı eńbek etedi. Ábden qaraýsyz qalǵan balalardy oqytyp, adam qataryna qosý olarǵa ońaıǵa túspedi.

Ianýsh Korchak sonymen qatar óziniń áriptesterine balany tárbıeleý jolyn úıretip, eń alǵashqylardyń biri bolyp evreı balalarynyń quqyǵyn qorǵaıdy. Birinshi dúnıejúzilik soǵys bastalǵanda Ianýsh Korchak taǵy da soǵysqa dáriger retinde shaqyrtý alady. Soǵys jyldary "Balany qalaı jaqsy kórý kerek?" degen kitabyn jazǵan. 

Soǵystan keıin muǵalimdik jumysyna zor qarqynmen kirisken ol balalar úıinde gazet ashady. Sonyń arqasynda kóptegen balalar oqý men jazýdy úırenip, jańa bilimge umtyla bastaıdy. Onyń bala tárbıesi týraly ilimi búkil álemge tanymal bola bastaıdy. Alaıda óz elinde qoldaý tappaıdy. Jergilikti turǵyndar óz balalaryn evreıdiń tárbıesine bergisi kelmeıdi.

Aqsha tapshylyǵyna baılanysty balalar úıi kúrdeli, qıyn kezeńdi basynan ótkizedi. Turǵyndardyń qysymyna qaramastan ol basqa elge ketpeı, týǵan jerinde qalady.

Ekinshi dúnıejúzilik soǵys bastalǵanda Ianýsh Korchak saldattarǵa kómegin toqtatpady. soǵysta dáriger bolyp eńbek etti.

Fashıser Polshany basyp alǵan kezde Ianýsh Korchak pen onyń balalar úıi qıyndyqta qaldy. Fashıser evreılerdi adam sanamaǵan, olarǵa janýar sekildi qaraǵan. Osyndaı qıyndyqqa qaramastan balalardy qorǵaý úshin baryn salady. 1940 jyly balalardy qaýipsiz orynǵa kóshiredi. Alaıda eki-úsh aıdan soń nemis basshylary Ianýsh Karchakty tutqynǵa alady, osylaı balalar úıi qaraýsyz qalady. Bir aıdan soń tutqynnan bosap shyqqan ol óziniń jáne balalardyń ómir súrýine az ýaqyt qalǵannyn túsinedi.

Balalardyń sońǵy kúnderin ol barynsha baqytty ótkizýge tyrysady. 1942 jyldyń jazynda, Korchaktyń qol astyndaǵy barlyq jetimderdi deportasıalaý týraly qaýly shyǵarylady. Onda balalardyń qaıda jiberiletini týraly naqty kórsetilmedi jáne bul jańalyqtyń eshqandaı jaqsylyqqa ákelmeıtini belgili edi.

Ianýsh Korchak qaýipti sezip, basshylyqqa onyń balalarynyń óte eńbekqor ekendigin aıtyp, nemis áskerleriniń qataryna alýdy suraıdy. Osylaısha baqytsyz balalardyń ómirin saqtap qalý úshin kez-kelgen múmkindikti paıdalanýǵa tyrysady. 1942 jyldyń 6 tamyzynda Balalar úıiniń barlyq 192 balasy Treblınka konslagerine kóshirildi. Olarmen birge Korchak, onyń adal áriptesi Stefanı jáne taǵy 8 eresek adam birge kóshiriledi.

Uly ustaz Ianýsh Korchak álemge áıgili bolǵandyqtan, kóptegen tanymal adamdar ony ólimnen qutqarýǵa tyrysqan. Degenmen, ol balalarmen birge qalyp, barlyq usynystan bas tartady.  

Balalardy júk vagondaryna otyrǵyzyp, lagerge baratyn poezd mashınasyna kóterilgen kezde, SS ofıseri Korchakqa kelip:

- Siz "Korol Mettı" kitabyn jazdyńyz ba? Men bul kitapty balalyq shaǵynda oqyǵanmyn. Óte jaqsy kitap. Siz bossyz, kete berseńiz boldy.

- Al balalar she?

- Balalar lagerge barady. Biraq sizdi bosatamyz,- degende, Ianýsh Korchak:

- Joq, men barmaımyn. Adamdardyń barlyǵy birdeı ońbaǵan emes, - dep jaýap bergen eken.

Evreı balalaryn ólim lagerine jibergenin óz kózimen kórgen polák tarıhshysy Emmanýel Rıngelblým osy kún týraly mynandaı estelik qaldyrady:

"Balalar úıin alyp tastaý týraly buıryq shyqty! Joq, men bul kórinisti eshqashan umytpaımyn! Balalardy vagondarǵa otyrǵyzǵanda búkil jurt jınalyp, Korchakty únsiz  shyǵaryp saldy. Eki balany jetektegen Korchak alysqa kóz tastap únsiz kete bardy. Nemis polısıasy tań qalyp: "Bul adam kim?" - dep surady. Men shydaı almaı, jylap jiberdim".  

Ianýsh Korchak Treblınka konslagerinde gaz kamerasynda balalarmen birge qaza tapty.

Ólgenge deıin qolynda eki kishkentaı balany ustap, eshteńeden kúmánsiz sábılerge ertegi oqyp, ómiriniń sońǵy mınýttaryna deıin olarmen birge boldy.

Ianýsh Korchak basynan ótken oqıǵalaryn óz kúndeligine jazyp otyrǵan. Siz uly ustazdyń ómirinen  kez-kelgen tanymal adamnyń ómirbaıanynan tappaǵan batyrlyqty, ulylyqty tabasyz.

Bar ómirin balalarǵa arnaǵan Ianýsh Korchaktyń eńbegi, ıdeologıasy óz ýaqytynda laıyqty baǵasyn almaǵany qynjyltady. Balalar úshin ómirin qıǵan uly ustaz týraly kópshiliktiń bile bermeıtini ókinishti.  

Onyń balalardy tárbıeleý úshin usynǵan 10 ósıetin oqyp shyǵyńyz:

1. Balańyzdan ózińiz sekildi bolýdy nemese sizdiń qalaǵanyńyzdy isteýin kútpeńiz. Ózińiz sekildi bolýǵa emes, óz jolyn tabýyna kómektesińiz.
2. Balańyzdan jaqsylyǵyńyzdyń ótemin kútpeńiz. Siz oǵan ómir syıladyńyz. Balańyz úshinshi bir adamdy ómirge ákeledi, solaı jaqsylyǵyńyzdy qaıtarady. Bul rızashylyqtyń ózgermeıtin zańy.
3. Kishkentaı kezinde balańyzǵa narazylyq bildirmeńiz. Ózińiz qartaıǵanda sonyń opyǵyn jeısiz. Ne ekseń, sony oratynyńyzdy umytpańyz.
4. Balanyń qıyndyqtaryna joǵarydan qaramańyz. Ómirde árkimge óziniń kúshine saı qıyndyqtar beriletinin umytpa.
5. Balany eshqashan tómendetpe!
6. Adamnyń eń mańyzdy júzdesýleri onyń balalarmen kezdesýleri ekenin umytpańyz. Olarǵa kóbirek nazar aýdaryńyz! Biz kishkentaı balanyń bolashaqta kim bolatynyn bile almaımyz.
7. Balańyz úshin birdeńe jasaı almasańyz, ózińizdi kinálaýǵa bolmaıdy. Esińizde bolsyn: bala úshin qolyńnan keletin nárseni jasasańyz, sol jetkilikti.
8. Bala seniń ómirińniń jemisi ǵana emes. Ol seniń qolyńa berilgen baǵaly shynyaıaq sekildi. Shynyaıaqtaǵy janǵan shyraqty saqtaý jáne óshirmeý seniń qolyńda. Bala – anasy men ákesiniń súıispenshiligi, olardyń janynyń bólshegi, ómiriniń jalǵasy.
9. Bireýdiń balasyn óz balańyzdaı jaqsy kórińiz. Eshqashan basqanyń balasyna óz balańa istegińiz kelmeıtin nárseni jasamańyz.
10. Balańyzdy esh negizsiz, beı-jaı, eresek retinde jaqsy kórińiz. Onymen qarym-qatynasyńyzdy baǵalańyz, sebebi bala sizdiń ómirińizdiń máni, shattyǵy bolyp tabylady.