Saparbaı Parmanqulov – qazaq prozasyna tosyn taqyryp taýyp ári eshkimge uqsamaıtyn sony soqpaq sala kelgen daryndy qalamgerlerdiń biri. Ásirese sońǵy jyldary jańa qyrynan kórinip kópshilik oqyrmannyń yqylasyna bólenip úlgerdi. Alǵash qolyna qalam alǵan sonaý 1978 jyldary dúnıe tirshiligi týraly fılosofıalyq oıǵa júginip, oımaqtaı oqıǵany quljanyń saqasynsha san shıyryp bergen áńgimeleri oqyrmannyń oıyna oı qosyp, sony soqpaqqa salyp tebirentip úlgergen. Sol jyldardyń ózinde bolashaǵynan úlken úmit kúttirgen, kórkem sózdiń tabıǵatyn tanyǵan daryn keldi dep qýandyq. Odan beri qanshama jyldar synapsha syrǵydy deseńshi.  Avtor jazýshylyqtyń soq­pa­ǵyna shyndap sham alyp túsip, únemi izdenýdi, je­tilýdi úrdis etti. Alǵashqy «Jylandar kóshi» jınaǵyn oqyrman jyly qabyldaǵan. Artynsha Qazaqstan Jastar odaǵy syılyǵyn ıelengen-di. Kórkem ádebıetimizge kórikti sóz ıesi kelgenin sezindik. Saparbaı Parmanqulov jýrnalısik qadamyn respýblıkalyq «Lenınshil jas» (qazirgi «Jas Alash» ) gazetinen bastady. Kóp jyldar boıy jastar gazetiniń otymen kirip, kúlimen shyǵyp degendeı, ystyq-sýyǵyn birge kóterisip, jýrnalısik abyroı-ataqtyń alǵash dámin osy gazettiń qabyrǵasynda tushyndy. Keń-baıtaq elimizdiń túkpir-túkpirine issaparǵa shyqty, zamandastaryn tanydy, zamanmen birge tynystady. Osyndaǵy tynystady sózine keńirek toqtalyp ótelik. Ótken ǵasyrdyń 70-80 jyldary jazǵan Saparbaıdyń joljazba ocherkteri, tanys-bilis kisiler týraly oıtolǵamdary, zaman tynysy jaıly tereń tebirenip, qazyp jazǵan pálsapalyq oı oralymdary iz-túzsiz qalǵan joq. Qalamy qýatty jýrnalıs keńestik dáýirdiń aqyrǵy demi – agonıasy týraly sol zamannyń ózinde eki birdeı tujyrym usyndy. Birinshi: Keńester Odaǵy dep atalatyn alyp memleketti qurdymǵa ketirip, sý túbine jibergen jaıt – ózimdiki degen jekemenshik pıǵyldyń joqtyǵy; esesine barlyq ıgilik ortaqtiki degen ózimshildik kózqaras dendep, álgi ortaq qazynany myń-mıllıondaǵan ury-qarynyń shetinen jalmap joıyp tynýy edi. Ekinshi: memleket basyndaǵy kisilerdiń bir ornynda tapjylmaı uzaq otyrýy – zaman ózgerisine ıkemsizdikke, oraısyzdyqqa, órkenıet kóshine ilese almaıtyn kerenaýlyqqa aparyp soqtyrdy. Osynaý eki sebeptiń saldarynan alyp memleket túbi tesilip, ishine sý ketken kemege uqsap ydyrap tyndy degen tujyrymdy san qaıtalaǵan qarymdy jýrnalıs – jastar gazetinde qany jerge tambaıtyn tereń de oıly kóptegen kósemsóz jarıalady. Kósemsózi kórkem áńgimedeı oqyldy. Kózi ashyq kóregen jýrnalıs qoǵam ómirin tamyrshadaı tap basyp, seze bildi. Sol sezgenin kórkem sózben quıqyljytyp jaza bildi. «Anaý jaqsy… mynaý jaqsy», «myna keıipkerimiz tyrysyp júrip ordenge qol jetkizdi… ana keıipkerimiz úlken basshynyń aldynan ótti» nemese «kózge tústi… rızalyq aldy… bıik minbege kóterildi» dep ýaqytsha tabystyń jeline qalbań qaqqan jeldermenniń qalaǵyna uqsaýdan góri – adam janynyń qupıasy men qaltarysyna úńilýdi údetti. Qazǵan saıyn almas kózin izdegen kımberlıng-kenshi sekildi – túbine jetip bolmaıtyn – kisi bolmysynyń myń qatparly syr-sıpatyna tereń boılaýdy mashyq etti. Saparbaıdyń qalamynan týǵan dúnıeler óziniń myń san oqyrmanyn taýyp, jan dúnıesin qozǵap, qıalyna qanat jalǵap, jaǵymdy áser etýin údetti. Adam jany, beıne ashylmaǵan aral ispetti. Ol aralda tynysty ashatyn jupar aýasyn jutyp, kempirqosaqtaı qubylǵan jasyl álemde alshań basyp, ózinshe tirshilik etken, ózgeshe ómir soqpaǵyn syzǵan tiri jan ıeleri óris taýyp órip júredi. Adam men tabıǵattyń býdandasa, oraılasa ómir súrýi osyndaı-aq bolar dep oılaısyz! Dáp osy ǵajaıyp tylsym syrdy qarymdy jýrnalıs ádemi ashady. Sýrettep otyrǵany adam janynyń qubylys-tartylys kúshi desek, sol tartylys-qubylystyń nendeı kúshten, qandaı gápten serpilis taýyp, kúsh alǵanyn aına qatesiz alaqanǵa salǵandaı syzyp sýret salyp beredi. Shyn daryn ne jazsa-daǵy óziniń minezinen, qalybynan shyǵaryp jazady. Jazýshy keıipkerleriniń az sóılep, kóp maǵyna, tereń astarmen dıalog qurýy, álgi dıalogi ıilgen jaq sekildi serpimdi shyǵýy – sol baıaǵy avtor minezinen shyqqan qubylys dep túsinemiz. Shyndyǵynda, jazýshy bylaıǵy ómirde asa sózsheń emes, kóbine ishten tyǵylyp, óz oıymen ózi syrlasyp, kúńirenip, kúızelip júrip qana záýide bir aıtyp salar minezge ıe. Sodan sózi ornyqty, pikiri tujyrymdy, saqaǵa quıǵan qorǵasyndaı salmaqty shyǵady. Tap osynaý tuıyq, tereń aǵysty minez qaı-qaı prozalyq shyǵarmalarynda aına qatesiz sezilip jatady. Bulaısha keıipker mineziniń metamarfozasy men joǵaryda atalǵan tabıǵat tynysynyń bir regıstrde, bir tynys­ta kelisim tabýyn ári dombyranyń qos ishegindeı úndestire, shendestire sýretteýdi Saparbaı qalamy áý bastan sheber meńgergenin aıryqsha ataǵanymyz jón. Biri bolmasa ekinshi sýbstansıa arqyly-aq egiz órim taqyrypty aına qatesiz kóz aldymyzǵa elestetý – sheberdiń ǵana qolynan keler qıyn sharýa. Dáp osy qıyndyqty Parmanqulov qalamy ońaı sheship, oraılastyra bildi. Keıingi kezdegi Saparbaı shyǵarma­lary kóbine tanymdyq-pýblısıstıkalyq sarynda jazylyp júr. Tabıǵat syryna jiti kózben úńilip, zerdesine túıgen jaıtty jańasha qyrynan baıyptaýǵa tóselgeni qýantady. Bylaıǵy kópshilik oqyrmanǵa tylsym, qupıa sanalatyn keptiń, kórinistiń boıamasyz, qospasyz astaryn sógip, ádibin ashyp, bizder bile bermeıtin qupıaǵa tereń boılap enetini erekshe. Kópshilik oqyrmanǵa qupıa jaıt avtorǵa shyndyqqa jeteleıtin taqyryp soqpaǵy ǵana. Dúnıelik ádebıettegi Edgar Po, Oskar Ýaıld, Stefan Sveıg ádis-aılasy qylań berip aldymyzdan shyǵady. Endi, mine, «Jumbaq sarqyrama» atty esseler jınaǵy qolymyzǵa tıdi. «Jylaǵan ata… gúrildep taýdan aqqan sý keıde toqtap qalady, sosyn araǵa ýaqyt sala qaıta aǵady… Tas qabyrǵadan tamshylaǵan monshaq-monshaq aq tamshy tas bolyp qalǵan shashty ananyń kóz jasy ma?.. Tabıǵattyń tosyn qubylysy bizdi taý basyna jeteledi» (S.Parmanqulov, A.Arqas, 2008, 7-bet) dep bastalatyn oqıǵa oqýshynyń árqıly áreket, nanym, senim, túsinik, áfsanalyq kepke júgindirip qıalyńyzdy baıyta túsedi, jarty álemdi jaıaý aralaǵandaı áserde bolasyz. Túrli oqıǵalarǵa aralasyp, sol oqıǵanyń sebep-saldaryn túsinýge qıalyńyzdy san-saqqa júgirte túsesiz. Kitaptyń atyna arqaý bolǵan «Jumbaq sarqyrama» el aýzyndaǵy baǵzydan kele jatqan ańyzǵa taban tireıdi. Avtordyń jazýshylyq sheberligi osy tustan qylań berip kózge urady. Kitapty bir demmen oqyp shyqqanda baıqaǵanymyz – avtor qupıasyn ishine búkken el aýzyndaǵy ańyzdyń tylsym tereńine boılap, shyńyraýdan qaýǵa taratqandaı saýmalap lyp kóteredi. Álgi qupıadan, áıteýir bir ashylar shyndyqty izdeıdi. Shyndyq bolǵanda – qubylystyń kórkem shyndyǵy. Oıda joq oqys oqıǵanyń jelisimen júrip otyrsańyz – álgi aıtqan kórkem shyndyq, ıaǵnı avtordyń «osy jaıtty oqyrman kókeıine quısam-aý, uqtyrsam-aý» degen megzeýdi tamashadaı tap basyp tanı ketesiz. İz kesken ańshydaı – kúnde kórip-bilip júrgen dúnıeniń ár qyrynan qylań berip, qyrǵıdaı shalyp, tazydaı qaǵyp, jipsiz jeteleıdi. Baıaǵydan estip-bilip, qulaǵyń úıir bolǵan, tipti aıdaı anyq kepter jarq etip, tosyn qupıasyn jaıyp salǵanda tań-tamasha qalyp, tańǵajaıyp bul ne hal dep, oıyńa qanat bitirip, ıyǵyń bıikteıdi. Jazýshy sıllogızm logıkasynyń tereńdigi tańdaı qaqqyzady. Logıka demekshi, jazýshynyń zertteýshilik, etnograftyq paıymy men baıyby baıaǵy Shoqan Ýálıhanov, beridegi Álkeı Marǵulandy eske túsiredi. Qalamynan týǵan kez kelgen shyǵarmasy oı eleginen óte kele aıaǵy aqıqatpen ushtasady. Kez kelgen qupıa qubylysty kózimen kórip, kóńiline toqýy – yjdaǵatty izdenimpazdyń qalybyn elestetedi. Aqyr sońynda álgi qubylystyń syryn ashyp, sıpattap beredi. Avtordyń «Jumbaq sarqyrama» áńgimesinde: «Qarataýǵa qara shaldy ertip ózim-aq ketip qalǵym keldi. Bıik jotadan asyp Tabaqbulaqqa jettik. Tabaqbulaqty jıekteı ótip taý basyna kóterilgen jol kólikke qıyn tıdi. Qıyrshyq tas pen qum zyr aınalǵan dóńgelekti ilgeri jyljytar emes» (sonda, 11-bet) osy áreket ári qaraı shıelenise shıryǵyp, oqyrman túgili – sarqyramaǵa baratyn joldy jatqa biletin shaldyń ózin qatty ábirjitedi, qaljyratady. Uzamaı áńgime arqaýy ańyzdan aqıqatqa qaraı aýnap túsedi, tyń tujyrymǵa taban tireısiz. Kósilip jatqan jazıraly dalamyz ne qıly keremetke toly. Muny ǵalymdar, zertteýshiler balasy joqqa shyǵarmaıdy. Sol ǵajaıyp álemdi óz kózimen kórip, kókirek zerdesinen ótkizip, óndire qalam siltegen jazýshynyń taqyryp tańdaýyna ishteı rıza bolasyz. Uly dalanyń tylsym syryn marjan áńgimelerge ózek etip, urymtal tusta tiri sóz ben kórkemdik órmegin toqı bilýi qalamgerdiń julyndy ereksheligi. Zertteýshilik zerdesine den qoıasyz. Jınaqtaǵy jáne bir qyzyqty dúnıe – ataqty Úkasha áýlıeniń qyryq qulash qudyǵy týraly kep. Qarataýdyń qoınaýynda qaýǵa tastasań birde sý shyǵyp, birde sý ilinbeıtin, tosyn qupıa syr búkken bıiktegi qudyq týraly ańyzdy bala jastan estip óstik. Oqıǵanyń eń urymtal tusyn ustaǵany sol: sýy qurǵyr «áý» degennen aqtarylyp tógilip túspeıdi. Alystan qaıyryp, teńiz tolqyny sekildi yrǵaǵy mol, birin-biri qýalaı lyqsyǵan oı aǵyny qıal terbelisine ulasyp, sizdi áńgime arqaýynan ajyratpaı, shyńyraý qudyqtyń qupıaly tereńine súńgite túsedi. «Jigit aǵasy namystandy, qolyndaǵy oraýly arqandy jerge tastaı saldy. Aıaq astyndaǵy arqandy alýǵa meniń de júregim daýalamady. Sálden soń qara shal shubatylǵan arqandy qolyna shýmaqtap shelekti qudyqqa tastady» (sonda, 28-bet) dep tóndire terbeıdi. Endi ne bolar eken dep oılaısyz. Aqyr sońynda álgi qudyqty eshkimniń ter tógip ketpendep qazbaǵany, tabıǵattyń jaratylysy solaı ekendigi ashylady. Sóz, sóılemdegi sıllogızm pernesi sizdi únemi sezim dirilinde ustaıdy. Avtordyń sıqyrly saıahaty talaı qupıanyń tereńine boılatyp, qazaq dalasyndaǵy ańyzǵa arqaý bolǵan ne qıly taý-taspen shektelip qalmaıdy. Ǵalamnyń ár qıyryna qıal qusyn tynymsyz qanat qaqqyzady. Áńgimelerdi atústi, sydyrtyp shyǵa almaısyz, mátin sıqyry, kórkem sózdiń alapat astary oılanyp oqyǵandy qalaıdy. 1976 jyly az ǵana taralymmen jaryq kórgen «Tabıǵat ǵajaıyptary» kitabynyń bázbir túıinin arqaý etken avtor – jazýshylyq jiti kóz, qanatty qıal arqyly álgidegi birer sóılem baıandy kómbe arshyǵandaı uzaq qazyp tek qana jarq etken salmaǵy aýyr altynyn alady. Paıymy tańǵaldyrady. Oqı otyryp – toqı túsesiz. Toqı otyryp – osynaý dúnıe shirkin áli de ashylmaǵan araldaı tylsymǵa toly ekenine kóz jetkizesiz. Sener-senbesińizdi bilmeısiz! Bar gáp: qalamgerdiń oqıǵa órbitý, jeli tartý, sóz oınatý sheberliginde jatqandaı. Máselen: «Taý qoınaýyndaǵy tup-tunyq kól keıde arasura tolqyndanyp, bozdaǵan úni estiledi. Aıtýshylar beımálim maqulyq moınyn soza qarap taý-tasty dúrkirete daýystaǵanyn estigen, keıde maqulyq kólge shomylǵan kisini jutyp qoıǵan desedi?!» (sonda, 143-bet) Shyn ba, ótirik pe degen oımen ári tart, beri tart tolqymaly qıal keshesiz. Qaıtken kúnde oqyrman jaıbaraqat kúıde qalmasy anyq. Qıal qusy tym alysqa qanat sermep, ǵarysh pen ǵalamnyń tartylys boılyǵyna enip bara jatqandaı áserge shomasyz… oılanasyz… túrli qıalǵa berilesiz… «Aıǵa shaǵylǵan muzdyqtar» atty áńgimesi ózge polústegi magnıt órisi sekildi. Kisi aıaǵy baspaǵan Tuıyqsý muzdyǵyna shyqqan jas geolog Nıkolaı Palgovtyń 1922 jyly Alataýǵa sapar shekken baıany jazýshy qalamyna ilikken kezde – zertteýshilik zerde súzgisinen ótip, tosyn qyrynan kórinis tabady. Eń bıigi tórt myń tórt júz on metrlik Ordjonıkıdze shyńy tabanynyń astynda. «Súıir qalpynda kúnge shaǵylysqan appaq alypty qyldaı bólip jatqan qarly beldeý – muzdaqqa qaterli syzyq túskeni» deıdi avtor. Kele-kele syzat ulǵaıyp, muzdaq jutylady. Bul tusta jazýshy qıaly qalys qalyp, zertteýshilik paıymy alǵy mejege shyǵady. Endi qalamger baıaǵydaı qıalmen taý asyp, kól keshpeı, naqty derekterge júginip, tabıǵat tylsymynyń erteńine eleńdeıdi, ekologıa qateriniń aldyn alsaq deıdi. Osy kúni Alataý ańǵaryna oryn tepken ǵajaıyp qala Almatyda kóp uzamaı jer silkiný bolady… silkinis túrli apattarǵa ákelip soqtyrady… sol apattan az shyǵynmen qutylýdyń joly qandaı… joǵarǵy jaq jer silkiný týraly ne oılanyp jatyr?.. degen saýal árkimniń kókeıinde júrgeni anyq. Osy saýaldyń bir parasy úlken júrekti qalamgerdiń kókeıinde júrgeni kámil. Qalamger inimiz ári úlken qaýiptiń aldyn alýǵa jol izdeıdi, ári saqtana júrýge shaqyrady. Eń ǵanıbeti: tabıǵat anaǵa jóndi-jónsiz tıise berýge bolmaıdy eken, almaqtyń da salmaǵy bar, taý ańǵaryn shuryq-tesik etip shubarlap, uńǵylap, jalmap, julmalap, búldire berýge bolmaıdy… jetpeıtin kemshilikti – ózi toltyrady… artylyp jatsa kemitedi… tepe-teńdikti saqtaý arqyly dúnıeni búlinip ketýden qorǵaıtyn tabıǵattyń ózi degen tereń pálsapa usynady. Osy maqsatty mańdaıymyzǵa temirqazyq etip ustasaq qana tabıǵattyń tepe-teńdigin buzyp almaımyz deıdi avtor. «Kaınazoıdan úrikken dınozavrlar». Áńgimeniń atynan at úrikkendeı, áıtse de avtor baıany – tiri sóz ıesiniń sózben sýret salýdyń ǵalamat bir kórkem kelisti úrdisinen habar beredi. Dınozavrlardyń ajaly Meksıkaǵa qulaǵan asteroıdtan, kúnniń betin japqan alapat shańnan, uzaqqa sozylǵan álemdik qystan degen paıym usynady. Bul tusta qalamger qıaly hám tanymy múlde basqa arnaǵa aýnaıdy. Shyǵarmaǵa taqyrypty sátti taba otyryp, álgidegi taqyryptyń tanymdyq qada qaraýylynan kóz jazbaıdy. Lırıkalyq sheginiske kósemsózshi sheberligin ushtastyra órip, aqyrynda sazgerlik, paıymshyldyq, baıqaǵyshtyq baıypqa taban tireıdi; siz ben bizdi tolaǵaı tujyrymǵa táýeldi etedi. Tabıǵattaǵy dúleı qubylysqa ǵyly­mı berik baılam usyna otyryp, sol arqyly qupıanyń tosyn baıanyn móldi­retip usynýymen ǵanıbet. İshińdi elji­retedi. Búginde Máskeýde bir turǵyn bar kórinedi. Ol tólqujaty boıynsha 34 jas­ta. Al keskin-kelbeti, kúlli adamı aǵzasy 19 jastaǵy qalpyn saqtaǵan! Bázbir gerontolog mamandar álgi turǵyn báz-baıaǵy kúıinde qala beredi desedi. «Sonda ol máńgilik adam bolǵany ma?!.» dep jahandyq jańalyqty jaıyp salady-daǵy ári qaraı jazýshy óz paıymyn, tujyrymyn usynady. Ia bolmasa baǵzy zamannan kúlli halyq tóbesine kóterip, júreginde ustap kelgen qasıetti oryndar týraly tebirene kep shertedi. Sóz sıqyrynyń qýatyn magnıt órisinde ustaıdy. Qasıetti Qazyǵurttyń shyǵysyndaǵy Ata-tas pen Ana-tas turǵan jerge jurt nelikten zıarat jasaıdy degen saýalǵa jazýshy ózinshe jaýap izdeıdi. «Ana-tasty sıpalap kele jatqan oń alaqanymnyń syrtymen janarymdy súrttim. Borsha-borsha terlegenimdi sonda ǵana sezdim. Arqamnan áldekim qaqqandaı boldy. Artyma burylyp qaraý qaıda, múmkin budyr tas tıgen shyǵar. Ebil-dibilim shyǵyp qınalǵanda, qysylǵan kezde demegen, arqamnan qaqqan sen be, arýaqty Ata-tas» (sonda, 315-bet) degen kezde kádýilgi Ata-tas pen Ana-tas arasynan súmek bop terlep, arasynan áreń-áreń qysyla ótkendeı áserge bólenesiz. Jazýshynyń sýretshildik mashyǵy osy tusta barsha boıaýmen kózge urady, ılandyrady, ǵajapqa qaldyrady, tamsandyrady. Avtor bolǵan oqıǵany bolǵanyndaı jaıdaq aıtyp shyǵýdan qashady. Ómir kórinisi men jazýshylyq tolǵamyn árdaıym egiz órim etip ustaıdy. Muny izdenis iz kesýindegi sony serpilis pe?! – dep qalasyz. Búginde eýropalyqsha oılaıtyn ári sol úrdispen qıal álemine qulash sermeý­ge talpynyp júrgen jas qalamgerler jeterlik. Áıtse de álgilerdiń ulttyq boıaýy ylǵı solǵyn túsip, keıipker bolmysy ashylmaı, áńgime keńge qulash jaza almaı jatady. Qanaty kem taýyqtaı – jer baýyrlap qalady. Al Saparbaıdyń qos tizgindi qolyna bekem ustaǵany anyq ańǵarylady. Stıli, oılaýy jańasha bolǵanymen, qazaqy paıymy men ulttyq psıhologıasy úzeńgi joldastaı qatar tizgin qaǵysyp, qup órilip otyrady. Shynaıylyq hám nanymdylyq avtordyń árqıly qyzyq taqyryptyń qazbager-arheologi ekenine kýálik bergendeı oqyrmandy magnıt órisinde tusap ustaıdy. Kóbine avtor kórkemdik kelisim, kórikti sózdiń ádis-aılasymen emes, oǵash oqıǵanyń sharyqtaý shegi ári sheshim tabýymen alatyn sekildi. Álgi oǵash oqıǵa oqys sıtýasıaǵa, oılamaǵan tartysqa, keıipkerdiń ashylyp-saıraýyna, tereń fılosofıaǵa tartyp ketip otyrady. Kórkemdiktiń jıilik órisinde ustaıdy. Kóne zamannyń kóregeni Galıleı aıtqan sóz bar. «Aldymyzda tabıǵat kitaby jatyr. Biraq ol bizdiń álipbıdegi áriptermen jazylmaǵan; onyń áripteri – úshburyshtar, tórtburyshtar, sharshy, dóńgelek jáne sharlar». Uly matematıktiń kózindegi tabıǵat keskini osyndaı bolǵanda, sazger kózindegi tabıǵat – saz ben sulýlyqtyń unasymy, yrǵaǵy, júrek lúpili. Aqyn kózindegi tabıǵat – aqqýdyń kólge tamǵan kóz jasyndaı jyr marjany sekildi tynysyńdy ashady. Bir demmen oqylady. Saparbaı Parmanqulov kózindegi tabıǵat – týǵan jer, ósken ortasynan kindigi ajyramaǵan keńqoltyq, barynsha ańqaý, barynsha adal keıipkerlerdiń minez tunbasy, qazaqy oılaý, sóz saptaý, tynystaý ádisiniń eshkimge uqsamas kórkem kelisimi dep oılaısyz. Tap mundaı ádis – keń tynysty, ne jazsa da qazyp jazatyn, tereń paıym usynatyn, arǵy-bergige oı jibere alatyn qarymdy qalamgerge ǵana buıyrady. Biz tanyǵan avtordyń tynysyn ashatyn, qadamyn jazatyn negizgi jazary áli alda dep oılaımyz. Álgi tynys – Parmanqulovtyń árbir sóz saptaýynan, ańǵarympazdyǵynan, nebir qıyn taqyryptyń astaryn bopsalap ashýynan anyq baıqalady. Bul qadam – avtordyń arǵy-bergi ádebıetti kóp oqyp, mol toqyǵanynan seziledi. Adam tabıǵatpen etene týys, jatyrlas, qamshynyń segiz órimindeı kirigip bite qaınasyp ketken; birinen-birin ajyratý qıyn degen ustanym kitaptyń negizgi ıdeıa­sy ekeni kámil. Bir keıipkeri – jazıra daladaı keńpeıil. Kelesi keıipkeri – tympı oınaǵandaı syryn ishine búkken, tereń shyńyraýdyń tastaı sýy sekildi. Úshinshi keıipkeri – baladaı ańqaý, tabıǵaty ashyq-shashyq, qoı aýzynan shóp almas momaqan. Baıanymyzdyń bas-aıaǵyn qorytyn­dylap kelgende, qarymdy qalamgerdiń tabıǵat pen adam egiz, adamsyz tabıǵat joq, tabıǵatsyz pende jetim degen pálsapany árdaıym oqyrman aldynda kóldeneń tartýy eriksiz tebirentedi. Bıik ólshemge boı ulastyrýymen erek­shelenedi! Tirshilik ıesi ýaqytqa táýeldi. Pıramıdalar ǵana ýaqytqa táýelsiz degen sóz bar. Qarymdy qalamgerdiń marjan áńgimeleri álgi bir táýeldilik sheńberinen shyǵyp, adam boıyndaǵy qadym qasıettiń kúllisi – tabıǵattan juǵysty bolǵan, tabıǵattan aýysqan minez degen shyndyqty pash etýimen qundy. Tereń oıdy kóldeneń tartýymen tańǵaldyrady. Saparbaı az jazady, áıtse de saz jazady. Áńgimeleri – qum beldeýlegen shól ishindegi oımaqtaı jap-jasyl oazıs sekildi elesteıdi. Sırek shalynsa da ańsarymyzdy aýǵyzyp, janarymyz shyradaı janady. Oqıǵasy ómirdiń ortasynan oıyp alǵandaı, sulý sózben tereń paıymǵa taban tiregen marjan áńgimeleriń árdaıym kóńilimizdi tasytyp, meıirimizdi qandyra bersinshi, qarymdy qalamger demekpiz! Qaı-qaı ultty ult etip, esiktegi basyn tórge súırep, ózge elden bólekshelep, erekshelep kórsetetin, qasıet darytyp, qanyn jerge tamyzbaı turǵan nárse – tiri sóz ǵana. Tiri sózi bar ult ólmeıdi. Zaman men zamannyń jalǵastyrýshy dánekeri babadan qalǵan tiri sóz. Tiri sóz joǵalsa – ultymyzdyń erteńi kúmándi. Tiri sózge taban tirep qana, arqa súıep qana ómirimizdi ónegeli etemiz. Endeshe qalamdas, syrlas Parmanqulovqa tileıtinimiz – tiri sóziń taýsylmasyn demekpiz. Dúkenbaı Dosjan "Ana tili"