Qonaqta ál-Farabı atyndaǵy QazUÝ-niń jýrnalısıka jáne fılologıa fakúltetteriniń stýdentteri: Jaqsylyq Qazymurat, Qozybaı Qurman, Nurtas Turǵanbekuly, Sherhan Talap, Aıbol Islamǵalıev, Aslan Tilegenov, Ómirbek Sansyzbaev, Bekzat Smadıar, Áribı Álibek.
– «Jastardyń ádebıetke kelýi – jankeshtilik» dep edi belgili jazýshy Dıdahmet Áshimhanuly. Sizderdiń «jankeshti» bolýlaryńyzǵa ne túrtki boldy? Álde júrekterińizden óleń ózi týlap shyǵa ma? Aslan Tilegenov: Pende bolǵan soń adam basynan ne ótpeıdi? Ómirde neshe túrli jaıtqa kezdesemiz, birde kóńiliń ósse, endi birde óshedi degen sekildi. Sondaı bir sezimimizdi óleń tilimen jetkizýge tyrysamyn. «Ár adamnyń ishki syry, Berik qoıma saqtalǵan. Sol qoımanyń bir túkpirin,Dostyń dosy-aq aqtarǵan» – dep Sáken aqyn jyrlaǵandaı, aqynnyń ishki dúnıesiniń syrlasy, syr sandyǵyńdy aqtaratyn dostyń dosy – poezıa, bas taqyrybymyz – mahabbat.
Qozybaı Qurman: Baspa betine shyǵaryp, óndirtip óleń jazyp jatqanymyz shamaly. Menińshe, ádemi óleńder jazý úshin ár aqynnyń júreginde ózindik mýzasy, túısiný sezimi bolý kerek. Geteniń aıtqanyndaı, jer betine túsetin eń alǵashqy jarǵyshaq sáýle eń aldymen aqynnyń júregine túsedi.
Sherhan Talap: Meniń oıymsha, mundaı suraqqa eline talaı jyl poezıamen sýsyndatyp, kemeldengen aqyn jaýap berse jarasar edi. Poezıaǵa endi qalam sermep júrgendikten, kóbine ishki tolǵanysymdy ashyp aıtqym kelmeıdi. «Men bir jumbaq adammyn, ony da oıla» – dep Hakim Abaıdyń aıtqanyndaı, ár aqynnyń óz qupıasy bar. Aqynnyń ishki tolǵynysyn bilgisi kelgen adam óleńderin oqyp, óleńinen túsinsin, ózinshe oı túısin.
– Qazirgi jastar poezıasynyń taqyryp aıasy qandaı? Qaı taqyryptarǵa kóbine-kóp qalam terbeısizder?
Sherhan Talap: Jastar poezıasynyń ortaq taqyryby mahabbat qoı. Bulaı bolýy zańdylyq ta.
Aslan Tilegenov: Týǵan jerge degen saǵynysh.
Jaqsylyq Qazymurat: Ańsaý, saǵyný sezimderinen týǵan óleńder.
Sherhan Talap: Baıqaımyn, qazirgi aqyndarda pesımısik saryn basym.
Qozybaı Qurman: Sózińniń jany bar. Ustazymyz Káken Qamzın aıtqandaı, ár adam ne jazsa da, óz turǵysynda jazý kerek. Iaǵnı jas bolsań, jastyq shaqty, mahabbatty, júrektegi saǵynyshty jyrla degeni. Muny ózimniń basymnan ótkizip baryp túsindim. Birde ómir týrasyndaǵy bir óleńimdi jasy úlken aqyn aǵaǵa oqyttym. Sonda ol kisiniń maǵan ómirdiń ystyǵy men sýyǵyn, buralań-bultarystaryn kórmegendikten ómir týraly pálsafalyq óleń jazýǵa erte ekendigin aıtyp, eskertkeni bar edi. Hakim Abaıdyń shyǵarmalaryna úńilsek, orta jastan asqan kisige syrlasy sekildi bolyp kórinip, ómirdi san túrli etip qubyltady ǵoı. Budan shyǵatyn qorytyndy, ár býynnyń ózine laıyqty bolmys-bitimine, sanasyna saı óleńi bolýy kerek. Búgingi jastar poezıasyna aıtylar synnyń biri – toryǵýshylyq kóp. Shetel ádebıetiniń áseri shyǵar, maǵan qazaqqa tán, jyraýlar poezıasyna tán erekshelikter ysyrylyp qalǵandaı kórinedi.
– Bul modernızmge qarsy bolǵanyńyz ba?
– Osy zamanǵa laıyqtap jazý da kerek shyǵar. Biraq qazir kóbine kóp túsiniksizdikke urynyp jatady.
– Jas aqyndar zaman men qoǵam shyndyǵyn qalaı qozǵaýda? Jastar poezıasynda quıqa shymyrlatar shyndyq bar ma?
Jaqsylyq Qazymurat: Qaı zamanda ómir súrse de, aqynnyń zamanǵa qaratyp aıtar sózi bar. Bizge deıingi san aqyn zamandy ózinshe jyrlady. Bir qaraǵanda aqyn óz zamanyna jat bolyp kórinedi. Ne zamanynan ozyp týady, ne keıin qalady.
Sherhan Talap: Jaqsylyqpen tolyq kelisemin. Murat aǵamyz:
«Órte meni túnniń qyzyl kirpigi,
janyp-janyp kúl bop tynam bir kúni.
Zaty bólek bezbúırek bul ǵasyrda,
Aqyn bolyp ómir súrý kúlkili», – deıdi. Nege olaı deıdi? Sondyqtan zamannyń shyndyǵyn bizder jyrlaǵanmen de, ony túsinip, qulaq túretin adam joqtyń qasy.
Jaqsylyq Qazymurat: Aqynnyń qadirsizdigi ótpeli kezeńniń «nátıjesi» nemese táýelsizdik jyldaryndaǵy poezıanyń quldyraýynan shyǵar. Toqsanynshy jyldardaǵy qazaq poezıasynyń ókilderi ózderiniń kóshe ádebıetin qalyptastyrǵandaryn aıtady. Nege? Óıtkeni, ol kezdegi turmys jaǵdaıy syn kótermeıtin edi. Odan keıingi Erlan, Toqtaráli, Aqberender kóshede túnemese de, balkonda júrip te óleń jazdy. Al táýelsizdigimizdiń jıyrma jylynda, shúkir, biraz nárse retke keltirilipti. Qazirgi jas aqyndardyń jaǵdaıy jaman dep aıta almas edim. «Jas tolqyn» jınaǵynyń ózi burynǵydaı álmanah emes, tek bir aqyna ǵana arnalady. Iaǵnı aqynnyń birinshi maqsaty kitabynyń shyǵýyna múmkindik bar. Bir qaraǵanda aqyndyqtyń dáýiri qaıta júretin sıaqty kórinedi maǵan. Bir ǵana mysal, úlken toı-tomalaqtar aqynsyz, aqynnyń óleńinsiz ótpeıtin boldy.
– Bul aqyndarǵa jaǵdaı jasalyp degen sóz ǵoı...
Jaqsylyq Qazymurat: Solaı ma degen oıdamyn. Aqyndarǵa kóńil bólinip keledi. Jigitter, osy jaıdy ózderińizden suraǵym keledi. Mysaly, Sherhan aqyn, ózińiz byltyr Qaskeleńde ótken músháıradan noýtbýk utyp aldyńyz. Jýrfaktaǵy músháıradan uıaly telefon utyp aldyńyz. Oraldaǵy músháıradan qaltańyzǵa 50 myń tústi. Paıdańyzǵa jarattyńyz ǵoı? Munyń barlyǵy – sizge materıaldyq tirek. Shabytyńyzǵa – qamshy. Osydan keıin siz zamanymnan tarshylyq kórdim degen sekildi dúnıelerdi qalaı aıta alasyz? Oqyrmansyz qalam dep te qoryqpaısyń. Búgingi ǵalamtor zamanynda ádemi óleń jazyp, «m-agenttegi» shaǵyn blogyńa jarıalashy, qanshama adam oqıdy eken?! Áleýmettik jelilerdiń de múmkindigin paıdalana ber!
Aıbol Islamǵalıev: Aqyn óleńdi syılyq, úshin ne basqa úshin jazbaýy kerek qoı. Aqynnyń dárejesin músháıramen ólsheýge bolmaıdy.
Jaqsylyq Qazymurat: Másele onda emes. Keńes odaǵynda halyqqa úı berilse, sonyń ishindegi aqyn-jazýshylarǵa 20metr/kv artyq berilipti. Jaqynǵy jyldary da Jazýshylar odaǵyndaǵy eń sońǵy bir býynǵa úı berildi. Iaǵnı aqyndardyń dárejesi kún sanap kóterilip kele jatyr deýge bolady.
Qozybaı Qurman: Búgingi poezıaǵa kóńil bólinbeıdi degenge kelispeımin. Qoldaý bar. Ótkende ǵana Qazaqstan Jazýshylar odaǵynyń tóraǵasy Nurlan Orazalın árbir jaryqqa shyqqan kitapqa qalamaqy tólenetinin aıtqan bolatyn.
– Sizderdiń áńgimelerińizdiń aýany aqyndar materıaldyq jaǵdaıyn túzep alsa ǵana jaqsy óleń jazady degenge saıa ma, qalaı?
Jaqsylyq Qazymurat: Aqyn rýhanı kemel bolýy úshin, onyń zattyq dúnıesi túgel bolýy kerek qoı. Sonda ǵana aqynnyń bar yntasy poezıada bolady. Tıyn qýyp ketýden aýlaq bolady degen oımen aıtyldy.
– Árıne, aqynnyń materıaldyq jaǵdaıy jaqsy bolýy qýantarlyq jaıt. Biraq, soǵan oraı poezıasyndaǵy shyndyq tunshyǵyp qalady dep oılamaısyzdar ma?
Nurtas Turǵanbek: Ol endi aqynnyń ishki túısigine baılanysty.
Aıbol Islamǵalıev: Alǵash Almatyǵa tabanym tıgende, jumaqqa kelgendeı kúıde boldym. Jazýshylar odaǵyn kórýge asyǵyp, erekshe bir dúnıe kúttim. Qadir aqynnyń «Iirimin» oqyp, odaqty jumaqqa baladym. Al qazirgi odaqta sol men elestetken atmosfera joq sekildi. Kóz aldyma odaqty qaınap jatqan tirshilik, jaqsy-jaısańdardy kórýge bolatyndaı etip aıtar edi aǵalar. Alaıda qazir meniń qıalymdaǵy odaq pen ómirdegi Odaq ekeýi ártúrli sekildenip ketti.
– Qazirgi jas aqyndardyń óleńderinde ıdeologıalyq tutastyq, uqsastyq bar ma?
Jaqsylyq Qazmymurat: Poezıada, jalpy ádebıettiń damýyna senzýranyń qosar úlesi kóp. Nege deseńiz, senzýranyń qatal tegeýrini sol kezdegi shyndyqty týra emes, astarly aıtýǵa májbúrledi. Shyǵarmashylyq adamdary qıynnan qıystyryp, shyndyqty jetkizýge umtyldy. Bul poezıanyń kórkemdik dárejesin arttyrǵan edi. Mysaldap keltirý, teńeýdi qısyndy paıdalaný degen sekildi utymdy tustary boldy. Al qazirgi kezde ashyq aıtý jutańdyqqa, oıdyń taıazdyǵyna aparyp, poezıany biraz solǵyndatty.
Aslan Tilegenov: Qazirgi jastardyń shyǵarmalarynda ıdeologıa bar dep aıtý tym asyra aıtqandyq. Qudaıǵa shúkir, erkindik bar.
Aıbol Islamǵalıev: Poezıaǵa saıasatty aralastyrý durys emes.
Sherhan Talap: Ótkende «Da, Kazahstan» jýrnalynyń uıymdastyrýymen Jaras Sársek aǵamyzben kezdesý boldy. Qazirgi aqyndardyń kópshiligi qatysty. Jas aqyndar da bardyq. Sonda jýrnalıser taratypynan «Nege aqyndar ótkendegi Jańaózen oqıǵasy sekildi naýqandyq taqyrypty jyrlaımaıdy» degen suraq týyndady. Aqyndar shet qalyp, ún qospady degen min taǵyldy. Menińshe, óleńdi naýqandyq taqyrypqa arnaýǵa urynbaý kerek.
Bekzat Smadıar: Ahmet Baıtursynuly aıtqandaı, óleńdi aqyn bolý úshin jazbaý kerek, óleń tek qazaqty jaqsylyqqa bastaý úshin, halyqqa birnárse bersem degen oımen jazylýy kerek. Aqyny halqynyń únin aıta almasa, onyń nesi aqyn?
Jaqsylyq Qazymurat: Jyraýlar poezıasy da, zar zaman aqyndary da shyndyqty shyrqyratyp aıtty. Al búgin shyndyqty aıtsańyz, dap-daıyn oppozısıoner bolyp shyǵa kelesiz.
Nurtas Turǵanbek: Poezıa ómirsheń bolýy kerek. Aıtalyq, pýblısısıkany óleńmen jazdyq delik. Biraz jyl ótken soń onyń eshkimge de keregi bolmaı qalady. Ótip ketken problemanyń keıingi urpaqqa ne qajeti bar. Ol kezdegiler basqasha ómir súrýi, ómirge kózqarastary da basqasha bolýy múmkin.
Áribı Álibek: Búgingi aqyndardyń ishinde men M.Shahanovty jaqsy kórem. Bizdiń zamannyń jyraýy da, batyry da Muhtar. Mysaly, Aımaýytovsha aıtsaq, óziniń muńyn halyqtyń zary retinde kórsetkisi keletin aqyndar da bar. Onyń janynda Muqańdiki halyqqa kerek óleń. Pýblısısıka men poezıa eki túrli dúnıe bolsa da, problemany óleńge ózek etý kerek dep oılaımyn. Sol arqyly qazaq ıdeologıasyn bizder qalyptastyrýymyz kerek.
Aıbol Islamǵalıev: Táýelsizdikpen birge aqyndarǵa erkindik, sóz ben shyǵarmalyshyq bostandyǵy berildi. Alaıda biz osy erkindikti ornymen qoldanyp júrmiz be? Bekzattyń pikirimen kelisemin, eger aqyn halyqtyń muńyn muńdap, joǵyn joqtamasa, ol nesine aqyn?
Ázirlegen Janıa Ábdibek
Pikir qaldyrý