Avtobýs tola adam. Barlyǵy maǵan tańdanyp keledi.

–    Osydan «Torańǵylyǵa» deıin eki júz shaqyrym. Al «Torańǵylydan» ary «Besbastaýǵa» deıin júz elý shaqyrym. Aınalasy úsh júz elý shaqyrym jerde tamshy sý joq,  betbaq dala. Sonda sen «Torańǵylydan» ne izdep barasyń?

–    Jaı, ánsheıin.

–    Qoı, bala, jaıdan-jaı eshkim basqa-basqa «Torańǵylyǵa» barmas bolar. Qoı, ne osy jerden qal da, bolmasa, bizben birge «Besbastaýǵa» bar. «Torańǵylyda» baıaǵyda-aq mújilip qulap qalǵan ıesiz qoradan basqa dáneńe de joq.

–    Joq, kóke, men «Torańǵylyǵa» baramyn.

–    Esiń durys pa ol jerde qazir tiri jan turmaıdy.

–    Jumysym bar.

–    Aý! Ien daladaǵy ıesiz qorada neń bar?

–    Jeke sharýam.Neńiz bar, jetkende ózim túsip qalamyn

–    Qoı-eı, sen de bir.

Qart tizginshi qolyn bir-aq siltedi. Art jaqta otyrǵan álde bireý:

–    Sol qoraǵa tyǵyp qoıǵan atasynyń qazynasy bar shyǵar, - dep keleke etti.

–    Bálkim, esi durys emes shyǵar. Qoıyńdar, ne osy jerden túsirip ketinder, ne «Besbastaýǵa» alyp baryńdar!

Menimen qatarlas otyrǵan ájeı maǵan emes, tizginshige buıyra sóıledi. Men de tynysh otyrmadym:

–    Oı, apataı, esim sap-saý. Kádimgideı joǵary bilimdi adammyn. Senbeseńiz mine, - dep qyp-qyzyl dıplomymdy qapshyǵymnan alyp shyqtym.

 – Beketten aqshasyn tólep bılet alyp alǵanmyn, munda qaldyrýǵa quqy joq, - dep shyr-pyr bolamyn.

–    Jaraıdy, apataı, osyǵan bola bárimiz sharshamalyq, maǵan dese sol «Torańǵylyny» mekendep qalsyn. Aıtpaqshy, sý-sýan birdemeń bar ma, biz erteń emes, arǵy kúni qaıtamyz. Sonda ala qaıtaıyn eger ıendegi ıt-qusqa jem bolyp qalmasań,– dep tizginshi maǵan taǵy qarady.

–    Joq, sýdyń keregi joq, - deımin men taǵy.

–    Erkiń bilsin, eki kúnge shólden óle qalmassyń. Sýdyń qanshalyqty keregi barlyǵyn búrsikúni qaıtarda kóremiz.

Kúnniń qapyryq ystyǵy avtobýs ishindegi adamdardyń teri ısine qosylyp tunshyqtyrady. Men endi oılana bastadym. Shynymen qaıdaǵy bir túske bola sandalyp bara jatqanym aqymaqtyq emes pe? Joq, olaı bolýy múmkin emes. Kóılegimniń tós  qaltasyndaǵy shákene tumardy alyp ıiskeledim.

***

Ár kúni úıge qaıtarda sońǵy bekettiń janynda otyrǵan kishkene balaly qaıyrshy áıelge qaltamdaǵy tıyn-tebenderdi qaldyryp ketetinmin. Syǵan ba, álde basqa ma, ol áıel áıteýir meniń sadaqa beretinimdi bile me, basqalarǵa qolyn qansha sozǵanymen, men kele jatqanda únsiz otyra beretin.

Meniń áıelge emes, janyndaǵy tas edende jalańash denesimen otyrǵan balaǵa janym ashıtyn.

Birde álgi áıel:

–    Myrzam, sizben sóılesýge bola ma, – dep surady. Men qaldyrǵan sadaqamdy azyrqanyp turǵan shyǵar dep qaltamdy qaıtadan aqtara bastadym.

–    Joq, joq. Men basqa nárse aıtaıyn degenmin.

Áıel balasyn qushaqtap janyma keldi. Qaptaǵan qalyń eldiń ishinde qaıyrshymen sóılesýdi ózime sóleket kórsem de tyńdaýǵa nıet tanyttym.

–    Aıta berińiz, qulaǵym sizde.

–    Sizge bir nárse bereıin dep edim.

–    Ózińiz qaıyr surap otyryp maǵan ne bergińiz keledi.

Men mysqyldadym.

–    Mende tek aqsha ǵana joq. Qalǵanynyń barlyǵy bar.

Áıeldiń daýsy zildi shyqty.

–    Iá, qazir adamdardyń barlyǵyna aqsha ǵana kerek.

–    Myrza! Qatelesesiz.

–    Nege?

Ol omyraýyna qol júgirtip bir aq túıinshek alyp shyqty. Men aqshasyn kórsetkeli turǵan shyǵar dep oıladym da:

–    Keregi joq, buıyrsa, óz aqsham ózime jetedi,  –dedim.

–    Keshirińiz, meniń sizge berer aqsham joq, basqa nárse.

–    Sonda da qajeti joq, qaıyrshydan birdeme alǵanǵa namystanyp turǵanym.

–    Sizden basqa laıyqty eshkimdi taba almadym.

–    Qalaı?

–    Meniń japanda qalǵan jalǵyz sińilim bar edi.

–    Sodan.

–    Sol sińilime ýaǵda bergen edim.

–    Ne dep?

–    Álemdegi eń jaqsy jigitti jolyqtyram dep.

–    Qatelesesiz. Men álemdegi jaqsylardyń qatarynda emespin. El syqyldy úıim, bolmasa, jaqsy mashınam, joǵary qyzmetim joq.

–    Onyń barlyǵy aldamshy dúnıeler.

–    Qyzyq.

–    Siz meniń sińlimdi kórgen joqsyz.

–    Iá, ras aıtasyz, kórgenim joq. Kórýge de onsha qushtar bolyp turǵanym shamaly.

–    Myna tumardy alyńyz. Áıel túıinshekti sheship ishinen shákene ǵana tumardy shyǵardy.

–    Qajeti joq.

–    Alyńyz.

–    Ne qylamyn?

–    Qajetsinbeseńiz, erteń qaıtarda qaıyryp berersiz. Áıel qoıarda qoımaı tumardy jan qaltama tyqpalap saldy da, orynyna qaraı kete bardy.

Ornyna otyryp alyp, túkke de túsinbeı aqyry úıge bet alǵan meniń artymnan:

–    Andaǵy tumardy keshte aınanyń aldyna ilip qoı, - dep aıqaılady.

Úı deımin-aý, mende qaıdaǵy úı? Qalanyń shetindegi bir kóneden qalǵan jataqhananyń bir bólmesinde turamyn.

Kelip beti-qolymdy shala shaıdym da, qolyma ilingen bir kitapty ala sala oqýǵa kirisip kettim. Kitaptyń alǵashqy bir bólimin aıaqtap basymdy biraq kóterdim. Qarynym qatty ashyp tur eken, ydys-aıaq jaqqa qaradym. Bári bir talǵajaý ete qoıarlyq eshnárse joqtuǵyn. Syrtqa shyǵyp tamaqtanbaq bolyp oılandym da, ol oıymnan tez aınydym. Qoıshy, uıyqtap qalsam, tańerteń joldan ishe salarmyn dep oıladym. Oryn kórpemdi yńǵaılap sheshinip jatyp manaǵy áıeldiń bergen tumary esime tústi. Eshbir tańǵajaıypty kútpeı-aq maqsatsyz aınanyń aldyna aparyp ildim de, tósegime qaraı kettim. Tósegime qaraı ketip bara jatyp tý syrtymnan bireý tesilip qarap turǵandaı sezimde boldym da jalt berip aınaǵa qaradym.

Aınanyń ishinde appaq gúlge oranǵan bir qyz tur. Selk ete tústim. Kózime birdeńe elestegen bolar dep ýqalap-ýqalap jiberip qaıta qaradym. Basym aınalyp, qulaǵym shýyldap ketti. Ornyma baryp kórpege tas búrkenip jatyp qaldym. Qulaǵyma «meni qutqarshy., bosatshy meni...» –degen qyzdyń jalynyshty daýsy estildi.

Tań bozynan ornymnan turyp asyǵys kıindim de syrtqa qaraı ata jóneldim. Bunyń ne kesapat ekenin bilmek bolyp beket basynda otyratyn qaıyrshy áıeldi izdedim. Joq, kelmepti. Úsh-tórt kún kúttim, kórinbedi. Sodan úsh-tórt kún úıge qaıtpaı júrdim. Aqyry basqa barar jerim bolmaǵan soń úıge qaıtýǵa týra keldi.

Barlyq páleniń tumardan bastalǵanyn ózim de sezip júrmin. Bara sala aınanyń aldyndaǵy tumardy alyp laqtyryp tastamaq bolyp sheshtim. Aqyryn baspalap úıge kirdim. Úı baıaǵydaı, shashylǵan kitaptar, jınalmaǵan tósek ornym. Birden aınanyń aldyna bardym. Mine masqara, tumar aınanyń ishinde tur. Endi stýdent kezimnen bastap ózime serik bolǵan aınany laqtyrýyma týra keldi. Qımasam da tynyshtyq úshin solaı jasaýym kerek dep bekindim. Qabyrǵaǵa tereń qaǵylǵan jalǵyz tal shegege ilinýli turǵan aınany almaqqa qansha talpynǵanymmen esh ónim shyqpady. Qabyrǵamen birge quıylyp, bite qaınasyp qalǵan ispetti. Endi tek shaǵyp tastap qana qutylý kerek boldy. Esh oılanbastan bir sıraǵy áldeqashan synyp qalǵan aqsaq oryndyqty alyp aınany kózdep perip qaldym. Myńq etpeıdi. Qabyrǵamen birge melshıip tur. Ary-beri arpalysyp esh ónim shyǵara almaǵan soń aqyry jalyǵyp úıden qaıta ketip qaldym. Keshke deıin syrt jaqty aınalsoqtap arly-berli sandalyp júrdim de qoıdym. Kesh  batty. Tún boldy. Ne bolsa da táýekel, qandaı ǵalamaty bolsa da kóreıin dep úıge qaıtyp keldim.

–    Myrzam, hosh keldińiz! Aınadaǵy qyz sóılep tur.

–    Sen kimsiń?

Ózimdi barynsha sabyrly, barynsha batyl ustadym.

–    Jyn.  Jynnyń qyzy.

–    Mende ne aqyń bar?

–    Meni tek siz ǵana qutqara alasyz.

–    Neniń qurmetine? Ózimshe kekıe bastadym.

–    Ómir boıy sizdiń qyzmetińizde bolamyn.

–    Seni túgil ózimdi baǵa almaı júrmin.

 Shynymdy aıtyp turmyn.

–    Meni qutqaryńyzshy, bosatyńyzshy.

–    Nege?Saıtan shyǵarsyń? Onsyz da basymdaǵy áýreshiligim jetedi.

–    Joq, men jalǵan aıtyp turǵanym joq. Men jynnyń qyzymyn.

–    Saıtannan ne, aıyrmań bar?

 Qansha degenmen birdemeler shımaılaıtynym bar ǵoı, bile qalmaqshymyn.

–    Saıtan adamdarǵa qas.

–    Sonda ne jyn adamdarmen dos pa?

–    Iá.

–    Qalaı?

–    Saıtan joǵarǵy álemde bolǵan. Al, biz jerlikpiz.

–    Ary qaraı.

–    Adamdar da sol joǵarǵy álemnen kelgen. Biz jerdi adamdardan buryn mekendegenbiz. Bútkil jerdiń barlyǵy bizdiń ıeligimizde bolǵan.

–    Sodan.

–    Jaratýshy adamdardy jerge jibergen soń bizdi yǵystyryp jiberdi.

–    Qaıda?

–    Iesiz sýǵa, sosyn ıen dalaǵa.

–    Búginshe maǵan osy da jetedi. Erteń erte jumysqa barýym kerek,–qyzdyń sóıleı túskisi bar. Toqtatyp tastadym.

–    Meni bosatasyz ba?

–    Oılanam, biraq qazir emes, uıyqtaýym kerek,mazamdy alma!

–    Maqul!

Kórpege kirip alyp oılanyp jatyrmyn. Kúni búginge deıin osyndaı óńdi qyzdy kórmegen ekenmin. Tek ataqty sýretshilerdiń keskindemesinen birer ret kózim shalyp qalǵany bar. Desede olardyń ózi myna qyzdyń qasynda, tipti bilmeımin. Aqyry talyǵyp baryp uıyqtap qaldym.

Ertesi ertemen turyp jumysqa kettim. Kúni boıy aınadaǵy qyzdy oılaýmen boldym. Ómirimde kezikshesi dep armandadym... Joq, solaı aınanyń ishinde-aq tura bergeni durys dep oı túıdim qaıtadan.  Ómirde bolsa, maǵan pysqyryp ta qaramaıtyn shyǵar. Bet-aýzyn sekpil basqan hatshy qyzdyń ózi qansha ret sóz salsam da, tipti mańaılatpaı qoıǵan.

Tús aýa úıge qaıtýǵa asyǵa bastadym. Kórgim keletin ispetti.

Aınadaǵy qyz ekeýimiz aı boıy syrlasyp júrdik. Bir-birimizge ábden úırenip kettik. Tipti baýyr basyp qalǵandaımyz. Jumystan úıge asyǵam da turamyn. Aqyry qyzdy bosatyp alýdy jón kórdim. Neshe márte kesete ýaǵdalastym. Meni tastap eshqaıda ketpeıtinine ózimdi ábden sendirgen soń bosatýǵa kelisim berdim. Sodan:

–    Al, endi qalaı bosatamyn? - dep suradym qyzdan.

–    Baıaǵyda ózińe tumar bergen áıeldi tap, sol aıtady.

Qudaı atqyr qaıyrshy áıel burynǵy ornyna kelmeıtin bolǵan. Taǵy bir aı boıy sandalyp júrip aqyry bir shaǵyn bazardyń aldynan taptym.

Meni kóre sala aıarlana kúlgen áıel:

–    Myrza jigit, meniń tumarymdy qaıtarǵaly keldińiz be, - dep surady.

–    Joq, men sizdiń sińilińizdi qalaı bosata alamyn, sony suraǵaly keldim, - dedim barynsha iltıpatpen. Iá, ol qaıyrshy bolǵanymen, qaıyn bıkem bolǵaly tur, barynsha ıbaly bolýym kerek qoı, árıne.

–    Jaraıdy. Ýaqytyńdy jemeıin. Myna qaǵazdy al, sosyn qalaralyq beketke bar da «Besbastaýǵa» bılet al. Sosyn avtobýsqa otyryp «Torańǵylydan» túsip qal. Sol jerde kóne qora bar. Tún ortasy aýǵanda qoranyń qabyrǵasynan aına kórinedi. Sonyń aldyna myna qaǵazdy órte.

–    Ary qaraı ne bolady?

–    Barǵannan soń kóresiń. Aınalma, avtobýstan keshigesiń. Mine, aqsha, bılet alasyń.

  Ol qoıarda qoımaı qolyndaǵy qaǵazben birge jumarlanǵan biraz aqshany qaltama súńgitip jiberdi.

Men asyǵys beketke qaraı júgirdim. Avtobýs endi qozǵalǵaly tur eken, sońǵy bıletti alyp úlgirdim. Avtobýsqa shyǵa tizginshi kimniń qaıda baratynyn surap jatty. Eldiń barlyǵy «Besbastaýǵa»,  bolmasa, odan ary «Saryqalaǵa» barady eken. Kezek maǵan keldi. –«Torańǵylyǵa...» –dep edim, barlyǵy shý ete qaldy.

– Onda ne bar? –dep. Kesh bata «Torańǵylyǵa» jettik. Tizginshi túsirgisi kelmeı biraz qıqaqtady, men de kúsh bermedim:

– Bıletim alynǵan, aqshasy tólengen, jolaýshy qaıdan túsem dese, óz erki, – dep.

–    Búrsikúni qaıtqanymda kórermin áýseleńdi, - dep mıyǵynan bir kúldi de tizginshi kólikti toqtatty.

Men ıendegi qoraǵa keldim. Sál júreksingenimmen, kelerin kelip alǵasyn keri qaıtarǵa jol joq, aqyryn kúttim. Tún ortasy aýa jaman tam  syqyr ete tústi. Mende záre joq.  Bir zamanda tamdy jaryp aına kórindi... Qolym qaltyrap, shyrpyny ázer jaǵyp qaıyrshy áıel bergen qaǵazdy tutattym. Qaǵaz janyp bola bere aınadan qulynda qulyn daýsy shyǵyp shyrqyrap kúndegi aınadan kórip júrgen qyzym atylyp shyqty. Men tura qashýǵa qamdandym. Eki tizem qaltyrap erkime kóner emes. Turǵan ornyma júrelep otyra kettim. Qarsy aldymda aınadan shyqqan qyz jatyr. Álsiz yńyranady. Súlderimdi súıretip qyzǵa taıadym. Aıdyń sáýlesimen anyq kórinip tur. Alaqanynda men aınanyń aldyna taqqan tumar. Aqyryn basyn súıedim. Arada sút pisirim ýaqyt ótkende ol esin jıdy. Moınyma asylyp betimnen qushyrlana súıdi. Men de súıgen bolyp qoıamyn. Dál osyndaı sezimdi esh ýaqytta basymnan ótkerip kórmegenmin. Tań atýǵa taıanǵanda ol:

–    Endi tez keteıik bul qarǵys atqan jerden, –dedi.

Qaıda baramyz dep suramadym. Suraǵym da kelmedi. Qyzdyń ystyq qushaǵynan aıyrylyp qalýdan qoryqtym. Qolyndaǵy tumardy meniń moınyma taqqan ol: «endi kózińdi jum»,- dedi. Men kózimdi jumdym. Aınalanyń astań-kesteńi shyǵyp kúrkirep, biz turǵan jer qaq aıyrylyp jerdiń astyna qaraı quldılap bara jatyrmyz. Qushaǵymda qyz. Joq, qyzdyń qushaǵynda men. Kózimdi tars jumyp alǵanymmen, bárin sezip kelemin. Qansha ýaqyt ótkenin bilmeımin, bir zamanda múldem basqa bir álemge top ete tústik. Men kózimdi ashtym. Mundaǵylar da adam keıipti eken. Tek bar aıyrmashylyǵy - barlyǵy áýede qalyqtap júre alady. Joq, baıqamappyn, men de qalyqtap ushyp kelemin. El-jurty qyzben ular-shý bolyp qaýyshyp jatyr. Barlyǵy meni alqap jatyr. Asta-tók qonaqasy bastaldy. Bir ereksheligi - bul jaqtaǵylardyń barlyǵynyń júzi jarqyn eken. Jer betindegilerdeı kózine qaıǵy-muń uıalatqan eshbirin kórmedim. Jerge qalaı qaıtamyn dep oılandym. Qyzdan suraýdyń bir retin taba almaı qınaldym. Araǵa biraz ýaqyt salyp qalyń saýyq-saırannyń ishinen baıaǵy qyz meni ońasha alyp shyǵyp bir jerge ertip bardy.

–    Bizdiń nekemiz qıylady, - deıdi. Meniń qýanyshymda shek joq. Jerge qaıtý týraly  oıdy umyttym. Bizdiń toıymyzdyń ózi uzaqqa sozyldy. Toıǵa baıaǵyda bekette qaıyr tilep otyratyn áıel de balasymen birge keldi. Sol kezde qalaı sáp salmaǵanyma tań qaldym. Ol da asqan sulý áıel eken.

–    Jerge qaıtqyń kelse, maǵan habarlas, - dedi ol. Men únsiz basymdy ızedim.

Sodan qanshama jyl sol álemde turyp qaldym. Biz óte baqytty boldyq. Meniń tórt ulym boldy. Jasym da birazǵa kelip qalǵan. Birde áıelim dastarhan basynda basqasha bir áńgime bastady:

–    Myrzam, endi seniń qaıtatyn ýaqytyń boldy, - dep.

Men shoq basqandaı byj ete qaldym:

–    Nege?

–    Sender ajaldy pendesińder ǵoı, myrzam, sol aıtýly sátiń taıady. Endi balaryńdy ertip qaıtýyń kerek. Áıelim jylap otyr. Meniń de kóńilim bosady. Bizge joldy jer betinde júrgen baıaǵy qaıyrshy áıel bastaıdy eken. Sol keldi. Aqyry balalarymmen birge qaıtatyn boldym. Bizge bir-bir kese shárbát sý ishkizip kózimizdi jumǵyzdy. Taǵy sol astań-kesteń bolyp kúrkiregen dúnıe. Jer jarylyp, biz ústine qaraı zaýlap kelemiz. Bir zamanda baıaǵydaǵy jaman tamdaǵy aınadan biz de atylyp-atylyp shyqtyq. Balalarym shyǵa sala ǵaıyp bolyp ketti. Arly-berli júgirip taba almaı qaldym. Tań da atty. «Torańǵyly» baıaǵy qalpy eken. Jol boıynda otyrmyn. Qaıda bararymdy da bilmeımin. Qanshama zaman ótti. Meni el-jurt álde qashan umytqan shyǵar dep oıladym. Tús aýa anadaıdan avtobýs kórindi. Janymda avtobýsqa tóler aqsham da joq-tuǵyn. Ala keter degen oımen qol kóterdim. Avtobýs toqtady. İshke kirip kelip óz kózime ózim senbeı qaldym.Meniń uldarym áldeqashan jaıǵasyp otyryp alypty. Týra baıaǵyda ózim kelgen avtobýs syqyldy eken. Tipti tizginshi de týra sonyń ózi. Balasy shyǵar dep oıladym. Ne degen uqsastyq dep bos orynǵa otyra bergende tizginshi:

–    Qudaıym-aý, osy «Torańǵylynyń» bir sıqyry bar. Aldyńǵy kúni ǵana bir boqmuryndy ákelip tastap edim, búgin ıen daladan qaýsaǵan shaldy alyp bara jatyrmyn, - dedi.

Kózim qaraýytyp ketti. Eshnárse oılaı alar emespin. Bir jaǵyma qaraı qısaıyp jyǵylyp bara jatyrmyn.

–    Ata-ata, sizge ne boldy?.. - dep avtobýs ishindegi adamdar úımelep ketti. Meniń uldarym únsiz jylap otyr.

Qoıshybek Múbarak