Bıylǵy statısıkalyq málimet boıynsha Qazaqstanda árbir besinshi bala býllıngke ushyraıdy. Jalpy balalardyń býllıngke ushyraýy kóp jaǵdaıda balabaqshada bastalady eken. Osyǵan baılanysty Qamshy.kz aqparat agenttigi psıholog-psıhoterapevt Serikgúl Sálımen sóılesip, balalardy býllıngten qalaı qorǵaýǵa bolatynyn surady. Ol suhbat barysynda balalardy balabaqshaǵa daıyndaý, býlıngke ushyraǵan balamen qalaı jumys isteý keregin túsindirdi. 

Psıhologtyń aıtýynsha býllıng jas talǵamaıdy. Kez kelgen adam býllıngke ushyraýy múmkin. 

"Eń alǵashqy býllıng balabaqshadan bastaý alady. Óıtkeni, balabaqsha – balanyń ózgelermen aralasyp, dos tabýyna jol ashatyn orta. Keıde toptasqan balalar ózderine unamaǵan balany qatarlaryna qospaı, shettetýi múmkin. Al bul býllıngtiń alǵashqy belgileri",– deıdi psıholog.

Osy oraıda psıholog Serikgúl Sálı býllıngke ushyraǵan balanyń boıynda qandaı belgiler bolatynyn aıtty.

"Býllıngke ushyraǵan balanyń minez-qulqy ózgerip, qyzyǵýshylyǵy joǵala bastaıdy, tuıyqtalady. Bala stresste júredi. Býllıngke qaı jerde ushyrasa, sol jerge barǵysy kelmeıdi. Mysaly balabaqshaǵa barǵysy kelmeıdi, aýlaǵa shyqqysy kelmeı, tyǵylyp júredi, qashqaqtaıdy. Bul – óte aýyr stress. Bala ártúrli nárseden qorqady. Jıi oılanyp, ýaıymǵa salynady",- deıdi psıholog.

Serikgúl Sálı ata-analarǵa balasyn balabaqshaǵa bermes buryn aldyn ala daıyndaý kerektigin aıtty. 

"Ata-ana eń birinshi balabaqsha týraly aqparat bergeni jón. Iaǵnı balabaqshada ne isteıtinin, qandaı oryn ekenin balaǵa túsindirý qajet. Sodan keıin óziniń jumys isteıtinin, odan shyqqan soń birden balasyn alyp ketetinin de aıtýy kerek. Ata-ana muny jaı ǵana túsindirip qana qoımaı, emosıasyn kórsete bilýi de kerek. Sol kezde bul aqparattar balaǵa qyzyq ári túsinikti bolady. Balabaqsha týraly qyzyq málimetter estigen bala endi oǵan barýǵa asyǵady. Onyń ishinde sanaly túrde "kútý" rejımi paıda bolady. Bul proses balabaqshaǵa barýdy jaqsy kórip ketkenge deıin jalǵasa beredi. Oǵan bir apta, eki apta nemese bir aı ýaqyt ketýi múmkin. Sodan keıin ǵana balabaqshany qabyldaý sezimi jeńil bolmaq", - dep túsindirdi Serikgúl Sálı. 

Psıholog ata-analarǵa balany úsh jastan bastap balabaqshaǵa berýge keńes beredi. Onyń aıtýynsha úsh jasyndaǵy bala ózin tulǵa retinde sezinedi. 

"Al úsh jasqa deıingi balaǵa balabaqsha jaıly túsindirý qıyn. Olar kóbinese balabaqshaǵa barýdan túbegeıli bas tartady. Ókinishke qaraı, elimizde ata-analar balanyń qalaýyna qulaq aspaıdy. Balabaqshaǵa barǵysy kelmegen balany májbúrleıdi. Al balany jylaǵan kúıinde balabaqshaǵa qaldyryp ketý – aýyr travma. Kishkentaı búldirshin úshin jańa orta, jańa adamdar árqashan qorqynyshty",- deıdi psıholog. 

Suhbat barysynda psıholog tárbıeshisi tarapynan qysym kóretin balalar týraly sóz qozǵady. 

"Balabaqshada bala tek óz toptastarynyń emes, tárbıeshileriniń tarapynan da qysym kórip jatady. Keı tárbıeshiler ózgelerdiń arasynda balany kúlki qylyp, kemsitedi. Al muny kórgen balalar tárbıeshisiniń áreketin qaıtalaýy múmkin. Árbir bala dál osyǵan uqsas prosesten ótedi. Sondyqtan balabaqshada balalardy bir-birine sanaly túrde janashyrlyq tanytýǵa, qamqor bolýǵa úıretý kerek", - dep keńes berdi psıholog. 

Sóz sońynda psıholog býllıngke ushyraǵan balalarmen qalaı jumys isteýi kerek ekenin túsindirdi. 

"Býllıngke ushyraǵan balany ata-analar men tárbıeshiler birlesip qutqarýy kerek. Sonda ǵana bul is jeńil túrde sheshiletin bolady. Bireýden qysym kórgen bala ózgeniń qorǵaýyna muqtaj bolyp keledi. Býllıng balanyń boıyna óte aýyr travma qaldyrady. Buǵan ata-ana mindetti túrde kóńil bólip, nazar aýdarýy kerek. Býllıngke ushyraǵan balanyń sanasy tez qalypqa keledi. Tek ata-anasy men jaqyndarynyń úzdiksiz qoldaý bildirse jetkilikti. Balanyń travma alýy da, sol travmany jeńýi de óte ońaı» ,- deıdi psıholog Serikgúl Sálı.

Avtory: Jánıa Tórebekova