Rejıser Qýandyq Beısek qoǵamdaǵy zorlyq-zombylyq pen dástúrdi sıpattaıtyn tolyqmetrajdy kartınasyn jyl sońynda kórermenge usyndy. Kórermen fılmniń ıdeıasyn biri maqtap, biri dattap, birshama rezonans týdy.

Fılmniń ataýy – «Dástúr». Fılmniń ózegi etip alynǵan dástúrdi árkim ártúrli túsindi. Bireý zorlyq jasaǵan adamǵa qyzyn qospaıtyn, ondaı dástúr bolmaǵan dese, endi bireý máseleniń bárin aqshamen sheshý qanymyzǵa sińip bara jatqan «dástúr» degen oıdy alǵa tartady.

Shıelenis týdyrǵan sújet – qyzdyń zorlanýy. Bar oqıǵa osydan órbıdi. Eki tarap arasyndaǵy qaıshylyq, óshpendilik pen kúres emes, kúshtiniń aldyndaǵy álsizdik te emes, dúnıeqorlyq pen aqshaǵa degen arannyń ashylǵany sıpattalady.

Dıana – zorlaýshynyń, ata-ana, qoǵam aldynda tek jábir kórgen álsizdiktiń obrazy. Ol máhrge suraǵan erkindigine tek ólim arqyly jetedi. Jarqyn bolashaqty ańsaǵan, ózindeı túlep ushqan jas balany súıgen, dombyrany kúmbirletken qazaq qyzynyń beınesi. Biraq dombyranyń qorqynyshty bolyp kórsetilgenine narazy adamdar bar.

«Fılmdegi eń qorqynyshty nárse – dombyranyń úni eken. Eń qorǵan bolatyn nárse – arab sózderi eken. Ony ásirelep, ańyratyp tipti áýezdetip jetkizgen», deıdi áleýmettik jelide jastardyń biri. Onyń oıynsha, bul fılmde zorlyqty qaralaý dástúrdiń burmalanýyn kórsetýdi emes, dindi ýaǵyzdaýdy maqsat tutqan.

Alasapyran ornaǵan shańyraqta qutqarýshy tek ımamnyń duǵasy dep qabyldaǵan. Anyǵynda Aıatýl-Kúrsi duǵasy tek ımamnyń ózine ǵana qorǵanysh detali bolyp qalǵan. Sol duǵa oqylǵan jigittiń anasy jynoınaqqa tap bolady, ákesine de jazasy keledi. Din ókili jyndy shyǵara da, ıgere de almaıdy. Demek, rejıserdiń ıdeıasynda bul duǵa emes, qarǵys.

Qarǵys din túsinigi boıynsha jyndar arqyly júzege asady jáne ol jandy nárse retinde sıpattalady. Alaıda, oqıǵanyń bul jelisi kópshiliktiń aıyzyn qandyrmady. Jurt eń bolmaǵanda kógildir ekrannan bolsa da, ádildiktiń jeńisin kórgisi keldi. Al fılmde shıelenisken másele sheshimin tappaıdy. Jábirlenýshi sol qalpynda, zań da jaıyna qalyp, tek tırannyń rýhanı, psıhologıalyq tereń daǵdarysymen aıaqtalady. Kórermen kútken ádilettik ornamaıdy. Kerisinshe, kúshtiniń aldyndaǵy álsizdikti, ólim ǵana arasha bolǵanyn ásireleý arqyly búgingi qoǵamnyń sıpaty dóp basylǵan.

Sosyn bizdiń kórermen tek jeńil ázilge negizdelgen kıno kóredi degen sóz joqqa shyqty. Ár seansta kınoteatr zalynda ıne shanshar oryn joq. Bıletter burqyraı satylyp jatyr.

Ádildik ornamaǵan, janama keıipkerlerdiń obrazy tolyq ashylmaǵanyna qarap, kópshilik fılmniń jalǵasy bolýy múmkin dep otyr. Biraq rejıserdiń kózimen fılmniń ekinshi bólimge suranyp tur ma, belgisiz.

– Fılmnen dástúr emes, "otbasy" taqyryby kóterilgenin baıqadym. Dástúr degen qyzdyń zorlaǵan adamǵa turmysqa shyǵýy emes. Dástúr degen múldem basqa uǵym. Dástúr men qanymyzǵa sińgen "uıat boladyny" shatastyryp alǵan sıaqty. Degenmen, bul fılm qoǵamdaǵy bir jańalyq boldy, sebebi norma dep sanalatyn keıbir túsinikterdiń bizge zıan keltirip jatqanyn jetkize aldy.

Fılmniń basynda basty róldegi jigittiń ákesiniń syrt beınesi aıqyndala kórsetiledi. Onyń ishimdikke jaqyn ekeni, "men komýnıspin" dep óziniń din-ımandylyqtan alys ekenin kórsetý arqyly onyń balasy Bolattyń da ar-uıattan jurdaı, ózinen kishige kúsh kórsetetinin, boıynda adamgershilik, kishipeıildilik, jylýlyq, meıirimdilik sekildi asyl qasıetter joqtyǵyn ár qımylynan kórsetedi. Fılmdegi bir Bolat arqyly qazaq otbasyndaǵy er balaǵa degen qatynasty baıqaýǵa bolady. Er balaǵa jylaýǵa, ózinen úlken jigitter kúsh kórsetse, ol týraly aıtýǵa tyıym salynady.

Fılmnen baıqalǵan ekinshi másele – qoǵamda er adamdardyń qyzǵa seksýaldy obekt retinde qaraýy. Qyz balaǵa  tyıymdardy kóp aıtamyz, al er balaǵa she? Mektepte, jumysta, qoǵamdyq ortada, avtobýsta qyzǵa harassment jasalyp jatqanyn baıqaımyz. Er adamnyń qyzǵa tımek túgili "sen búgin tartymdy, erekshe sulý bolyp tursyń" degen sóziniń ózi jeke shekarany buzý. Biraq qoǵamda mundaı áreketterge jol beriledi jáne oǵan qyzdy kinálap qoıady. Kúıeýi ursa, oǵan ózi kináli dep jyly jaýyp qoıamyz. Fılmde sony kórsetken. Eger búkil aýyl bolyp bar kináni qyzǵa artpaǵanda, zorlaǵandy jazaǵa tartýdy talap etkende, Dıananyń áke-sheshesi ony turmysqa bermes edi, – deıdi fılm týraly pikirimen bólisken psıholog Áýez Aqdıdar.