📍 AQSH pen Avstralıadaǵy atystar: sebep, saldary jáne aıyrmashylyqtar 
🇺🇸 AQSH: Brown University atysy jáne Green Card lotereıasynyń toqtatylýy 

Negizgi: 2025 jyldyń 13 jeltoqsanynda AQSH-ta Rod-Aılend shtatyndaǵy Brown ýnıversıtetinde qarýly adam ınjenerlik fakúltettiń aýdıtorıasyna kirip, 2 stýdentti óltirip, 9 adamdy jaralady. Bul oqıǵa oqý kezeńiniń fınaldyq emtıhany kezinde boldy. Odan keıin MIT profesory Nýno Lýreıro da Brookline qalasynda atys oqıǵasynda qaza tapty (sebebi áli tolyq anyqtalmady). Tergeý nátıjesinde kúdikti—48 jastaǵy Klaýdıo Nevesh Valente — keıin óz-ózine qol jumsaǵany anyqtaldy. Qazir motıvasıasy resmı rastalmaǵan (ne úshin jasaǵany áli tekserilip jatyr). 

Nátıjesi: 
• AQSH prezıdenti Donald Tramp Green Card (DV1) lotereıa baǵdarlamasyn toqtatty, sebebi kúdiktiniń bul baǵdarlama arqyly elge kirgeni habarlandy.
• İshki qaýipsizdik mınıstri bul baǵdarlamanyń «quramynda qaýipti elementter bolýy múmkin» ekenin aıtty, jáne halyqty qorǵaý úshin ýaqytsha toqtatylǵanyn málimdedi.
• Bul sheshim ımıgrasıa saıasaty jáne qaýipsizdik máseleleri týraly uzaq onjyldyqtar boıy jalǵasatyn saıası daý týdyrdy. 

👉 Sebebi: oqý orny ishinde jasalǵan atystyń naqty jeke sebepteri anyqtalmaǵan, biraq kúdiktiniń tulǵalyq kúızelisi men psıhologıalyq jaǵdaıy yqtımal faktor bolýy múmkin.

🇦🇺 Avstralıa: Bondi Beach antısemıttik terrorlyq shabýyly 

Negizgi: 14 jeltoqsanda Sıdneıdiń Bondi Beach jaǵalaýyndaǵy Hanukkah (Hanýka) meıramynda bolǵan jappaı atys terrorlyq akt retinde baǵalandy. Eki adam jurtqa oq jaýdyryp, keminde 15 adam qaza tapty, 40-tan asa adam jaralandy. Polısıa bir shabýyldaýshyny oqqa ushyryp óltirdi, ekinshisi jaraly túrde ustaldy. 

Sebep jáne motıvasıa:
• Bul áreket antısemıttik nıetpen jasalǵan dep jarıalandy, ıaǵnı shabýyldaýshylar evreı qaýymyn maqsat etken (Jewish community) jáne olardyń meıramyn toqtatýdy kózdegen degen baǵalaý bar. 
• Belsendi tergeý nátıjesinde shabýyldaýshylardyń Islam memleketi (IS) ıdeologıasymen baılanysy bar bolýy múmkin degen boljamdar aıtyldy, biraq resmı túrde tikeleı baılanys rastalǵan joq. 

Nátıjesi:
• Bul oqıǵa Avstralıa tarıhyndaǵy eń qandy terrorlyq shabýyldardyń biri retinde qaraldy. 
• Qaýipsizdik óte joǵary bolǵanymen, shabýyldan keıin jergilikti evreı qaýymyna baǵyttalǵan qorqynysh pen antısemıttik atmosfera týraly kóp aıtyldy. 
• Premer-mınıstr Antonı Albanıc qarýdy retteý jáne jekkórýshilikke qarsy zańdardy kúsheıtýdi usyndy. 
• Jergilikti turǵyndar men eriktiler birlik pen qaıyrymdylyq aksıalaryna qatysty: myńdaǵan adamdar qan tapsyrdy, qurmet kórsetý sharalary ótti. 

📊 Salystyrý — Negizgi Aıyrmashylyqtar

🧠 Tergeýlerdiń máni — qysqa taldaý
AQSH -ta atys nege jıi bolady? 

AQSH-ta ýnıversıtet atystary jıi kezdesedi, sebebi:

• Jeke psıhologıalyq máseleler,

• Qarý-jaraqqa ońaı qoljetimdilik,

• Áleýmettik shıelenister men qorqynysh sezimderi.

Bul Brown jaǵdaıynda da oqýshy men oqshaýlanǵan jaǵdaılar yqtımal faktor retinde qarastyrylýda.

Avstralıadaǵy atys nege erekshelenedi?  

Avstralıada kóbine mundaı zorlyq-zombylyq nemese atys oqıǵalary jıi bolmaıdy, óıtkeni:

• Elde 1996 jylǵy Port Arthur oqıǵasynan keıin qatal qarý zańdary qabyldanǵan.

• Sondyqtan bul oqıǵa saıası/ıdeologıalyq kúshpen baılanysty terrorlyq akt retinde erekshe synalǵan.

Negizgi kontekst: Álemdik shıelenister men radıkal ıdeologıalar keıde beıbit qoǵamda da qoǵamaralyq tolqýlarǵa alyp keledi. Bul oqıǵa Avstralıadaǵy uzaq ýaqyt tynyshyqtan keıin paıda bolǵan qaýipti kórsetedi.

📌 Qorytyndy

✔️ AQSH jaǵdaıynda atystyń naqty sebebi jeke tulǵaǵa baılanysty bolýy yqtımal, ári saldary—ımıgrasıa saıasatyna ózgerister.
✔️ Avstralıadaǵy Bondi Beach atysy antısemıttik jáne ıdeologıalyq motıvpen jasalyp, eldiń qorǵanys, qaýymdyq qaýipsizdik jáne qarýdy baqylaý zańdaryn qaıta qaraýǵa túrtki boldy.

Eki oqıǵa da qoǵamǵa:

• qaýiptilikti tereń túsiný,

• qarýdy retteý,

• turǵyndardyń qaýipsizdigi men quqyqtaryn saqtaý
  sıaqty mańyzdy suraqtardy qoıyp otyr.