وسىدان بەس جىل بۇرىن 20 قازان كۇنى ليۆيا باسشىسى مۋاممار كاددافي كوتەرىلىسشىلەردىڭ قولىنان قازا تاپتى. «قازا تاپتى» دەۋ ارتىق بولار، قانسىراپ قولعا تۇسكەن كاددافيدى كوتەرىلىسشىلەر اياۋسىز قورلادى، ۇرىپ-سوقتى، اقىرى اتىپ تاستادى. نەگە؟ مەملەكەتتى 42 جىل باسقارعان، ەلىنە ۇلكەن جاقسىلىق جاساعان ادام وسىلاي ولۋگە ءتيىس پە ەدى؟ جوق! دەمەك، ونىڭ اجالى سىرتتان كەلگەنى بەلگىلى. بۇل جونىندە RT تەلەارناسىنا سۇحبات بەرگەن مۋاممار كاددافيدىڭ نەمەرە باۋىرى احمەد كاددافي اد-دام ليۆيا باسشىسىنىڭ ءولىمى جايىندا مىناداي بولجام ايتادى.
«مۋاممار كاددافي 1999 جىلدان باستاپ افريكا وداعى، وداقتى باسقاراتىن ءبىر عانا ۇكىمەت جايىندا اڭگىمە قوزعاي باستادى.ءتىپتى پانافريكاندىق ورتاق ۆاليۋتا شىعارۋ ماسەلەسى ايتىلدى. ويتكەنى، افريكا ەلدەرىنىڭ التىن قورى مول ەدى. دوللارمەن باسەكەگە تۇسەتىن اقشا شىعارۋعا مۇمكىندىگى بار ەدى. ءبىراق امال قانشا، مۋامماردىڭ وسىنداي ويلارىن جۇزەگە اسىرماس ءۇشىن باتىس ەلدەرى ونى «تيران»، «ديكتاتور» دەپ اتاپ، تۇبىنە جەتۋگە ۇمتىلدى. اقىرى سولاي بولدى دا. ەگەر مۋاممار كاددافيدىڭ ويى جۇزەگە اسىپ، افريكالىق وداق قۇرىلىپ، جەكە دارا ۇكىمەتى جانە وزىندىك ۆاليۋتاسى بولعاندا افريكا باتىستىڭ ۋىسىنان شىعىپ كەتەر ەدى. اقش باستاعان ەۋروپا ەلدەرى وسىدان قورىقتى. مۋمماردىڭ باستاماسى جالپى افريكالىق يدەياعا اينالىپ كەتپەس ءۇشىن ونىڭ كوزىن تەزىرەك جويۋ كەرەك بولدى». جالپى مۋاممار كادافيدىڭ ولىمەنە سەبەپشى بولعان بولجامدار جەتكىلىكتى. ءبىرى ونىڭ ءولىمىن مۇناي جانە گازبەن بايلانىستىرسا، ەكىنشىسى ايتاقىر افريكانى وازيسكە اينالدىرماق بولعانى ءۇشىن دەگەن بولجامدار ايتادى. كىم ءبىلسىن؟
دەگەنمەن، اڭگىمەگە ارقاۋ بولعان كاددافي كىم ەدى؟ شىندىعىندا، كاددافي ايدالادا قوستا دۇنيەگە كەلگەن كەمباعال ءبىر ءباداۋيدىڭ بالاسى-تۇعىن. 1969 جىلى ەلدەگى مونارحيالىق رەجيمدى قۇلاتقان مۋممار سول ەلدىڭ بيلەۋشىسى اتاندى. ارينە، ەلدىڭ پرەمەر-مينيسترى دە، قورعانىس قولباسشىسى دا اتاندى. ەڭ سوڭىندا مۇنداي رەسمي لاۋازىمداردان باس تارتىپ، «ريەۆوليۋسيا كوسەمى» دەگەن اتتى وزىنە قالدىردى. 1970 جىلى ەلدەگى بيلىكتى تازا قولىنا العان ول ليۆياداعى وزگە ەلدىڭ اسكەري بازالارىن جاۋىپ، اسكەرىن قۋىپ شاقتى. مەملەكەت دامۋىنىڭ باعدار شامى بولعان «جاسىل كىتاپ» دەگەن ەڭبەگىن جازدى. شىندىعىندا بۇل كىتاپ ليۆيالىقتاردى وركەنيەتكە جەتەلەدى. كەزىندە تىستەگەننىڭ اۋزىندا، ۇستاعاننىڭ قولىندا كەتكەن مۇناي-گاز سالاسىن مەملەكەت قاراۋىنا الدى. ونان تۇسەر پايدانى حالىققا ءبولىپ بەردى. وسىلايشا، افريكاداعى ەڭ ارتتا قالعان، كەدەي ەلدى ەڭ باقۋاتتى جۇرتقا اينالدىردى. بەنزين باعاسىن 14 سەنتتەن اسىرماعان، گازدىڭ باعاسىن ادام ايتسا سەنگىسىز تومەن ۇستاعان، دۇنيەگە كەلگەن نارەستەگە 10 مىڭ دوللار، ۇيلەنگەن جاس وتباسىلاردىڭ ەسەپشوتىنا الپىس مىڭ دوللار سالىپ وتىرعان ءھام باسپانا الۋ ءۇشىن پايىزسىز نەسيە بەرگىزگەن، ءبىلىم مەن مەديسينانى تەگىن ەتىپ، الەمنىڭ ىرگەلى اۋرۋحانالارىندا دىمكاس ازاماتتارىن مەملەكەت تاراپىنان اقشا تولەپ ەمدەتكەن، ءشول دالاعا «الەمنىڭ سەگىزىنشى كەرەمەتى» دەپ اتاۋعا تۇراتىن مىڭ جارىم شاقىرىمدىق جەراستى كانالىن قازدىرىپ، وعان 500 مەترلىك تەرەڭدىكتەن سۋ سورىپ، قۇياتىن 1300 قۇدىق تۇرعىزعان، ءسويتىپ يگەرۋگە كەلمەيتىن قۋ تاقىردى گۇلجازيراعا اينالدىرىپ، اۋىل شارۋاشىلىعى ونىمدەرىن وندىرەتىن دەڭگەيگە جەتكىزگەن، الداعى ۋاقىتتا تاعى ەكى مىڭ شاقىرىم سۋ جۇرەتىن كانال تۇرعىزىپ، سار دالاعا 2 ميلليون پالما اعاشىن وتىرعىزىپ قۇس ۇستىنەن ۇشىپ ءوتۋى قيىن ساحارانى وازيسكە اينالدىرۋعا ۇمتىلعان كاددافي ەدى. ءبىراق، مۇنىڭ ءبارى باتىسقا ۇنامادى. كالايدا ونىڭ كوزىن جويۋ كەرەك بولدى. اقىرى سولاي ىستەدى دە. كاددافيدەن كەيىنگى ليۆيا ءقازىر قيىن جاعدايدا.تاس-تالقان، بىت-شىت.تايپالار بىر-بىرىمەن سوعىسقان، ءبىراز جەرىن «يسلام توبى» يەلىك ەتكەن ەلگە اينالعان. ەۋروپاعا بوسقان بوسكىنداردىڭ 40 پايىزى دا وسى ليۆيالىقتار.
اينۇر قازىكەنوۆا
