«قازاق مەديسيناسى قارىشتاپ دامىپ كەلەدى. جاڭا تەحنولوگيانىڭ تەگەۋرىنى الدىندا ەشبىر اۋرۋ القىنىپ تۇرا الماس» دەپ دۇركىرەيمىز. شىندىعىندا، قازىرگى دەنساۋلىق سالاسىنىڭ تاتىمدى تۇششىسىنان گورى ايتار اششىسى باسىمىراق بولىپ تۇر.كەڭىردەكتەن العان كەيبىر اۋرۋ تۇرلەرى «ەمىم جوق» دەپ ەلىرىپ-اق بارادى. ال، مەنىڭ مىنا ايتايىن دەگەن احۋالىم، وتىرىك-شىنى ارالاس ەمشىلەر حاقىندا. «وتاندىق مەديسينانىڭ الەۋەتى ءالسىز تانىلعان سىرقات تۇرلەرىنە شيپا تاپتىم» دەپ، دەرتىنەن قالاي ايىعارىن بىلمەي دەگبىرى قاشقان جۇرتقا ارامزا مولدالىق جاساپ جۇرگەندەر قاتارى كوپ-اق. بۇلاي دەۋىمنىڭ ناقتى سەبەبى بار.

«اقتوبە قالاسىندا  كەز كەلگەن اۋرۋدى قۇلان تازا ساۋىقتىرىپ جىبەرەتىن كەرەمەت اۋليە بار» دەگەندى وتكەن جازدا قۇلاعىم شالعان ەدى. العاشىندا  ءمان بەرمەدىم. ايتسە دە، ۋاقىت  وزعان سايىن الگى اۋليەنىڭ داقپىرتى دابىرايىپ، «ءولىپ بارا جاتقان ادامعا دەم سالىپ ءتىرىلتىپتى-مىس» دەگەن سىندى اڭىزدار اقىل كوزىن تۇمشالاپ، سوقىر سەنىمگە باعىندىردى. ارنايى اقتوبەگە جول شەگىپ، مەكەن-جايىن تاۋىپ باردىم. وتاربادا وتىز ساعات جولسوقتى بولىپ جەتكەن ەدىم. تاڭعى ساعات توعىزدا اۋليەنىڭ ءۇيىنىڭ الدىنا شوعىرلانعان كوپتىڭ اراسىندا ۇزاق-سونار كەزەككە مەن دە تۇردىم. ەلۋ ءبىر جاستاعى اۋليەنىڭ شىنايىلىعىنا ءشۇباسىز سەنۋمەن بولدىم. كوپشىلىك اراسىندا «اتا» اتانعان ەمشىنىڭ كومەكشىلەرى كوپ ەكەن، ءتىپتى. ونسىز دا جولدان سىلەم قاتىپ شارشاعان ماعان ولاردىڭ ءومىر جايلى، ادامگەرشىلىك تۋراسىنداعى ۋاعىزدارىن تىڭداۋ اۋىرعا سوقتى. اراق پەن تەمەكىنىڭ كەسىرىنەن تۋىندايتىن قازىرگى قوعامىمىزعا اسا جاقىن نەبىر ازعىندىق تۇرلەرى كومەكشىلەر اۋزىنان توزاقتىڭ كارىندەي ەستىلدى. «مىنا تۇرعان بارىڭدە كۇنا بار» دەپ جەر تەپكىلەگەن ەگدە ەر ادام ول كۇنالاردان قۇتىلۋدىڭ، اق جولعا يە بولۋدىڭ ءتاسىلىن تاۋىپ ايتتى: «اتانىڭ مىنا سۋرەتىن 500 تەڭگەگە ساتىپ الىپ، تازا ءبىر جەرگە، قويىن قالتالارىڭا، اقشا جۇرمەيتىن وزگە دە ادال تۇسقا جاسىرساڭ، ءاماندا جولىڭ بولادى!» ەشكىم ۇمتىلىپ شىعا قويماعان سوڭ، كومەكشى ايعايعا باستى: «نەگە جالىندىراسىڭدار؟! الىڭدار! اقشاسى جوق ادامدار دا بولادى. ولارعا 200 تەڭگەدەن ساتىپ الۋعا رۇقسات!» وسىلايشا كىشكەنتاي كولەمدەگى اۋليە جانارىستىڭ فوتوسۋرەتى 200-500 تەڭگەدەن ساۋدالانىپ، تەڭگەلەر توپىرلاپ، كومەكشىنىڭ دورباسىنا ءتۇسىپ-اق كەتتى. «اقشا مەن الىپساتارلىق جۇرگەن جەردە قايدان يمان بولسىن؟» دەپ ءىشىم قىلپ ەتە قالدى. ايتسە دە، ءالىپتىڭ ارتىن باعىپ، ءۇن-تۇنسىز تۇرا بەردىم. سالدەن سوڭ ەگدەلەۋ كەلگەن ءۇش-تورت ايەل ىشكە باس سۇقتى. ەمىن-ەركىن ەنتەلەي كىرگەندەرىنە قاراعاندا ولار دا  اتانىڭ كومەكشىلەرى ءتارىزدى. ءبىر ايەل قايتا تىسقا شىعىپ، ءوزىن «بيبىگۇل» دەپ تانىستىردى دا، كەلگەندەردى ازىرەيىلدەي تەرگەي جونەلدى. قوياتىن سۇراقتارى: «قايدان كەلدىڭ؟ اتادان نە سۇرايسىڭ؟ اۋرۋىڭ نە دەپ اتالادى؟ تۇرمىستا بارسىڭ بار؟ اجىراسساڭ، نەگە اجىراستىڭ؟ (نەگە وتباسىن قۇرماي ءجۇرسىڭ؟)» زىرك-زىرك ەتىپ ءجۇرىپ، ءوزىنىڭ كوپ بالالى انا ەكەنىن دە ايتتى. «ول بالالاردى اتا بەرگەن» دەپ جانە قوسىپ قويدى. سايتانداي ساپ ەتىپ تاعى ءبىر ايەل كەلدى دە، «ءقازىر اتا شاشۋ شاشادى. سوعان وسى تۇرعاندار 200 تەڭگەدەن جيناپ بەرەسىڭدەر. اتانىڭ ءوز قولىمەن شاشقان شاشۋىنان ءبىر كامپيت  الساڭ دا، تىلەگىڭنىڭ ورىندالعانى»، – دەپ جۇمساق ۇنمەن جىلپىڭ قاقتى. كوڭىلىمدى تورلاي باستاعان كۇدىك ودان ارمەن كەۋلەي جونەلدى. دەرتىنە داۋا ىزدەپ كەلگەن 30-40-تاي جان ەكەن، سوندا شامامەن 7-8 مىڭ تەڭگەدەي جيناپ الادى. سونشالىقتى قۇنى قىمبات نەتكەن شاشۋ بولدى؟ اتانىڭ ءوزىن كورمەي، اسىعىس قورىتىندى شىعارمايىن دەپ، ساباما ءتۇستىم.

اقىرى ىشكە كىردىك-اۋ. سول باياعى «كوپ بالالى انامىن» دەگەن ايەل «قۇرمەتتى حالقىم» دەپ باستاپ، بۇگىنگى قوعامنىڭ كەرتارتپا تۇستارىن تۇگەندەي جونەلدى. «بالانى از  تاباسىڭدار، اراق ىشەسىڭدەر، ءجۇرىس جۇرەسىڭدەر» دەپ جەلكەلەپ الدى.«قاتتى سويلەسەم، رەنجىمەڭدەر. حالىقپەن جۇمىس بولعان سوڭ، سولاي بولادى دا» دەپ ءسال سىپايىلىق تانىتتى. كىرگەندەر 3ح4 كولەمىندەگى فوتوسۋرەتكە تۇسۋگە مىندەتتى ەكەن. ول ناۋقاس تولتىراتىن انكەتا ءۇشىن قاجەت. قۇنى – 200 تەڭگە. اتالعان انكەتا پاراقتارىن تاراتىپ،  «وزدەرىڭ جايلى تولىق مالىمەت جازىڭدار. قولىڭدا اۋرۋىڭ جايلى دارىگەر قورىتىندىسى بولسا، كوشىرمەسىن انكەتا پاراعىنا قوسىپ تىگىڭدەر. ۇيدەن جازىپ، تۇستەن كەيىن الىپ كەلىڭدەر»، – دەپ ەسكەرتتى. سوسىن، قۇلشىلىق باستالدى. قۇلشىلىق سوزدەرىن كومەكشى ايەل جاتتاتۋمەن بولدى. ساداقا جاشىگىنە بارىپ، ءوزىمىز قالاعان مولشەردە  ساداقا تاستادىق. وسى جەردە «اتا وقىعان، دارىلىك قاسيەتتەرى بار» دەپ ورامالدار، ءيىسسۋلار مەن ءيىسمايلار ساتىلدى. بۇل زاتتاردى «قايتسەڭ دە ال» دەپ ەشكىم القىمنان الماسا دا، ەمدەلۋگە كەلگەندەر قالتالارىنا قاراپ الىپ جاتتى. ول زاتتارعا دا قول سوزباي، اتانى تاعاتسىزدانا كۇتىپ مەن وتىرمىن. جاردەمشى ايەلدىڭ ۋاعىزىن تىڭداسام، بىلاي ەكەن: «V عاسىردا قىدىر اتا ءومىر سۇرگەن. ول ءوزىنىڭ ارۋاعىن ون ەكى مىڭ عالامنىڭ ىشىنەن  وسى ءبىزدىڭ اۋليەگە قوندىردى. سوندىقتان،  اتا اۋليە، ءارى «قىدىر اتانىڭ سۇيىكتى بالاسى» اتاندى. سەندەرگە ەمدى ەڭ ءبىرىنشى اللا، سوسىن قىدىر اتانىڭ ارۋاعى، سونىمەن بىرگە ءتىرى ءارۋاق-بىزدىڭ اتا  جانارىس جاقسىلىق ۇلى جاسايدى. وسى وتىرعان قالىپتارىڭدا سەندەر ەم الىپ وتىرسىڭدار…». قۇددى ءبىر ءوزى كوزىمەن كورىپ، قولىمەن ۇستاعانداي ەتىپ ايتىپ وتىر. وسى ءسات ءبىر موسقال تارتقان ەر  ادام كىرىپ كەلىپ، «مەن – اۋىل ءانشىسىمىن. اتانىڭ شاقىرۋىمەن ەم الۋعا كەلگەن كىسىلەرگە ءداستۇرلى اندەر ايتىپ، كوڭىلدەرىن كوتەرەمىن. كەلمەسەم، اتا تۇسىمە كىرەدى. بۇگىن دە ءسويتىپ كەپ قالدىم»، – دەپ تاڭدايى تاق ەتە قالدى. دومبىرامەن الدەبىر ءاندى اششى داۋىسپەن ورىنداپ شىقتى. سوندا باياعى كومەكشىلەردىڭ ءبىرى تەك تۇرماي، اۋىل ءانشىسىنىڭ قالتاسىنا اقشا سالدى. بۇل  جينالعان قالىڭ جۇرتقا كورسەتىلگەن ەمەۋرىن ەكەنىن بىردەن ءبىلدىم. دومبىراسىن بەزىلدەتىپ شال كەتەر ەمەس، سەبەبى، قالتاسى قامپايعان جوق. جانە ءبىر تەرمە ايتتى. «بىردە ارال جايلى ءبىر تەرمەنى نۇرسۇلتاننىڭ الدىندا شىرقاعانمىن.ول ورنىنان اتىپ تۇرىپ، «مەنىڭ ارال قالاسى بويىنشا ۋاكىلىم بول» دەدى»، – دەپ كوپىرىپ ماقتانۋعا كىرىستى. ا دەگەندە نۇرسۇلتان دەپ قۇرداسىنداي  ايتقانىنا قاراپ، ەلباسىمىز جايىندا  جاق اشپاعان بولار دەپ شامالاعانىم بەكەر شىقتى. «سودان بەرى نۇرسۇلتاننىڭ قابىلداۋىنا كەزەكسىز كىرىپ ءجۇرمىن»، – دەپ ماساتتانىپ تۇرعانىن كورگەندە بارىپ، ەلباسىمىز جايلى وتىرىك-شىنى بەلگىسىز اڭگىمە ايتىپ تۇرعانىن اڭدادىم. «ەم الىپ قايتىڭدار» دەگەن تىلەكپەن اجەپتاۋىر اقشا جيناپ العان تەرمەشى شال جونىنە كەتتى. «كونسەرت» مۇنىمەن بىتپەدى. بەلگىسىز جاس جىگىت ورتاعا شىعىپ، «اتا تۋرالى شىعارىلعان» دەپ ءبىر ءاندى ورىندادى. ونىڭ دا قالتاسىنا ماعان ءجۇزى تانىس كومەكشى اقشا سالدى. كورگەنىن اينىتپاي ىستەيتىن حالىقپىز عوي، وتىرعانداردىڭ اراسىنان الگىنىڭ ارەكەتىن قايتالاۋشىلار كوبەيدى. ەمشىگە كەلگەنىمدى، جوق الدە مەرەكەلىك كەشكە كىرىپ كەتكەنىمدى باجايلاي الماي وتىرعانىمدا، ءتۇس اۋىپ كەتتى. سوندا ءباز-باياعى «باتىر انامىز» تەلەديداردى قوسىپ، اتانىڭ الدىندا ءوزىمىزدى ۇستاۋ ەرەجەلەرىمەن تانىستىردى. مىنا ءبىر ءسوز كەۋدەمدەگى كۇدىگىمدى جانداندىرىپ جىبەردى: «كەلگەندەرگە بىر-بىرىمەن تانىسۋعا بولمايدى.» «ءبىر كورگەن ءبىلىس، ەكى كورگەن تانىس» دەيتىن قازاق بالاسى ەمەسپىز بە؟ ءجون سۇراسساق، اقىرزامان ورناي ما ەكەن؟ «تانىسپاڭدار» دەپ تىيىم سالعاندارىنا قاراعاندا، سەزىكتى بۇرىن سەكىرەدىنىڭ كەرىن كەلتىرىپ وتىر-اۋ، شاماسى. «باتىر انا» ورتاعا شىعىپ، اتانىڭ كەرەمتتىگى حاقىنداعى وقيعالاردى جىپكە ءتىزدى: 1. اتا راك، تۋبەركۋلەز، سپيد اۋرۋلارىنا ەم تاپقان. ەمى-قۇدىرەتتىڭ كۇشى. 2. ءومىرى بالا تۋماعان، جاتىرى كەۋىپ قالعان ايەل اتانىڭ ءبىر قابىلداۋىنان كەيىن ەگىز ۇل  تۋعان. ەش تولعاقسىز قينالماي بوسانعان ايەل «بالانى مەن تۋدىم» دەپ كەۋدەسىن كەرگەندە، اتا ونىڭ جاتىرىنان توعىز جارىم ليتر قان كەتىرگەن. بۇل قۇبىلىسقا دارىگەرلەر قايران قالعان. اقىرى ايەل اتادان كەشىرىم سۇراعاندا، قان ساپ تىيىلعان. 3. امەريكادان نيك دەگەن جىگىت كەلىپ، اتادان بالا سۇراپ، تىلەگىنە جەتىپ قايتتى. 4. سەندەر اقشالارىڭدى قيماي تۇرعاندا، جولدارىڭ جابىلىپ، باقىتسىز بولىپ قالا بەرەسىڭدەر. ال، رەسەيدەن ورىستار كەلىپ، اتانىڭ سۋرەتتەرىن جاشىك-جاشىك ەتىپ  ساتىپ الىپ كەتىپ جاتىر. 5. اتا سىنعان سۇيەكتى قالپىنا كەلتىرىپ، ءبىر اقساقتى تىڭ ەتتى. ءسوزىنىڭ دالەلى رەتىندە ايەل الدەبىر مەديسينالىق قورىتىندىلاردى كورسەتۋمەن بولدى. ساعات ءۇشتى كورسەتىپ، «اش بالا توق بالامەن وينامايدىنىڭ»  كەرى تۋا باستادى. كومەكشى ايەل وعان دا قاراماستان، كامەرانى قوسقىزىپ، ءاربىر كەلۋشىگە اتادان نە سۇرايتىنىن، اۋليەگە قالاي امانداسۋ كەرەكتىگىن ۇيرەتىپ، «دايىندىق» جاساي باستادى. ايەل زاتى «سالەمەتسىز بە، قىدىر اتا؟» دەپ امانداساتىن بولسا، ەركەك كىن­دىكتىلەر «ارمىسىز، قىدىر اتانىڭ سۇيىكتى بالاسى اۋليە  اتا؟» دەپ سالەمدەسۋى شارت ەكەن. وسىنىڭ بارىنە «شيرىققان دايىندىق» ءجۇرىپ جاتتى. ومىردە بۇلاي تىنىسىم تارىلماعان شىعار. ارمان بولعان اتام ساعات ءتىلى تورتكە تاياعاندا، توبە كورسەتتى. ءيىلىپ سالەمدەسىپ جاتىرمىز. اۋليەگە ءتان بەلگى بايقامادىم. دجينسى شالبار، ءجۇن كۇرتەشە، باسىندا شوشاق قالپاق. ەم الۋشى العاشقى ادام كىشكەنتاي قىزىن ەرتىپ كەلىپتى. سوقىرىشەك وتاسىنان كەيىن قىزىنىڭ ءىشى اۋىرا بەرەتىن بولىپتى. دارىگەرلەر ناقتى دياگنوز قويا الماعان سوڭ، اتاعا كەلىپتى. اتا بىلاي دەپ ەم ايتتى: «كەشكە شەيىن كەسپە قۋىرىپ بەرە بەرسەڭ، بالانىڭ ءىشى اۋىرماعاندا ءقايتسىن؟ بالاڭا بەشبارماق جاساپ بەر». بۋىن اۋرۋىمەن اۋىراتىن ءبىر ايەلگە «سىرتقا شىعىپ، تازا اۋامەن تىنىستاپ قايت» دەگەن داۋا ايتتى. بالانىڭ ويىنىنداي ءبىر ءتۇرلى كورىنىس بولدى. الايدا كوپتىڭ اراسىنان سەكەم الۋشىلار، ءشۇبا كەلتىرىپ كۇماندانۋشىلار بولمادى. ءبىر ەر ادام شىعىپ، اتادان اراقتان قاشۋدىڭ ەمىن سۇرادى. اتا وعان «ۇيلەن» دەدى. ۇيلەنسە بار جامان قاسيەتىنەن، سىرقاتىنان ايىعىپ سالا بەرەدى-مىس. ءسويتتى دە، اتا شىعىپ كەتتى. كومەكشىلەر مۋزىكا قويىپ، «بيلەڭدەر» دەستى. بي كەزىندە «شيپا جيامىز» ەكەن. ماناعى جاس جىگىت جانە ءبىر اندەرىن قويماي ايتىپ تۇرىپ الدى. ونىڭ قالتاسىنا دا اقشا سالىپ بەردى «اقىلدى ەمدەلۋشىلەر». اتامەن جۇزدەسۋ باقىتى بۇيىرىپ، ول قايتا كىرگەندە ورنىمنان تۇرىپ، ءيىلىپ سالەم ەتتىم. اۋليە اتا سۇراقتار قويدى: «قايدان كەلدىڭ؟ نە جۇمىس ىستەيسىڭ؟ كەلگەندەگى ماقساتىڭ نە؟ كۇيەۋگە ءتيدىڭ بە؟» انا ءبىر اراققا تاۋەلدى بولىپ قالعان باۋىرىمىزعا ايتقان ەمىن ماعان دا ايتتى. «كۇيەۋگە تي. بۇكىل سىرقاتىڭمەن قوش ايتىساسىڭ. كۇيەۋگە تيۋ دەگەن – تابيعاتتىڭ زاڭى.» «نەگە ولاي دەيسىز؟» دەپ اۋزىمدى اشا بەرگەنىمدە، مەن ءبىر قىلمىس جاساپ قويعانداي، كومەكشى بىتكەن شۋ ەتە قالدى: «ويباي، اتاعا سۇراق قويما!» «ساۋال تاستاۋ، قۇبىلىسقا جان-جاقتى ءۇڭىلۋ، زەرتتەۋ – جۋرناليستكە ءتان قاسيەت»، – دەپ جاۋاپ قاتقانىمدا، اتا ءبىر جاردەمشى ايەلگە «بۇنىمەن وڭاشا سويلەس. دالاعا الىپ كەت» دەدى. ءوزىن مەدبيكەمىن دەگەن ول ايەلدىڭ ماعان ايتقانى – «اتانىڭ قولىنان ءبارى كەلەدى. جول اشۋ دا، دەرتىڭنەن ارىلتۋ دا. تەك سۇراساڭ بولعانى. ال، سەنىڭ اتا تۋرالى جازۋعا نيەتىڭ بار ما؟» نيەتىم جالىنداپ تۇرعانىن ايتىپ، اتامەن سۇحباتتاسۋعا اسىققان ەدىم. مەدبيكە «اتاعا سۇراق قويۋعا بولمايدى. ءبىراق، ونىڭ ءوزى رۇقسات بەرمەسە، جازا دا المايسىڭ. زاڭعا قايشى  ارەكەت ەتكەن بولىپ شىعاسىڭ» دەپ ۇرەيلەندىردى. ۇركە قويمادىم. ءالى دە باقىلاي تۇسپەك بولىپ، ىشكە كىردىم. اتا بەكەر  تۇرماي، مەنىڭ ومىرلىك جارىمدى «تاۋىپ قويىپتى».  ەمدەلۋشىلەر اراسىنان ءبىر ەركەكتى الىپ شىعىپ، «ەكەۋىڭ جاراسىپ كەتەسىڭدەر» دەدى. اتانىڭ امىرىمەن ۆالس بيلەگەن بولدىم. اۋليەنىڭ ايتقانىنا كىرشىكسىز سەنگەن بە، انا جىگىتى قۇرعىر «تانىسايىق» دەپ مەنى تەرگەي باستادى. مۋزىكا اياقتالىپ قالىپ ەدى، اتا «ەندى سەن جىگىتتى بيگە شاقىر» دەپ قىسپاققا الدى. وسىلايشا «باقىت تاۋىپ»، شيپا الۋعا بولادى ەكەن. جولدان شارشاعانىمدى ايتىپ، سىتىلىپ كەتەيىن دەپ ەدىم، كومەكشىلەر «اتاعا قارسى كەلۋگە بولمايدى. اياق-قولىڭدى قۇرىستىرىپ تاستايدى»، – دەپ ۇلارداي شۋلاستى. «جىگىتپەن تانىسۋ ويىمدا جوق» دەپ جۇلقىنىپ ەدىم، كوپشىلىك قويماي بيلەتتى. بيلەگەن سىڭاي تانىتىپ ءجۇرىپ، مۋزىكانىڭ سوڭىنا ارەڭ جەتتىم. اتا ورنىنا بارىپ، كوك مۇقابالى قالىڭ كىتاپتى قولىنا الدى دا: «بۇل – كيەلى كىتاپ. كوزى ناشارلاي باستاعان ءبىر قىز وسى كىتاپتى 120 رەت وقىپ، جانارىن قايتارىپ الدى. كىتاپتىڭ اۆتورى – نازاربايەۆتىڭ سىنىپتاسى (دوكەي اۆتوردىڭ اتىن اتامادى). ەگەر، وسى كىتاپتى مەنىڭ ءوز قولىمنان  5000 مىڭ تەڭگەگە ساتىپ الاتىن بولساڭدار، بۇكىل ءۇرىم-بۇتاعىڭ پالە-جالادان، اۋرۋ-سىرقاۋدان الىس جۇرەدى»، – دەپ جارناما جاسادى. قۇلشىنىپ كەلىپ ساتىپ العاندار سانىنان كوڭىلى تولا قويماعان اتا كىتاپتىڭ از قالعانىن، جۋىق ارادا قايتىپ شىعا قويمايتىنىن ايتىپ ەسكەرتۋمەن بولدى. سوسىن، قۇنى قىمبات «قاسيەتتى شاشۋ» شاشىلدى. اتانىڭ ۋىستاپ پارمەنىمەن لاقتىرعان  ارزان تاستاي كامپيتتەرى بىرەۋلەردىڭ باسىنا ءتيىپ، ەندى بىرۋلەردىڭ كوزىنە ءتيىپ جاتتى. ونى ەمدەلۋشىلەردىڭ «ويباي، باسىم»، «كوزىم-اي» دەگەن داۋىستارىنان اڭعاردىم. كامپيتتەردى كوكتەن جاۋعان اللانىڭ نۇرىنا بالاپ، تالاسىپ-تارماسىپ الىپ قويدىق. مەنىڭ قولىما ەكى كامپيت ازەر ىلىكتى. كادىمگى ارزان مۇز كامپيت ەكەن. دەرەۋ جەپ قويدىم. جەمەس­كە امالىم جوق، تاڭعى ساعات توعىزدان بەرى ءنار تاتپاعانمىن. وسىنداي قاربالاس ساتتە اتا زالدان شىعىپ كەتىپتى. ءبىر جاس جىگىت تۇيەتاۋىقتاي قويتاڭداپ كەلىپ، «كوزدەرىڭدى جۇمىڭدار. سومكەلەرىڭدى جەرگە تاستاڭدار» دەپ بۇيرىق ەتتى. ورىندىققا ءدۇمىن باسىپ وتىرعاندار تەگىس بۇيرىققا باعىندى. «ايدىڭ-كۇننىڭ امانىندا تونالىپ قالمايىن» دەپ، سومكەمدى قولىما الىپ وتىرا بەردىم. الگى كومەكشى جىگىت جاقىنداپ كەلىپ،«بۇل – قۇدايدىڭ ءۇيى. بۇل جەردە زاتتار جوعالمايدى. كوزىڭدى جۇم. سومكەڭدى تاستا»، – دەپ جەكىردى. وتىرعاندار ءبىر كىسىدەي كوزدەرىن جۇمىپ، مۇلگىپ وتىرعاندا، سۇعاناق قولدارعا ەركىندىك تيەرى حاق. شىعىپ كەتۋدىڭ ەبىن تاپپاي وتىرعانىمدا، مەدبيكە كەلىپ، «چو تاك سيديش؟ زاكروي گلازا!»، دەپ شۇلدىرلەپ زىكىر سالماق بولدى. سوندا سارى التىنداي سابىرىم تاۋسىلىپ، شىعىپ كەتتىم. الىستان ات ارىتىپ كەلگەندەردىڭ كوبى  ناۋقاس جاندار. دارىگەر داۋاسىن تاپپاعان سوڭ، «اتادان قايىر بولار» دەپ ۇمىتتەنىپ كەلگەندەر. اۋرۋحانادا اق حالاتتىلار اقشا سۇراپ قىلقىلداسا، مۇندا اۋليە دەپ سەنىپ كەلگەن اتاسى «باعىڭدى اشام، جولىڭدى اشام» دەپ قالتالارىن قاعۋمەن بولدى. سوندا دا سەكەم الماي، ەڭ سوڭعى بولىپ ولەتىن ءالسىز ءۇمىت ءجىبىنىڭ ءبىر ۇشىنان ۇستاپ وتىرا بەردى، ولار. سوندا 7 ساعات بويى جىن ويناق ورتاسىندا وتىرىپ مەن نە كوردىم؟ «ءبىر ۇلىم، نە ءبىر قىزىم وتاۋ قۇرمادى. پەرزەنتتەرىمنىڭ جولىن اششى!» – دەپ زارلاعاندا كەۋدەسى زاپىرانعا تولعان قارت انانى كوردىم. «اراقتان قۇتقارشى» دەپ ەڭكىلدەگەن ەركەكتى كوردىم. «كۇيەۋىم تاستاپ كەتتى. ازاماتىمدى قايتارشى!»-دەپ قايعى جۇتقان جاس ايەلدى كوردىم. «ۇيلەنە الماي ءجۇرمىن. وتباسىن قۇرىپ بەرشى» دەپ بەزىلدەگەن، جاسى كەلگەن ەر-ازاماتتاردى كوردىم. سول كوز جاسىنان قايمىقپاستان، دوربالارىنا اقشانى سىقيتىپ جيناپ، سۋىق سويلەپ، سىپىڭداعان اۋليە جانارىستىڭ كومەكشىلەرىن كوردىم. ءوزىن-وزى قىدىر اتانىڭ سۇيىكتى بالاسى جاريالاعان اۋليە قانشاما ادامنىڭ تاعدىرىمەن ويناعانداي بولىپ جۇرگەنىن بىلە مە ەكەن؟ ءجا، «بىرەۋ تويىپ سەكىرەدى، بىرەۋ توڭىپ سەكىرەدى». اۋليەسىماق جانارىس جاقسىلىق ۇلى تويىپ سەكىرسىن، قۇزعىن-قۇلقىنى مازا بەرمەي، «مىنا كىتاپتى ساتىپ ال. سوندا جولىڭ اشىلادى!» – دەپ جەكىرسىن. ال، جاڭا عاسىردىڭ جاڭاشىل قازاقتارىنا نە جوق؟! كەتكەن كۇيەۋىن «جالعان پىردەن» سۇراعانشا، وزىنەن نەگە سۇرامايدى، سول كەلىنشەك؟ بىردە-بىر بالاسى اياقتانباعان قارت انا «ءوزىن-وزى اۋليە جاريالاعان جەتەسىزدىڭ» اياعىن قۇشىپ، تىلەك تىلەپ زار يلەگەنشە،  نەگە ءوز بەتىمەن ارەكەت جاسامايدى؟ «ۇيلەنە الماي ءجۇرمىن» دەپ ءۇنى شىقپاي سۇمىرەيىپ تۇرعان سول ءبىر جىگىتتىڭ قىزعا ءجۇزى شىداپ ءسوز ايتۋعا رۋحى جەتپەي مە؟ نەگە؟ «اراقتان قۇتقارشى» دەپ ازار دا بەزەر بولىپ تۇرعان انا ءبىر باۋىرىمىز سول ازازىلدەن قۇتىلۋدىڭ جولىن ءوز جۇرەگىنەن نەگە ىزدەمەيدى؟ بۇل كورىنىستەردەن كەڭەس كەزىندە «وكىمەت ولتىرمەيدى» دەپ جالقاۋلانىپ ۇيرەنگەن قازاعىمنىڭ جالباعايلىعىن بايقادىم. ال، «اۋليە ەمشىنىڭ» باس سالىپ اقشا جيناعانى، سۇراق قويعىزباي ات-تونىن الا قاشقانى كوڭىلىمدەگى سوڭعى ءۇمىتتى دە ءولتىردى. تەك جۇرەگىمدى اشىتقانى –دارىگەر سىرقاتىنان ساۋىقتىرار جولىن تاپپاعان ناۋقاس جاندار ەلۋ ءبىر جاستاعى اتاعا ءۇمىتتى كوزبەن ءموليىپ وتىرعانى. ەگەر، ءبىزدىڭ وتاندىق مەديسينا ادام اعزاسىندا بولار دەرتتەردىڭ ەمىن تاپقان بولسا، قاراپايىم قازاق اۋليە-انبيە جاعالاپ، تەنتىرەمەس ەدى. عىلىم قاۋىرت دامىسا، مەديسينا «مەن!مەن!» دەپ تۇرسا، قالىڭ قازاق باقسىسىماقتاردان جانىنا ساۋعا سۇراپ، سابىلماس ەدى. ءبىر عاجابى سول اۋليەمەن كورشى تۇراتىن  ادامدار ودان ەم سۇراپ ەشقاشان بارىپ كورمەپتى. ايتسە دە، اۋليە «شاراپاتى» كورشىلەرىنە دە تيۋدە: ءتۇن قاتىپ، كۇن قاتىپ، اقتوبەگە بارا قالساڭىز، قىدىر اتانىڭ سۇيىكتى بالاسىنان ەم العىڭىز كەلسە، ونىڭ كورشىلەرى ءسىزدى پاتەر جالداۋشى رەتىندە قابىل الادى. پاتەر جالداۋ قۇنى – تاۋلىگىنە مىڭ تەڭگە. تاريحتان بەلگىلى، باقسى سارىنى، باقسى زىكىرى دەگەن ۇعىمداردى عالىمدار دا تەرىسكە شىعارماعان. ءبىراق، قازىرگىدەي الاياق پەن جەمقور قاڭعىعان يتتەن كوپ كەسىرلى زاماندا ولاردىڭ شىن-وتىرىگىن كىم انىقتاي السىن؟ ءارى اۋليە-انبيە جاعالاپ، الاقان جايىپ، تىلەك تىلەيتىن ەسكى زامان وتكەن. باسىڭ اۋىرىپ، بالتىرىڭ سىزداسا، اۋرۋحاناعا بار، قازاق! باعىڭ اشىلماي بوزداساڭ، جولىڭ اشىلماي تۇساۋلى اتتاي كىبىرتىكتەسەڭ، باقسىعا بارىپ، ارام تەرگە تۇسپە، ەي، قازاق! ءار قازاقتى بار پالەدەن قۇتقاراتىن – ونىڭ ءوزى، قازاقى بيىك رۋحى مەن تەمىردەي ءتوزىمى!

ايزات راقىشيەۆا

"اقيقات"