قىتاي ءبىرىنشى تاريحي مۇراعاتىندا (كحر) قازاققا قاتىستى 3 مىڭ قۇجات ساقتالعانى بەلگىلى بولدى. بۇل تۋرالى "ەگەمەن قازاقستان" حابارلايدى.
قازاق ەلىنىڭ تاريحىن تەرەڭدەتە زەرتتەۋگە شەت ەلدەردە جءۇرگەن قانداس عالىمدارىمىز زور ءۇلەستەرىن قوسۋدا. سولاردىڭ ءبىرى – بەيجىڭ قالاسىنداعى ورتالىق ۇلتتار ۋنيۆەرسيتەتى قازاق فيلولوگياسى فاكۋلتەتىنىڭ دوسەنتى، تاريح عىلىمدارىنىڭ دوكتورى دءۇيسەنءاءلى ءاءبدىلءاءشىمۇلى ەسىمدى ابىرويلى ازامات.
عالىم ۇزاق ۋاقىتتان بەرگى زەرتتەۋلەرى ناتيجەسىندە جاپونيانىڭ كيوتو ۋنيۆەرسيتەتىندە «XVIII-XIX عاسىرلارداعى قازاقشا مۇراعات قۇجاتتارى تۋرالى تاريحي دەرەكنامالىق زەرتتەۋ» اتتى تاقىرىپتا دوكتورلىق ديسسەرتاسياسىن قورعاعان. ول بۇدان كەيىن تاعى دا ونداعان جىلدار زەرتتەگەن ەڭبەگىنىڭ باسىن بىرىكتىرىپ، ەكى كىتابىنىڭ تۇساۋكەسەرىن وتكىزدى. بۇل كىتاپتاردىڭ العاشقىسى «جۇڭگو ءبىرىنشى تاريحي مۇراعاتىندا ساقتالعان قازاقشا قۇجاتتار» دەپ اتالسا، ەكىنشىسى، «ەسكى قازاق جازبا ءتىلى» دەگەن اتپەن «ەلتانىم» باسپاسىنان جارىق كورگەن. ءبىرىنشى كىتاپ قىتايدىڭ اتالمىش تاريحي مۇراعاتىندا ساقتالعان XVII-XVIII عاسىرلارداعى قازاق باتىرلارى مەن حاندارىنىڭ سول كەزدەگى چيڭ پاتشالىعى اتالعان قازىرگى جۇڭگو بيلەۋشىلەرىنە جازعان حاتتاردان قۇرالعان. ناقتى ايتقاندا، 67 حات-قۇجات. شاعاتاي جانە توتە جازۋىمەن جازىلعان ول حاتتاردىڭ كوشىرمەسى كىتاپقا ناقتى دەرەك رەتىندە ەنگىزىلۋىمەن قۇندى بولىپ وتىر.
عالىمنىڭ ءوزىنىڭ ايتۋىنشا، مۇراعاتتاعى قازاققا قاتىستى قۇجاتتار 3 مىڭنان دا اسادى ەكەن. عالىم بولاشاقتا بۇل قۇجاتتاردى دا زەرتتەپ، نە جازىلعانىن انىقتاپ، عىلىمي اينالىسقا ەنگىزۋدى جوسپارلاپ قويدى. ازىرگە زەرتتەگەن 67 قۇجاتتىڭ ىشىندە 1758 جىلى قابانباي باتىردىڭ چيڭ پاتشاسىنا جازعان حاتىنان باستاپ، كەيىنگى ابىلپەيىز حان، بولات حان، ابىلاي حان، ءۋالي سۇلتان جانە ولاردىڭ بالالارىنىڭ جۇڭگو بيلەۋشىلەرىمەن الماسقان حاتتارى دا بار. ال ەكىنشى كىتاپتا قازاقتىڭ ەجەلگى جازبا ءتىلى لينگۆيستيكالىق تۇرعىدا زەردەلەنەدى. اتى ايتىپ تۇرعانداي، بۇل ەڭبەكتەن حالقىمىزدىڭ ەجەلگى جازبا ءتىلى، شاعاتاي، توتە جازۋلارىنىڭ ەرەكشەلىكتەرى ساراپتالعان.
دۇيسەنالى ءابدىلاشىم ۇلىنىڭ بۇل ەڭبەكتەرى وتكەن جىلى قىتايدا جارىق كورگەن ەدى. ال احمەت بايتۇرسىن ۇلى اتىنداعى ءتىل ءبىلىمى ينستيتۋتىنىڭ عىلىمي قىزمەتكەرى ورىناي جۇبايەۆا قىتايعا بارعان ساپارىندا وسى كىتاپپەن تانىسىپ، ونىڭ ەلىمىزدە شىعۋىنا ۇسىنىس جاسادى. اۆتوردىڭ ءوز قارجىسىنا 500 دانامەن جارىق كورگەن قۇندى كىتاپتاردىڭ مۇددەلى قالىڭ وقىرمانعا جەتە بەرمەيتىنى انىق. سوندىقتان، قازاق ەلى تاريحىن بايىتاتىن مۇنداي قۇندى دۇنيەلەر بولاشاقتا تولىقتىرىلىپ، مەملەكەتتىڭ قولداۋىمەن جەتكىلىكتى تارالىممەن شىعۋى ءتيىس دەگەن ويدامىز.
