وزبەكستان پرەزيدەنتى شاۆكات ميرزيەيەۆ وزبەك فيلمدەرىن شەتەلدەردە ناسيحاتتاۋدى تاپسىرعان ەكەن. سپۋتنيك وزبەكستان پورتالىنىڭ مالىمەتىنشە، رەسپۋبليكالىق فيلمدەر شەتتىلدەرگە اۋدارىلىپ، الەمدىك كينوفەستيۆالداردا بوي كورسەتەتىن بولادى. وزبەك كينوسىنىڭ شارىقتاپ دامۋىنا پرەزيدەنتتىڭ ءوزى قولداۋ كورسەتىپ وتىر.

«وزبەككينو» ۇلتتىق اگەنتتىگى دە ۇلتتىق كينولارىن دامىتۋعا كۇش سالۋدى قولدارىنا العان. سونداي-اق، ميرزيەيەۆ الداعى جىلدا تۇسىرىلمەك كينولاردىڭ جوسپارىن دا بەلگىلەپ قويدى. ماسەلەن، 2018 جىلى 20 تولىق مەتراجدى فيلمدەردى قارجىلاندىرۋ جوسپاردا بولسا، 2020 جىلى 30 ءفيلمدى قارجىلاندىرۋدى ويلاستىردى. بالالارعا ارنالعان ءازىل كينولار مەن مۋلتفيلمدەر دە شەتتەن تىس قالعان جوق. جالپى وزبەك فيلمدەرىن الەمدىك نارىققا باعىتتاۋ كوزدەلدى.

بۇگىندە وزبەك فيلمدەرىنىڭ سانىندا شەك جوق شىعار. قازاقستاندا كورسەتىلگەنى قانشاما، كورسەتىلمەگەنى تاعى بار. ءبىر قازاقستاننىڭ وزىندە اپتا سايىن وزبەك فيلمدەرى ۇزدىكسىز كورسەتىلىپ تۇرادى. ماسەلەن، قازاقستان ۇلتتىق ارناسىنان ءار دەمالىس كۇنى وزبەك كوركەم فيلمدەرىن تاماشالاي الاسىزدار. 31 ارنا دا ءار جەكسەنبىسىن وزبەك پەن قىرعىزدىڭ كينوسىنا ارنايدى.

جاقسى... كورسەتىلسىن... كينولارىن كورۋ-كورمەۋ جاعىن حالىق ءوزى شەشەر، ءوز باعاسىن بەرە جاتار. الايدا كينولارىن دامىتۋعا قوسىپ جاتقان ۇلەسى كوڭىل كونشىتەرلىك ءىس. وعان مەملەكەت پرەزيدەنتىنىڭ ءوزى ۇلەس قوسىپ جاتسا، ەرتەڭگى كۇنى الەمدىك ارەناعا شىعىپ، ەڭ الدىڭعى قاتاردا تۇرماسىنا كىم كەپىل؟!

ال ەندى سول وزبەكتىڭ فيلمدەرى الەمدىك ارەناعا شىعۋعا لايىقتى ما؟ قازاق فيلمدەرىنىڭ وزبەك فيلمدەرىنەن قاي جەرى كەم، نەسىمەن ارتىق؟ سول جاعىنا توقتالىپ كورەلىك...

قازاق فيلمدەرىنىڭ دەڭگەيىن حالىق ءوزى سارالاپ الار. الايدا، قازاق كينوسى دامىپ، وركەندەپ كەتكەن دەپ ايتۋعا اۋىز بارمايدى. «ءبارى الدا، بولاشاقتا داميدى، وسەدى، وركەندەيدى، قازاقتى بۇكىل الەم تانيدى، تەك ۋاقىت كەرەك» دەپ ءوزىمىزدى سابىرعا شاقىرىپ قويامىز. كۇتەيىك ەندى...

دەي تۇرعانمەن، قازاقتىڭ ءتول تۋىندىلارى بۇگىندە شارىقتاپ شىعىپ جاتىر. كوڭىل قۋانتادى. قازاقستاندىق ءار ارنا قازاقستاندىق سەريالدارمەن تولىققان. تەك ءبىر ماسەلە بار – الگى فيلمدەردەن قازاقى ءيىس شىعىپ تۇرا ما، ونى كورگەن شەتەلدىك ازامات قازاق دەگەن ۇلتتى تاني الا ما؟

بىزدەگى ماسەلە – سول. وسى ۋاقىتقا دەيىن تۇرىك پەن گولليۆۋد فيلمدەرىن تاماشالاپ كەلدىك، ەندى ءوزىمىزدىڭ وتاندىق كوركەم فيلمدەرىمىز شىقتى ما دەگەندە، كورگەنىمىز كوڭىل كونشىتە قويمادى. تاريحي فيلمدەردىڭ ءجونى ءبىر بولەك. تاۋەلسىزدىك العالى اۋقىمدى دەڭگەيدە تۇسىرىلگەن «كوشپەندىلەردەن» باستاۋ الىپ، «قازاق حاندىعىنا» دەيىن جالعاسقان تاريحي فيلمدەر مەن سەريالداردان قازاقتىڭ، قازاقتىقتىڭ ءيىسى شىعىپ تۇراتىنى حاق. سەبەبى قازاقتىڭ تاريحى بەينەلەنۋى ءتيىس، قازاقتىڭ ءتىلى، ءدىلى، ءدىنى، مادەنيەتى كورسەتىلۋى كەرەك. ال وعان بيلىك قانشالىقتى قولداۋ تانىتا الدى؟ «قازاق ەلى» تەلەسەريالىنىڭ ءتۇسىرىلىمى جايىندا اقپارات وتكەن جىلدان بەرى تارالىپ كەلدى. ءاۋ باستا جوبانى جۇزەگە اسىرۋ ءۇشىن 5 ملن. دوللار بولىنگەن ەدى. كەيىن داعدارىستىڭ كەسىرىنەن بە، ۇلتتىق قۇندىلىعىمىزدى دارىپتەيتىن سەريالدى قارجىلاندىرۋ توقتاپ قالعان. ءسويتىپ كراۋدفاندينگ ءادىسى ارقىلى حالىقتان 101 ملن. تەڭگە جينالىپ، سەريالدى ءتۇسىرۋ باستالىپ كەتكەن. ودان وزگە دە قازاقتىڭ تاريحىن دارىپتەيتىن فيلمدەردى تۇسىرۋدە تۋىندايتىن قيىندىقتار جەتكىلىكتى. رەجيسسەرلەر مەن اۆتورلار سول فيلمدەردى وزدەرى ءۇشىن ءتۇسىرىپ جۇرگەندەي، حالىقتان كومەك سۇراپ جۇرگەنى قانشالىقتى دۇرىس؟! كەرىسىنشە، قازاقتىڭ ءار ازاماتى ءوز تاريحىن ءبىلىپ ءجۇرسىن، قازاق ۇلتىنىڭ مادەنيەتى دارىپتەلسىن دەگەن ماقساتپەن بيلىك اتاۋلى ءاردايىم قولداۋ كورسەتىپ تۇرسا، ۇلتتىق قۇندىلىعىمىز وشپەك ەمەس.

ال قازاقتىڭ بۇگىنگى ءومىرىن بەينەلەيتىن XXI عاسىردىڭ فيلمدەرى مەن سەريالدارىنا قانداي باعا بەرەر ەدىڭىز؟ ءبىر اپامىز وتاندىق «سىرعالىم» تەلەسەريالىن كورىپ وتىرىپ، «مىناۋىڭدى تۇرىكتىڭ فيلمدەرىنە ۇقساتىپ تۇسىرە سالعان عوي؟!» دەگەن ەدى. ءيا، كەلىسپەسكە بولماس... ءدال سول ۋاقىتقا دەيىن تەك تۇرىك پەن ءۇندىنىڭ سەريالدارىن تاماشالاپ ۇيرەنىپ قالعان قازاق ءوزىمىزدىڭ وتاندىق تۋىندىدان ەشقانداي ەرەكشەلىك كورە الماعانى بايقالدى. كوپكە توپىراق شاشۋدان اۋلاقپىن، الايدا قازاقتىڭ بۇگىنگى كينوسى ۇلتتىق قۇندىلىقتان الشاقتاپ قالعانى وكىنىشتى. ءتىل ماسەلەسى بولەك اڭگىمە... قازاقشاسى مەن ورىسشاسى شۇبارلانعان، ەۋروپالىق داعدىعا ويىسقان قازاقستاندىق فيلمدەردەن قانشالىقتى تاربيە، ۇلگى-ونەگە الىپ جاتىرمىز؟

وزبەك كينولارىنىڭ اراسىندا ساپاسىزدارى دا كەزدەسىپ جاتادى. ءبىراق قاي كينوسىن الىپ قاراماساق تا، وزبەكتىڭ ءيىسى مۇڭكىپ تۇرادى، «ە-ە-ە، وزبەكتەر مە؟» دەيمىز فيلمدەرىن كورگەن بويدا. سەبەبى قۇندىلىقتان اسپايدى، ادەپتەن وزبايدى. 1 ساعاتتىق فيلمدەرىنىڭ وزىندە وزبەك حالقىنىڭ مادەنيەتىمەن تانىسىپ شىعامىز. ونىڭ ۇستىنە وزبەكستاندا وزبەك تەليەۆيدەنيەسىنەن ۇلتتىق قۇندىلىققا جات، حالىقتى تەرىس تاربيەلەيتىن كەرەعار دۇنيەلەردى كورسەتۋگە تىيىم سالۋ تۋرالى زاڭ شىققان ەدى. بۇگىندە بۇكىل الەمدى جاۋلاعان +18 بولاتىن باعدارلامالاردى مۇلدەم جويدى. كينولارى بولسىن، بەينەكليپتەرى بولسىن، وزبەكتىڭ ناعىز قۇندىلىعىن ايقىنداپ تۇراتىن تۋىندىلارعا تولىقتى. سەبەبى بيلىك وزبەك تەليەۆيدەنيەسىنە دە اسا ءمان بەرگەن. حالقى نە كورىپ جاتىر، نەدەن تالىم-تاربيە الۋدا، ءبارى دە بيلىكتىڭ كوز الدىندا.

ەرىكسىز ريزا بولاسىڭ... ءسويتىپ، قازاقستان تەليەۆيدەنيەسىن ءبىر شولىپ شىعاسىڭ. شوليسىڭ دا، كۇرسىنەسىڭ... نەگە؟ ءانشى مەيرامبەك بەسپايەۆ اعامىز ءبىر سۇحباتىندا ايتقانداي: «گاككۋ ارناسى العاشىندا قازاقتىڭ ۇلتتىق ونەرىن دارىپتەيتىندەي كورىنىپ ەدى، بۇگىندە نەبىر سايقى-مازاققا تولىپ كەتكەن». ءيا، اشىق-شاشىق كيىنگەن ارۋلارىمىز بەن قۇلاقتارىن تەسىپ، شاشتارىن بوياعان ەرلەرىمىزدەن اۋەزدى «گاككۋ» ارناسى بوسار ەمەس.

كەز-كەلگەن ۇلتتى ۇلت رەتىندە تانىتاتىن قۇندىلىقتاردىڭ ءبىرى – تەليەۆيدەنيە سالاسى. وندا نە كورسەتىلىپ، نە ايتىلىپ جاتقانىن باقىلاپ وتىرۋ سول باياعى بيلىك اتاۋلىعا ءتان ەمەس پە؟! قازاقتىڭ سالتى مەن مادەنيەتىن وزگە ءۇشىن ەمەس، ەڭ الدىمەن ءوز ۇرپاعىمىز ءۇشىن ءجوندى دارىپتەي بىلسەك، قازاقستاننىڭ بولاشاعى دا جارقىن. سەبەبى، ۇلتتىق قۇندىلىقتى بويىنا ءسىڭىرىپ وسكەن بالا ەرتەڭگى كۇنى ءوز ەلىن ودان ءارى وركەندەتۋ ءۇشىن ەڭبەكتەنەتىن بولادى، ۇلتىن ءسۇيىپ وسەدى. ال بۇعان قازاق تەليەۆيدەنيەسىنىڭ، قازاق كينوسىنىڭ قوسار ۇلەسى مول.

ونىڭ ۇستىنە، قازاقستاندىق فيلمدەر وزبەكستان پرەزيدەنتى ءوز باقىلاۋىنا العان وزبەك فيلمدەرىنىڭ تاساسىندا قالىپ قالماي ما دەگەن دە وي كەلەدى. ءبىر عانا رەجيسسەر، جالعىز پروديۋسەر اۋقىمدى دۇنيەنى جاساي المايدى. ولارعا قولداۋ كەرەك، ول قولداۋ بيلىك تاراپىنان بولسا، نۇر ۇستىنە نۇر ەمەس پە؟! قولداۋدان كەيىن كەرەگى – حالىقتىڭ سەنىمى. مويىنداۋىمىز كەرەك، قازاق حالقى قاشان دا سىناۋعا دايىن تۇرامىز. قازاقتىڭ كينوسىنان وزبەكتىڭ كينوسى ارتىق دەيمىز دە، الاشاپاندىلاردى تاماشالاپ وتىرىپ الامىز. كەرىسىنشە، ءوزىمىز قازاقتىڭ ۇلتتىق قۇندىلىعىن دارىپتەيتىندەي فيلمدەردىڭ كوبىرەك ءتۇسىرىلۋىن رەجيسسەرلار مەن اۆتورلاردان نەگە سۇرامايمىز، نەگە تالاپ ەتپەيمىز؟! ۇلكەندەرىمىز بار بىلگەنىن ايتىپ، اقىلىن قوسىپ، كىشىسى سەنىم بىلدىرسە، قازاق رەجيسسەرلارى ءۇشىن دە الىنباس قامال جوق. ولاردىڭ شەتەلدىك رەجيسسەرلاردان قاي جەرى كەم؟ تالاپ ەتەيىك، سەنەيىك، قازاقتىڭ ءتول تۋىندىلارىن قولدايىق!

گۇلىم جاقان