بۇگىندە «قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ كەيبىر زاڭنامالىق اكتىلەرىنە ءدىني قىزمەت جانە ءدىني بىرلەستىكتەر ماسەلەلەرى بويىنشا وزگەرىستەر مەن تولىقتىرۋلار ەنگىزۋ تۋرالى» زاڭ جوباسى كەڭىنەن تالقىلانۋدا. اتالمىش زاڭ جوباسى 13 زاڭنامالارعا ەنگىزىلەتىن 47 وزگەرىستەردەن قۇرالادى.

وسى زاڭ جوباسىنىڭ باستاپقى نۇسقاسىندا 2009 جىلعى 18 قىركۇيەكتەگى «حالىق دەنساۋلىعى جانە دەنساۋلىق ساقتاۋ جۇيەسى تۋرالى» كودەكسىنە ەنگىزۋ قاراستىرىلىپ وتىرعان ەكپە (ۆاكسيناسيا) ماسەلەسى ەنگىزىلگەن بولاتىن.

ەكپە ماسەلەسىنىڭ قوعامنىڭ تالقىلاۋىنا ۇسىنىلۋىنىڭ استارىندا ءبىرواتار نەگىزدى سەبەپتەر بار ەكەنى انىق.

حالىقتىڭ سانيتارلىق-ەپيدەميولوگيالىق سالاماتتىلىعى سالاسىنداعى قۇزىرەتتى مەملەكەتتىك ورگانمەن جانە ونىڭ ايماقتىق ورگاندارىمەن ەكپەدەن باس تارتۋ سەبەپتەرى مەن ونىڭ ديناميكاسى جونىندە مونيتورينگ جۇرگىزىلىپ تۇرادى.

2016 جىلى قازاقستان رەسپۋبليكاسىندا ەكپەدەن باس تارتقان 9685 ادام تىركەلگەن، 2015 جىلعا قاراعاندا بۇل كورسەتكىش 13،4% (8383) ءوسىپ وتىر. باس تارتۋدىڭ سەبەپتەرىن تارقاتساق، ەكپەدەن باس تارتقان ازاماتتاردىڭ جەكە ۇستانىم – 45% (4360) جانە ءدىني ۇستانىم – 42،9% (4151)، بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارىنىڭ ب ا ق) (عالامتور رەسۋرستارى، باسپا ءسوز، تۆ) نەگاتيۆتى اقپاراتتارىنىڭ اسەرىنەن 6،2% (600) تۇلعا ەكپەدەن باس تارتسا، ەكپەگە سەنىمسىزدىك تانىتۋ سەبەبىنەن 6،1% (589) باس تارتقان.

ءدىني ۇستانىم سەبەبىنەن باس تارتۋ باسىمدىلىعى قازاقستاننىڭ باتىس وڭىرلەرىندە وزەكتى بولىپ وتىر. بۇل وڭىرلەردە ءدىني ۇستانىمىنا بايلانىستى ەكپەدەن باس تارتۋ كورسەتكىشى 80%-عا جوعارى. سونىڭ ىشىندە اتىراۋ وبلىسىندا – 88،9%، اقتوبە وبلىسىندا – 87،9%، باتىس قازاقستان وبلىسىندا – 89،3%. وسى كورسەتكىشتەر قازاقستاندا ازاماتتاردىڭ ەكپەدەن باس تارتۋى ءداستۇرلى ەمەس ءدىني ۇستانىمدار سالدارىنان وزەكتى ماسەلەگە اينالعانى بايقالادى.

ءدىني قىزمەت جانە ءدىني بىرلەستىكتەر تۋرالى زاڭناما جوباسىنىڭ ازىرلەنۋى بارىسىندا ەكپەگە قاتىستى تاقىرىپ قوعام تاراپىنان ۇلكەن تالقىلاۋعا يە بولدى.

ارنايى قۇرىلعان جۇمىس توبىنا ازاماتتاردىڭ، قوعامدىق بىرلەستىكتەردىڭ، مەملەكەتتىك ورگانداردىڭ، ساراپشىلار قاۋىمداستىعىنىڭ وكىلدەرى قاتىسىپ، ولاردىڭ پىكىرلەرى مەن ۇسىنىستارى قاراستىرىلدى. سونىمەن قاتار، حالىقارالىق تاجىريبە زەرتتەلىپ، ونىڭ قولدانۋ جولدارى زەردەلەندى.

ءبىر بايقاعانىمىز، جۇمىس توبىنىڭ وتىرىسىنا قاتىسۋشىلاردىڭ بارلىعى دا ءدىننىڭ دەسترۋكتيۆتىك ىس-ارەكەتتەردە قولدانىلۋىن ازايتۋ ماقساتىندا قۇقىق نورمالارىن ورناتۋ قاجەت ەكەنىنە ەرەكشە ماڭىز بەردى. كوپتەگەن تالقىلاۋلاردان كەيىن جۇمىس توبىمەن قولدانىستاعى قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ 2009 جىلعى 18 قىركۇيەكتەگى«حالىق دەنساۋلىعى جانە دەنساۋلىق ساقتاۋ جۇيەسى تۋرالى» كودەكسىنىڭ 156-بابىنىڭ 1-بولىگىنە كەلەسىدەي مازمۇندا تولىقتىرۋ ەنگىزۋ ۇسىنىلدى:

«...كامەلەتكە تولماعان بالانىڭ (بالالاردىڭ) اتا-انا نەمەسە ونىڭ زاڭدى وكىلدەرى قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ قولدانىستاعى زاڭناماسىمەن كوزدەلگەن تارتىپپەن ينفەكسيالىق جانە پارازيتتىك اۋرۋلارعا قارسى پروفيلاكتيكالىق شارالاردى قولدانۋعا مىندەتتى».

سونىمەن قاتار، زاڭ قابىلدانعان سوڭ ونى ورىنداۋدان باس تارتقاندارعا قارسى جاۋاپكەرشىلىك بولۋى كەرەك دەگەن قورىتىندىعا توقتاعانى بەلگىلى. وسىعان وراي، قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ 2014 جىلعى 5 شىلدەدەگى «اكىمشىلىك قۇقىق بۇزۋشىلىق تۋرالى» كودەكسىنىڭ430-1-بابى «كامەلەتكە تولماعان بالانىڭ (بالالاردىڭ) اتا-انالارىنىڭ نەمەسە ولاردىڭ زاڭدى وكىلدەرىنىڭ قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ قولدانىستاعى زاڭناماسىندا كوزدەلگەن ينفەكسيالىق جانە پارازيتتىك اۋرۋلاردىڭ الدىن الۋدان جالتارۋى ون ايلىق ەسەپتىك كورسەتكىش كولەمىندە ايىپپۇل سالۋعا الىپ كەلەدى» - دەپ تولىقتىرىلدى.  اتالمىش باپ بويىنشا اتا-انا نەمەسە ونىڭ ورنىن باساتىن جاۋاپتى تۇلعالار بالالارىنا ينفەكسيالىق جانە پارازيتتتىك اۋرۋلارعا قارسى ەكپە ەگۋدەن باس تارتقانى ءۇشىن قۇقىقتىق جاۋاپكەرشىلىككە تارتۋدى تالاپ ەتۋدى كوزدەگەن بولاتىن.

بۇل جەردە كوڭىل بولەتىن تاعى ءبىر ماسەلە بار. مەملەكەت تەك ءدىندى ۇستانۋشىلارمەن عانا كۇرەسىپ جاتقانداي كورسەتكىسى كەلىپ، تۇبەگەيلى جاڭىلىس اقپاراتتى جۇرگەندەر بارشىلىق. كەز كەلگەن ايىپپۇل سانكسياسى ق ر اقبك جۇزەگە اسىپ جاتقان سانكسيا توڭىرەگىندە قاراستىرىلادى جانە ول تەك ءدىني ۇستانىمى ءۇشىن عانا ەمەس، وسى تالاپقا باعىنباعانداردىڭ بارلىعىنا بىردەي تەڭ قولدانىلادى.

مەنىڭشە، وسى ماسەلەنى دىنمەن بايلانىستىرا قاراۋ بار كەزدە دۇرىس ەمەس. قاراپ وتىرساق، سوڭعى جىلدارى الەمنىڭ باسقا ەلدەرىندە دە ەكپەگە قارسىلىق بىلىدىرەتىن اتا-انالار قاتارى ءوسىپ كەلەدى. بۇعان سەبەپ، ءبىر جاعىنان، ەكپە سالدارىنان اۋرۋعا شالدىققان بالا سانىنىڭ ءوسۋى بولسا، ەكىنشى جاعىنان، الەۋمەتتىك جەلىلەردە ۆاكسيناعا قارسى انتيرەكلامالىق بەينەروليكتەر، ماقالالار مەن جاڭالىقتار كوپتەپ جارىق كورۋى تۇرتكى بولۋدا.

سوندىقتان، ەكپەدەن باس تارتۋدى تەك قانا ءدىني سەبەپتەرمەن ءتۇسىندىرۋدى ورىنسىز دەپ سانايمىن.

ارينە، بۇل ءدىندارلاردىڭ بەلگىلى ءبىر توپتارىنىڭ اراسىندا بۇل ماسەلە جوق دەگەندى بىلدىرمەيدى. ول بار. ءبىز بۇل باعىتتا جەرگىلىكتى اتقارۋشى ورگاندارمەن جانە مۋفتياتپەن بىرلەسىپ، جۇرتشىلىق اراسىندا ءتۇسىندىرۋ جۇمىستارىن جۇرگىزۋدەمىز.

سانيتارلى-ەپيدەميالوگيالىق قىزمەت تاراپىنان ءدىني بىرلەستىك وكىلدەرىمەن بەلسەندى جۇمىس جاسالىپ جاتقانىن ايتىپ وتكەن ءجون. جۇمىس بارىسىندا ءدىني بىرلەستىك وكىلدەرى تاراپىنان ءدىننىڭ ەكپەگە قارسى ەمەس ەكەنى ايتىلىپ، حالىققا تىكەلەي ءتۇرلى ءدىن وكىلدەرى ارقىلى جەتكىزىلۋدە.

ەكپە سالۋعا بەلسەندى قارسىلىق كورسەتەتىندەردىڭ قاتارىندا دەسترۋكتيۆتى ءدىني اعىمداردىڭ وكىلدەرى باسىمداۋ ەكەنى بەلگىلى. سول سەبەپتى وسى توپقا جاتاتىن تۇرعىندارمەن جۇمىس جاساۋ قيىندىق تۋدىرۋدا (ولار ەكپەدەن باستارتۋعا اكەپ سوقتىراتىن قاساڭ كوزقاراس ۇستانادى، وسى ماسەلەنى تالقىلاۋعا ىقىلاستارى وتە تومەن).

سونىمەن قاتار جاقىندا عانا اقتوبە وبلىسىندا ءىسساپاردا بولعانىمدا قىزىق ءبىر وقيعانى مەشىت يمامىنىڭ اۋزىنان ەستىدىم. وبلىستىق دەنساۋلىق ساقتاۋ مەكەمەسىنىڭ مامانى ءدىن قىزمەتكەرىنە ەكپە الۋعا قارسى بولساڭىز وندا ءدىني كوزقاراسىما بايلانىستى باس تارتامىن دەپ جازىپ بەرە سالىڭىزشى دەپ قول قويدىرىپ العان. سودان كەيىن، ەسەپ بەرۋ بارىسىندا مەشىت يمامى دا ءدىني كوزقاراسىنا بايلانىستى ەكپەدەن باس تارتۋدا دەگەن اقپاراتتى اقپارات قۇرالدارىن اتاراتىپ جىبەرگەنى تۋرالى ايتىپ بەردى. سوندىقتان ەكپە توڭىرەگىندەگى ءاربىر وقيعاعا جەكە جەكە ءۇڭىلىپ قاراۋىمىز ورىندى بولادى.

ءبىر جاعىنان، ەكپە دىندە حارام دەگەن ۇعىمدى تاراتىپ جۇرگەندەر دە كەدەسەدى. ەگەر ەكپە حارام بولسا، ساۋد ارابياسى كورولدىگى جىل سايىن قاجىلىققا باراتىن ازاماتتارىمىزدان جۇقپالى اۋرۋلارعا قارسى ەكپە الۋدى تالاپ ەتپەيتىن ەدى عوي. تەك قانا قازاقستاننان عانا ەمەس ءيىسى مۇسىلمان الەمىنىڭ 100-دەگەن ەلىنەن، ونىڭ ىشىندە ەگيپەت، تۇركيا، مالايزيا، يران،  پاكىستانىڭ قاجىلارى دا ەكپە حارام دەپ شۋ كوتەرىپ جاتقان جوق.

سونىمەن قاتار، يسلام الەمىنىڭ كوپتەگەن بەدەلدى حالىقارالىق ۇيىمدارى بار. ولاردىڭ ىشىندەگى ەڭ ۇلكەنى 57 يسلام مەملەكەتى مۇشە بولىپ تابىلاتىن يسلام ءانتىماقتاستىعى ۇيىمى بولىپ تابىلادى. وسى ۇيىمداردىڭ ەشقايسىسى دا ەكپە حارام دەگەن ءپاتۋا بەرمەگەن. سوندىقتان ءدىني كوزقاراسىنا بايلانىستى ەكپەدەن باس تارتۋ دۇرىس ەمەس ەكەنىنن نازار اۋدارعىم كەلەدى.

ال، ەكپەنىڭ ساپالى بولۋى، ەكپە الاتىن بالانىڭ دەنساۋلىعىنىڭ ساۋ ەكەندىگىن انىقتاپ بارىپ ەكپە ەگۋ ماسەلەلەرى بويىنشا دارىگەردەرلەردى دە، اتا-انالارمەن دە ءتۇسىندىرۋ جۇمىستارىن جۇرگىزۋ ماڭىزدى بولىپ تابىلادى.

وسى رەتتە ەكپە ماسەلەسى تەك ءدىن ىستەرى جانە ازاماتتىق قوعام مينيسترلىگىنىڭ عانا ماسەلەسى ەمەس، ول قوعامنىڭ ورتاق ماسەلەسى ەكەنىنە نازار اۋدارعىم كەلەدى.

زاڭ جوباسى تالقىلاندى، وزگەرىستەر مەن ۇسىنىستار ەنگىزىلىپ جەتىلدىرىلدى. وسىنىڭ بارىسىندا قوعامنىڭ مۇددەسى ەسكەرىلە وتىرىپ، ەكپە الۋعا قاتىستى باپ زاڭ جوباسىنان الىنىپ تاستالدى.

دەگەنمەن، ەكپە تاقىرىبى الداعى ۋاقىتتا دا تەرەڭ تالداۋدى قاجەت ەتەتىنى ءسوزسىز.

دەنساۋلىق ساقتاۋ مينيسترلىگى مۇددەلى مەكەمەلەر جانە ۇيىمدارمەن بىرلەسە وتىرىپ وسى باعىتتاعى جۇمىستاردى جەتىلدىرۋ تەتىكتەرىن جاساۋعا نازار اۋدارعانى ورىندى بولادى.