ولار كەلىپ جاتىر، كەيبىرەۋى كەتىپ جاتىر... ارقادا اياز بولماسا، ارقار اۋىپ نەسى بار؟ ولار تۋرالى اۋىلداعى اسۇيدەن باستاپ استاناداعى «اقىلدىلار ۇيىنە» دەيىن تىلگە تيەك ەتەمىز. كەيدە ماقتاپ ەڭبەققور، ادال، يماندى، كەيدە داتتاپ ساۋاتسىز، مادەنيەتسىز، وقىماعان دەگەندەي. ولاردى اۋىز ەكى تىلدە جانىمىزعا جاقىن تارتىپ، اعايىن، قانداس، ال الىستاتىپ جۇڭگو، موڭعول، وزبەك، قاراقالپاق، قۇجاتتىڭ تىلىندە "ورالمان" اتايمىز.
- «كەزىندە ءبىزدىڭ بار بايلىقتى ارتىپ، مالدى ايداپ، شەكارا اسىپ قاشقان ەكەن. سودان بىزدە جىلان جالاعان جۇت، اشارشىلىق بولىپ، ەكى ميلليون ادامنان ايرىلىپ قالىپپىز. سوعىس جىلدارى ۇلى وتاندى قورعاماق تۇگىلى ءبىز قان كەشىپ، قايعى جۇتىپ جاتقاندا، ولار ماي جۇتىپ جاتپادى ما، ال ەگەمەندىك العان سوڭ ورالىپ جاتىر، ورالىپ جاتىر...»، - دەيدى بىرەۋلەر.
- اقيقاتىندا ولاي ەمەس. ولار مەكەن ەتكەن جەردىڭ ءبارى الاشتىڭ اتا قونىسى. تاسكەنتتى(تاشكەنت وزبەكتەر سولاي اتاعان) ءبىزدىڭ الاۋىزدىعىمىزدان پايدالانىپ، ستالين الاشاپاندى اعايىنعا سىيعا بەرگەن. قاراقالپاق دەگەنىڭ كادىمگى قارا قازاق، ال ورىنبور "الاش وردا" الىپتارىنىڭ ءىزى قالعان، ءبىز قازاقستان بولعانداعى ءبىرىنشى استانامىز. جوڭعاردى جەر بەتىنەن جويعان سوڭ، "الدىمەن ەل اۋعاندا قىزاي اۋعان" دەپ، نايماننىڭ ماتايىنان تارايتىن سول رۋلى ەل جىلجي كوشە، جەتىسۋدىڭ تورىنە، ءۇشبۋرىلدى بارىپ مەكەن قىلعان ەكەن. ابىلاي حان قولىن قوندىرعان، قابانباي باتىردىڭ شوقىسى بار جەردە وتىر. ال اباق كەرەيدى ەر جانىبەك باتىر باستاپ، بار تۇرىكتىڭ مەكەنى، اتا جۇرت التايعا كوشىپ قونىستانعان ەكەن. ءبىز فاشيستپەن سوعىسىپ جاتقاندا، قىتايداعى قازاقتار شىعىس تۇركىستاندى قۇرىپتى. ولاردىڭ دا كوسەمدەرى مەن شەشەندەرى وققا بايلانىپتى، «حالىق جاۋى» بولىپ ايدالىپتى. ەكى عاسىر الدىندا ورىس پەن جۇڭگو شەكارا بولىسكەندە ارعى بەتتە قالعان اعايىن، اشارشىلىق پەن قۋعىن-سۇرگىندە بارعان ەلگە پانا بولىپتى، - دەيدى بىرەۋلەرى.
ءسويتىپ، "ورالمان" اعايىنعا ءارتۇرلى كوزقاراسپەن قارايمىز، قىزىعىپ، ءسۇيسىنىپ، قىزعانا، مۇسىركەي، جاناشىرلىقپەن دەگەندەي. ولار بىزگە باۋىرمالدىقپەن، ەركەلەي، كەيدە جاۋتاڭداپ توسىرقاي قارايدى.
كاپيتاليستىك ەل بولعان سوڭ بارىنە نارىقپەن ويلاپ، قۇن كوزقاراسىمەن قارايمىز. «ولاردان نە پايدا، بىزگە نە كەرەگى بار؟» دەيمىز. كومەك قاراجات بەرىپ كوردىك تە، سوڭىنان مينيستر ەربولات دوسايەۆ ايتقانداي "ولاردىڭ تىپتىدە كوپ كەلۋى ءۇشىن" ونى دا قىسقارتتىق. «ءوزىمىز ۇيسىز-كۇيسىز جۇرگەندە، بار قاراجاتتى ولارعا بەرىپ» دەپ كوبىمىز وكپەلەپ جۇرسەك، ءبىر ەكونوميستەردىڭ ەسەبىنشە، ولار بىزگە العانىن الپىس ورايتىنداي سالىم اكەلىپ سالعان ەكەن. اقشاسى قۇرسىن دەيىكشى، ءبىر ميلليونعا جۋىق ادام، ءوشىپ بارا جاتقان ۇلتتىق رۋحقا جالىن، تىلىمىزگە قورعان، دىنىمىزگە سۇيەنىش الىپ كەلدى ەمەس پە؟
كەدەننەن ءوتىپ كەلە جاتىپ، كەدەنشىلەردىڭ ايقايىن ەستىپ كەمسەڭدەگەن كەيۋانانى، جاۋتاڭداعان جاستاردىڭ جانارىن كوردىك. قۇجات قابىلداۋ بولمەلەرىندە قارشاداي قىزداردان تۋىلعالى ەستىمەگەن ءسوزىن ەستىپ، «قاڭعىرتقان قۇداي-اي» دەپ، جاراتۋشىعا نالىعان جانداردى كوردىك. «ەي، وسى اۋىلدىڭ يەسى بارما؟ كەلگەلى جىلدان اسىپ بارادى، قايدان، قالاي كەلدىڭىز دەگەن «اق جاعالى» كورمەدىك قوي دەگەن» اقساقالدىڭ رەنىشىن ەستىدىك. «كىمگە وكپەلەيمىز، قۇداي سالسا قۇل كونەر دەگەن، ءبارى ۇرپاق ءۇشىن» دەگەن كوزدەرىنەن ءۇمىت وتىن بايقادىق. نە دەسەك تە، نە ايتساق تا، قالاي قاراساق تا بىزدەن ولارعا بەرىلەتىن كومەك قاراجات تا، كوپ كۇتتىرىپ جۇرگەن كوك كۋالىكتىڭ زاڭى دا، كوك شاتىرلى ءۇي دە، مال باعىپ، ەگىن سالار جەردىڭ دە كەرگى شامالى ەكەن. ولارعا بىزدەن ەڭ اۋەلى جىلى قاباق، جاعىمدى ءسوز، جايساڭ كوڭىل، باۋىرمال قۇشاق كەرەك. ولارعا عانا ەمەس بىر-بىرىمىزگەدە سول كەرەك-اۋ. ولار قايتسىن «وتتان ىستىق وتاننىڭ، قاباعى قاتۋلى بولسا»...
الىبەك ىدىرىس
