ەر ەرمۇرات ەرتە كەتىپ قالدى. فانيدەن باقيعا. زەيىنى بولەك، زەردەسى ەرەك زەيىپحان ۇلى ەكى ەتەگى جاسقا تولىپ، ەلىم دەپ ورالعان ازاماتتاردىڭ ءبىرى ەدى. قىتايدان. ءبىر باسىندا اقىندىق، سازگەرلىك، انشىلىك سەكىلدى قاسيەتتەر قاتار توعىسقان سەگىز قىرلى، ءبىر سىرلى جىگىت-تىن. تولىسقان شاعىندا مىنا جالعانعا قول بۇلعادى دا جۇرە بەردى. ءبىراق ارتىندا جۇرتىمەن بىرگە جاساي بەرەتىن جىرلارى مەن ءاندەرى قالدى. بۇگىندە يبراگيم ەسكەندىردىڭ ۇنىمەن قۇلاعىمىزعا ابدەن ءسىڭىستى بولىپ، جالپىۇلتتىق سيپات العان «كوك تۋدىڭ جەلبىرەگەنى» ءانى – وسى ەرمۇرات زەيىپحاننىڭ جۇرەگىن جارىپ شىققان تۋىندى. «تالاسقا تۇسسە جان مەن تۋ، جان ەمەس ماعان كەرەگى» دەپ جانارىنا جاس تولىپ تۇرىپ ءوزى دە ورىندادى ءبىر كەزدەرى.
ەرمۇراتپەن ەتەنە ارالاستىعىمىز بولماسا دا ادەبي ورتاداعى جيىنداردا ءجيى جولىعاتىنبىز. اسىرەسە، جازۋشىلار وداعىنداعى «قالامگەر» كافەسىندە اڭىراتىپ ءان ايتىپ تۇرعان بەينەسى كوز الدىمىزدان كەتپەيدى. سارت-سۇرت سوعىلىپ جاتقان تاسقاياقتىڭ قىزىعىن ەرمۇراتتىڭ زور داۋىسى بولەتىن. «باسى كۇنەس ىلەنىڭ»، دەگەن اقىن كىم ەدىڭ؟» دەپ اقىرىنداپ باستالاتىن ءان وزىنە ەلىتپەي قويمايتىن. قايىرماسىنا كەلگەندە، اقىننىڭ كوزىنەن سورعالاعان جاستى دا كورگەنبىز. «كەيدە وزىڭە بۇلدانىپ، الۋشى ەدىم، كۇنەس-اي. الىس كەتسەم، مۇڭدانىپ قالۋشى ەدىم، كۇنەس-اي» دەگەندە كوكىرەگىنەن جالىن اتىپ تۇرعانداي كورىنەتىن. سونان سوڭ پەرزەنتتىك سىرى بىلايشا اقتارىلاتىن:
باۋىرىڭا ءبىر بارىپ،
ەنەيىنشى، كۇنەس-اي!
كوزىم الدى دىمدانىپ،
كەلەيىنشى، كۇنەس-اي!
سويتسەك، كۇنەس قىتايدا قالىپ كەتكەن قازاق جەرى ەكەن. وسى ەرمۇراتتار ءشوبى شۇيگىن، جۇرتى تۇيعىن ايماقتا ومىرگە كەلىپ، ەر جەتىپتى. كىندىك قانى تامعان جەردەن جىراقتا ءجۇرىپ، ۇلكەن ساعىنىشتىڭ اسەرىنەن وسى ءان تۋىپتى. المالى مەن تەلقارانى اناسى تىككەن كەستەگە ۇقساتىپ، اققولتىقتىڭ كۇنگەيلەپ سوققان جەلىن ەسكە الىپ جازىلعان ءاننىڭ ءيىرىمى تەرەڭ ەدى. ومىرىمىزدە كورمەسەك تە ورىكتىارال مەن جاۋتوعايدىڭ تابيعاتى كوز الدىمىزعا كەلەتىن. سوسىن كوكشوقىعا كوڭىل دەگەن كوك دونەنمەن شوقىپ شىعاتىنبىز. اندەگى ەڭ اسەرلى تۇس سوڭعى ەكى سويلەمدە جاتقانداي كورىنەتىن.
بوز جۋساننىڭ بوزىمەن،
كونە زيرات كوزىمەن،
تىك كوتەرىپ توبەمە،
اكەتسەمشى-اي وزىممەن.
وسى ساتتە تابىل ەسكە تۇسەءتىن. «تولاعاي بوپ تۋىلمادىم اتتەڭ-اي، اتىراۋعا اپارار ما ەم، ءبىر تاۋدى» دەيتىن. ەكەءۋىندەگى ارمان ەكى بولەك بولعانىمەن، قوس اننەن ايتەۋىر ءبىر ۇندەستىك سەزىلەتىن. راسىندا، بۇل ءان زەيىپحان ۇلىنىڭ زور داۋىسىندا اسا ءساتتى ورىندالدى دەي المايمىز. كەيىننەن التىناي جورابايەۆا ۇلكەن ساحناعا الىپ شىقتى. دياپازونى كەڭ، تىنىسى تاۋداي التىنايدىڭ ايتۋىندا دا سانامىزعا سىڭىرە المادىق. ءسويتىپ جۇرگەندە، ەرمۇراتتىڭ «كۇنەسىن» ۇشقىن جامالبەكتىڭ ايتقانىن تىڭدادىق. جەلىمدەي جابىستىق تا قالدىق قوي.
قازاق ساحناسىندا «الاشۇلى» دەيتىن توپ بار. ءبىز ايتىپ وتىرعان ۇشقىن وسى توپتىڭ مۇشەسى. «اتانىڭ بالاسى ەمەس، الاشتىڭ بالاسى بولۋدى» ماقسات تۇتقان توپ بۇگىندە ءۇلكەن ىزدەنىس ۇستىندە. حالىق ءاندەءرىن زامانعا ىڭعايلاپ، جەڭىل روك ارالاستىرىپ، اراگىدىك A&B ستيلىمەن ءارلەپ، جاستاردى ۇلتتىق مۋزىكامەن ۇيىتىپ ءجۇر. داۋىلپاز، دومبىرا سەكىلدى ۇلتتىق اسپاپتار ولار ايتقان ءاننىڭ ءارقايسىسىنان تابىلادى. «قوڭىردان» كەيىن قازاق ساحناسىنا كوتەرىلگەن ەتنو-توپ وسى «الاش ۇلى». بۇلار جاي ءان ايتىپ قويا سالمايدى. ءار انىنە بولەك بي تاۋىپ، ساحنادا ءتۇرلى اكروباتيكالىق تريۋكتار جاسايدى. ەكراننىڭ ارعى بەتىندە وتىرىپ-اق ەكى يىعىڭدى جۇلىپ جەپ بارا جاتقانىڭدى بايقاماي قالاسىڭ. كيىم كيىستەرىنىڭ وزىنەن ۇلتتىق ءيىس اڭقىپ تۇرادى. قازاق ەكەنى، الاشتىڭ بالاسى ەكەنى انىق كورىنەدى. «الىستان الاش دەسە اتتانامىن، قازاقتى قازاق دەسە ماقتانامىن. بولعاندا اكەم قازاق، شەشەم قازاق، مەن نەگە قازاقتىقتان ساقتانامىن» دەگەن ءمىرجاقىپتىڭ ءسوزى ورىمدەي ءۇش جىگىتتىڭ ءاربىر ارەكەتىنەن بىلىنەدى. ۇشقىننان بولەك توپتاعى ازىمبەك بايلين مەن ماقسات راحمەتتىڭ ۇلتىنىڭ ۇلتاراعى بولۋعا دايىن جىگىتتەر ەكەنىن ءىشىمىز سەزەءدى. ويتكەنى، ولار ورىندايتىن «قارا جورعا»، «جارامازان»، «ماحامبەتتىڭ جىرى»، «اقتاننىڭ تەرمەسى» سەكىلدى شىعارمالار جۇرتتىڭ ءور رۋحىن ۇشتاي تۇسەتىن، قازاقتىعىڭدى ماقتان ەتەتىن اندەر.
وتكەن جىلدىڭ سوڭىنا قاراي «الاش ۇلى» «ۋگاي» دەگەن جاڭا ءان جازدى. تانىم مەن تامىردى جاڭا تەحنولوگيالار تاپتاپ، جاھاندانۋدىڭ جۇتقىنشاعى جەلكەڭدە تۇرعان مىنا زاماندا جاستاردىڭ ساناسىن سىلكىندىرەر ءان ەدى بۇل. بۇگىندە «بول جانىمدا» دەپ تىڭدارمانىن ەلىءتىپ ءجۇرگەن جاس ءانشى، ايتىسكەر اقىن تورەعالي ءتورالى ءسوزىن جازعان «ۋگاي» قالىڭ قاۋىمنىڭ ىستىق ىقىلاسىنا بولەنگەنىن بايقايمىز. ءانى – باعانادان ايتىپ وتىرعان ۇشقىن جامالبەكتىكى.
«الاتاۋدىڭ نەگە، جاساۋراپ تۇر جالىن جانارى؟ ساليقالى جۇرتتىڭ، بالالارى قايدا بارادى، سانالى؟» دەپ دابىلمەن باستالاتىن ءاننىڭ دابىسى دا بولەك-دۇر. قازاقتىڭ نامىسى قىزىنىڭ ارىندا بايلاۋلى تۇر. ۇلتتىڭ ۇشپاققا شىعۋى دا، قۇردىمعا كەتىپ تىنۋى دا قازاق ايەلىنە بايلانىستى. سەبەبى، ول وتتىڭ ۇيىتقىسى. ال وتتىڭ باسىندا العان تاربيە وتاننىڭ گۇل نە كۇل بولۋىنا اسەر ەتەدى. «ۋگايداعى» «ارۋلارىم قايدا؟ كەڭ دالامىزدىڭ كەڭ مارالى، باعالى. كەيبىر سۇلۋلاردى كورگەن كەزدە، نامىس الاۋى جانادى، جانىمىز جارالى» دەپ شىرقىرايتىنى دا سودان بولسا كەرەك. ونان سوڭ بۇرىنعى وتكەن ەر بالالار مەن ءور انالاردىڭ ءقادىرى مەن قاسيەتىنە توقتالىپ، بۇگىنگى جاستاردى سونداي بولماققا ۇندەيدى. باستىسى، ءاننىڭ سازى مەن ءسوزى بىر-بىرىنە وتە ۇيلەسىپ تۇر. جالپى، بۇل قاسيەت «الاش ۇلىنىڭ» ءاربىر انىنە ءتان دەر ەدىك. ال تۇتاس كومپوزيسيانىڭ شىرقاۋ شەگى نۇكتەسىندە جاتىر.
ۇلتتىق اسپاپتارمەن اسپەتتەلىپ، زاماناۋي رەپپەن ايتىلاتىن مىنا سوزدەر ساناڭدى ءدۇر سىلكىندىرەدى. مىنبەرگە شىعىپ الىپ، قابىرعاڭ قايىسىپ، قاباعىڭنان قار بۇركىپ، قولىڭمەن ۇستەل توقپاقتاپ سويلەۋدىڭ جاستارعا قانشالىقتى اسەر ەتەءتىنىن قايدام؟ ال مىنا ءۇش ۇلدىڭ انمەن ورىلگەن جانايقايلارى جۇرەگىڭدى تەربەپ، جانىڭدى بەي-جاي قالدىرمايدى.
قازاق ساحناسىنا اتالارىنىڭ ساقالىنا، اجەلەرىنىڭ ەتەگىنە ورالىپ وسكەن ءۇش جىگىت كوتەءرىلءدى. ۇلتى ءۇشىن ەڭبەك ەتپەككە. «ارىستانداي ايباتتى، جولبارىستاي قايراتتى. قىرانداي كۇشتى قاناتى، مەن جاستارعا سەنەمىن!» دەگەن ماعجان جىرى «الاش ۇلى» توبىنداعى ازاماتتاردىڭ ەرىك-جىگەر، كۇش-قايراتىنا قاراتا ايتىلعانداي.
ەرجان بايتىلەس،
«ەگەمەن قازاقستان»
