اقپارات اعىنىنىڭ قارقىنى قاتتى زاماندا «وتىز تىستەن شىققان ءسوز» اپ-ساتتە «وتىز رۋلى ەلگە» تاراپ جاتىر. ونىڭ اعى مەن قاراسى ميداي ارالاسىپ، اقپارات كەڭىستىگىن قويۋلاتا ءتۇستى. قازاق ادەبيەتى بۇگىن ق ر اقپارات جانە كوممۋنيكاسيالار ءمينيسترى داۋرەن اسكەربەكۇلىمەن اقپاراتتىڭ انىعى مەن تانىعى تۋرالى، جۋرناليستىك ەتيكا جايلى، الەۋمەتتىك جەلى مەن رەسمي اقپارات تاراتۋ ورىندارى اراسىنداعى باسەكە جايىندا اڭگىمەلەستى.
– داۋرەن اسكەربەك ۇلى، «قازاق ادەبيەتى» گازەتى سان جىلدان بەرى قازاقتىڭ ادەبيەتى مەن مادەنيەتىنە، رۋحانياتىنا قىزمەت ەتىپ كەلەدى. ادامدى ىزگىلىككە باستار جول ادەبيەت دەسەك، ءسىزدىڭ ومىرىڭىزدە ءدال ءقازىرگى كەزدە ادەبيەتتىڭ الار ورنى قانداي؟
– دۇرىس ايتاسىز، ادامزاتتى ءىزگىلىككە باستايتىن – ادەبيەت. قازاق ەرتەگىلەرىنەن باستاپ فولكلور، اڭىزدار مەن اۋىز ادەبيەتىنىڭ دە تامىرى تىم تەرەڭدە جاتىر. سوندىقتان مەنىڭ ومىرىمدە ادەبيەتتىڭ الار ورنى ەرەكشە. بالا كۇنىمىزدەن قازاق جازۋشىلارىنىڭ شىعارمالارىن وقىپ وستىك. اتا-انامىزدىڭ زامانداستارى دا ادەبيەتتىڭ ادال وقىرمانى ەدى. ويتكەنى اي سايىن جارىققا شىعاتىن جۋرنالداردى جازدىرىپ الىپ، جارىققا شىققان ءارءبىر تۋىندىنى كۇتىپ جۇرەتىن. كىتاپ جيناۋ، بىر-بىرىنەن الىپ كەزەكپەن وقۋ سانگە اينالعان زاماندى كوزبەن كوردىك. ەرەسەكتەر وزدەرى ءۇشىن عانا ەمەس، بالالارى ءۇشىن دە ءتۇرلى ادەبيەتتى ارنايى تاپسىرىسپەن الدىراتىن. ءبىزدىڭ ۇيدە «ۆسەميرنايا دەتسكايا ليتەراتۋرا» دەگەن سەريامەن شىعاتىن مۇقاباسى ءتۇرلى-تۇستى كىتاپتىڭ بارلىعى بولدى. ەلدىڭ ەسىنەن ءالى دە شىعا قويعان جوق، توقسانىنشى جىلداردىڭ باسىندا اۋىلداردا جارىق ءجيى ءسونىپ قالاتىن. وعان قازىرگى ۇرپاق تاڭ قالۋى دا مۇمكىن. ەكى اي بويى جارىقسىز وتىرعان كۇندەرىمىز بولدى. «ءار ءىستىڭ قايىرى بار» دەگەن ءسوز راس ەكەن. جارىق جوق بولعاسىن تەلەديدار كورە المايمىز، ينتەرنەت دەگەننىڭ نە ەكەنىنەن مۇلدەم حابارسىزبىز. قاس قارايعاننان ءتۇن اۋعانعا دەيىن شامنىڭ جارىعىمەن كىتاپ وقۋدى ادەتكە اينالدىردىق. جولداس بالالارمەن جارىسا وقىپ، كۇندىز كەزدەسكەن ساتتە وقىعان شىعارمالاردىڭ مازمۇنىن ايتىپ، كەيىپكەرلەردىڭ ارەكەتى مەن وقيعالاردى تالقىلايمىز. كىم كوپ كىتاپ وقىسا سول بالانىڭ تۋى جوعارى تۇراتىن. بۇل ۇلكەن تاربيە دەپ ويلايمىن.
مۇقاباسى قىزىل «قازاق ەرتەگىلەرى» ەسىمنەن كەتپەيدى، «قاڭباق شال» دەپ اتالاتىن جيناق تا ءالى كۇنگە كوز الدىمدا. سىرتى سارى كىتاپتىڭ ىشىندە قازاق ەرتەگىلەرىءنىڭ ورىسشا اۋدارماسى توپتاستىرىلعان. ءقازىر كەز كەلگەن شىعارمانى قولىڭىزداعى ۇيالى تەلەفون ارقىلى وقي بەرۋگە بولادى عوي. الايدا، كىتاپتىڭ ورنى بولەك. اكەدەن بويىمىزعا سىڭگەن ادەتتىڭ ءبىرى كىتاپتى قولىمىزعا ۇستاپ، پاراقتاپ وقۋ. مۇنىڭ راحاتىن سەءزىنگەن ادام عانا باعالايدى.
ءبىزدىڭ اۋىلدان اقىن-جازۋشىلار دا، جۋرناليستەر دە كوپ شىقتى. وعان تاۋ باۋرايىنىڭ سۇلۋ تابيعاتى دا ءوز اسەرىن تيگىزگەن شىعار. قالامگەرلەر قاۋىمى ەلدى-مەكەندەردى ارالاپ، وقىرماندارىمەن ءجيى جۇزدەسىپ جۇرەتىن ۋاقىت ەدى عوي. سونداي كەزدەسۋلەردىڭ بىرىندە ءبىزدىڭ اۋىلعا داڭقتى باتىر باۋىرجان مومىش ۇلى مەن مايدانگەر جازۋشى ءازىلحان نۇرشايىقوۆ اعالار كەلىپتى. مەنىڭ 3-4 جاسار كەزىم.
وسە كەلە ءازىلحان نۇرشايىقوۆتىڭ «ماحاببات قىزىق مول جىلدارىن» ارنايى وقىپ شىقتىم، باۋىرجان مومىش ۇلىنىڭ «ۇشقان ۇياسى» باتىر تۇلعاعا دەگەن قۇرمەتىمدى ارتتىرا ءتۇستى. اكە-شەشەم مەنى قوس باتىردىڭ ورتاسىنا وتىرعىزىپ سۋرەتكە ءتۇسىرىپتى، ول سۋرەت ءالى كۇنگە ساقتاۋلى. مەن ءۇشىن ونىڭ ورنى بولەك.
الەم ادەبيەتىنە دە ىقىلاسىم ەرەكشە. ستۋدەنت كەزىمدە لاتىن امەريكاسى مەن شىعىس جازۋشىلارىنىڭ شىعارمالارىن وقۋعا اۋەس ەدىم، ءالى دە قولىم قالت ەتكەندە الەم ادەبيەتىن وقيمىن. گابريەل گارسيا ماركەس پەن جورجي امادۋدان باستاپ، جاپون جازۋشىسى ريۋنوسكە اكۋتاگاۆانىڭ تۋىندىلارى بىردەن باۋراپ الدى. ال قازاق ادەبيەتىنىڭ مەنىڭ ومىرىمدەگى الار ورنى ەرەكشە بولىپ قالا بەرەدى.
– جالپى اقپارات نارىعىن قاداعالاۋدا ۇستاۋ مۇمكىن بە؟ ءقازىر جۋرناليستىك ەتيكا دەگەن مۇلدەم ۇمىتىلىپ بارا جاتقانداي اسەر بەرەءدى. اسىرەسە، اقپارات تاراتۋشى سايتتار مەن پورتالداردى قاراعان ۋاقىتتا سونداي وي تۋىندايدى. ءسىز نە بايقايسىز؟
– ءبىز ءسوز بوستاندىعىن الدىڭعى قاتارعا قوياتىن مەملەكەتپىز. سوندىقتان اقپارات نارىعىن قاداعالاۋعا مۇمكىندىك مول بولعانىمەن، باسىلىمداردىڭ تاقىرىپ تاڭداۋداعى، ونى حالىققا جەتكىزۋدەگى شىعارماشىلىق ەركىندىگىنە شەكتەۋ قويا المايمىز. الايدا جۋرناليستىك ەتيكانى ءاربىر قولىنا قالام ۇستاعان جۋرناليست ەسىنەن شىعارماعانى ابزال. ماسەلەن، جاقىندا عانا قايتىس بولعان جازۋشى، دراماتۋرگ راقىمجان وتاربايەۆ اعامىزدىڭ: «كوڭىلىنىڭ كىرى بار ادامنىڭ قولىنا قالام ۇستاتۋعا بولمايدى. ويتكەنى اق قاعازدىڭ بەتىنە كوڭىلىنىڭ كىرىن توگەدى»، – دەگەن پىكىرى ەسىمدە قالىپتى. ادەبيەتتە عانا ەمەس اقپارات سالاسىندا جۇرگەن ارىپتەستەرىمىز دە جازعان ماقالاسىنا، دايىنداعان باعدارلاماسىنا ۇلكەن جاۋاپكەرءشىلىكپەن قاراۋى ءتيىس دەپ ويلايمىن. ويتكەنى ءبىر اقپاراتتىڭ ءوزى ادام تاعدىرىنا ەرەكشە اسەر ەتۋى ءمۇمكىن. مىسالى ءۇشىن وتكەندە عانا ەلدىڭ نازارىنا ىلىگىپ، قوعامدا قىزۋ تالقىلانعان وڭتۇستىك قازاقستان وبلىسىنداعى جەتى جاسار بالانىڭ بولاشاعى تۋرالى ويلاپ كوءرىڭىزءشى. بالانىڭ جانە تۋىستارىنىڭ ءاتى-جونى جاريالانىپ، مەكەن-جايى بەلگىلى بولىپ كەتتى. ەفيردە ونىڭ بەتىن جاۋىپ كورسەتكەنىمەن كورشىلەرى، وزگە ادامدار ءبىلىپ وتىر عوي. «سەنساسيا» قاجەت. الايدا، ارزان سەنساسيا قۋامىن دەپ زاڭدى بۇزۋعا بولمايدى. بالانىڭ بولاشاعى مەن ەلدەگى ءار ازاماتتىڭ تاعدىرى ويىنشىققا اينالىپ كەتپەۋى ءتيىس دەپ ويلايمىن. ءقازىر جەءتى جاسار بالاعا قاتىستى جاريالانعان اقپاراتتارعا ءبىزدىڭ مينيسترلىك ارنايى ساراپتاما ءجۇرگىزدى، ماسەلەنىڭ ءمان-جايىن باقىلاۋدا ۇستاپ وتىرمىز.
ءقازىر تەحنولوگيا مەن ينتەرنەت قارقىندى دامىپ جاتقاندىقتان باسىلىمداردىڭ ءبارىن قاداعالاپ وتىرۋعا تىرىسامىن. البەتتە، سايتتار مەن پورتالداردىڭ ءبارى اقپاراتتى قيسىنسىز تاراتىپ جاتىر دەۋگە بولمايدى. وقىرمان دا مەيلىنشە رەسمي اقپاراتقا عانا جۇگىنگەنى دۇرىس. ەتيكانى، «ب ا ق تۋرالى زاڭدى» كەي تۇستا اتتاپ وتەءتىن سايتتار دا ءبىزدىڭ نازارىمىزدا. ولارعا ارنايى ەسكەرتۋ حاتىن جولدايمىز. زاڭعا قايشى ارەكەت قايتالانسا ءتيىستى شارالار قولدانۋعا تۋرا كەلەدى.
– قىلمىستىق كودەكستىڭ 174 بابى بويىنشا، ياعني ۇلتتىق، ءدىني، رۋلىق، توپتىق-تەكتىك ارازدىقتى قوزدىرۋ بويىنشا جازاعا تارتىلعانداردىڭ ىشىندە الەۋمەتتىك جەلىلەرءدىڭ ۇلەسى قانشا؟
– وزدەرىڭىزگە ءمالىم، 2017 جىلدىڭ 28 جەلتوقسانىندا پرەزيدەنت «اقپارات جانە كوممۋنيكاسيالار ءجونىندەگى» زاڭ جوباسىنا قول قويدى. بۇل زاڭ ءبىزدىڭ ازاماتتاردىڭ قۇقىعىن قورعاۋدىڭ مەحانيزمدەءرىن كۇشەيتەدى. ب ا ق سالاسى مەن بايلانىس وپەراتورلارىنىڭ جۇمىسىنا قاتىستى تالاپتاردى وڭتايلاندىرادى.
وتكەن جىلى تەرروريزم مەن ءدىني ەكسترەميزمدى، سۋيسيد، زورلىق-زومبىلىقتى ناسيحاتتايتىن 10 مىڭنان استام الەۋمەتتىك جەءلىدەگى پاراقشانىڭ جۇمىسى توقتاتىلدى. بيىل جىل باسىنان بەرى، ەكى اي كولەمىندە عانا الەۋمەتتىك جەءلى ارقىلى قاتىگەزدىكتى، وزىنە-وزى قول جۇمساۋدى جانە پورنوگرافيانى ناسيحاتتايتىن مىڭعا جۋىق ماتەريالعا شەكتەۋ قويىلدى. ءوزىنىڭ جەكە پاراقشاسىن اشىپ، زاڭعا قايشى اقپاراتتى تاراتىپ وتىراتىن ازاماتتار بولادى. ءبىز ەڭ الدىمەن ولارعا ەسكەرتۋ حابارلاماسىن ءجىبەرەمىز. ەگەر جۇمىسىن ءوز ەركىمەن توقتاتپاعان جاعدايدا، قولدانىستاعى زاڭناماعا سايكەس شارالار قولدانىلادى. بۇل باعىت قاتاڭ قاداعالانىپ وتىر.
وسى ماقساتتا اقپارات جانە كوممۋنيكاسيالار مينيسترلىگىنىڭ رەسمي سايتىندا «شاعىمدانۋ» دەپ اتالاتىن ارنايى سەرۆيس جاسالدى. ياعني، ينتەرنەتتى پايدالانىپ وتىرعان كەز كەلگەن ازامات زاڭعا ساي ەمەس اقپاراتتى انىقتاسا شاعىمدانۋعا مۇمكىندىگى بار. بارلىق شاعىمعا دەرەۋ قۇقىقتىق باعالاۋ جۇرگىءزىلەدى. ءتيىستى شارالار قولدانىلادى. مينيسترلىك اقپاراتتىق كەڭىستىكتە ءتيىستى زاڭنىڭ ساقتالۋىن قامتاماسىز ەتۋ بارىسىنداعى جۇمىستاردى ءبىر ساتكە دە نازاردان شىعارمايدى.
– ءقازىر اقپارات رەسمي باق-تان بۇرىن الەۋمەتتىك جەلى ارقىلى تەز تارايدى. اقپارات جانە كوممۋنيكاسيالار ءمينيسترى رەتىندە بۇعان قارسى تۇرۋدىڭ قانداي جولدارىن قاراستىرار ەدىڭىز؟
– كەز كەلگەن اقپاراتتىڭ الەۋمەتتىك جەلى ارقىلى جىلدام تاراۋى زاڭدى قۇبىلىس. وعان قارسى تۇرۋدىڭ قاجەتى جوق. ول قازىرگى زاماننىڭ قالىپتى ءۇردىسى دەپ ويلايمىن. قازىرگى ب ا ق وسى ءۇردىسكە بەيىمدەلۋى ءتيىس.
البەتتە، بۇگىن ينتەرنەتتى تۇتىناتىندار سانى كۇن وتكەن سايىن ارتىپ كەلەدى. دەگەنمەن ءبىز وتكىزگەن الەۋمەتتىك ولشەم بويىنشا كوپتەگەن ادامدار ءۇشىن اقپارات الاتىن باستى قۇرال تەلەديدار بولىپ تۇر. ساۋالناما بارىسىندا قوعامنىڭ 63 پايىزى جاڭالىقتى تەلەارنادان كورەدى. ال ينتەرنەتكە جۇگىنەتىندەر 38 پايىزدى قۇرايدى.
مەنىڭ ويىمشا، تەلەديدار مەن ينتەرنەتتى ءبولىپ قاراۋعا بولمايدى. ولار بىر-بىرىمەن قاتار دامىپ كەلە جاتىر.
تاجىريبەگە سۇيەنسەك، بارلىق سالا سيفرلاندىرىلعان جاعدايدىڭ وزىندە مەرزىمدى باسپا ءسوز ءباسەكەگە قابىلەتتى قالپىن ساقتاپ قالادى.
City University of London ۇيىمىنىڭ سوڭعى زەرتتەۋلەرى بويىنشا The Guardian باسىلىمىنىڭ وقىرماندارى كۇنىنە 43 مينۋت ۋاقىتىن قاعاز بەتىندەگى ماقالالاردى قاراۋعا جۇمساعان. ال سونىڭ ونلاين نۇسقاسىن شولىپ شىعۋ ءۇشىن 41 سەكۋندىن عانا ارناپتى. دەمەك، ينتەرنەتتەگى اقپاراتتى وقۋ ءۇشىن ادام كوپ ۋاقىتىن جۇمسامايدى. تاقىرىبىن، كەيبىر قىزىقتى تۇستارىن ساۋساعىمەن سىرعىتىپ شىعادى دا باسقا ارناعا اۋىسىپ كەتەدى. ال گازەت ماقالاسىن ءتۇرتىپ وتىرىپ، استىن قارىنداشپەن سىزىپ قاداعالايتىن وقىرماندارىمىز بار. تاقىرىپتى تەرەڭىرەك ءتۇسىنۋ ءۇشىن، گازەتكە ۇڭىلگەن ابزال.
– كوممۋنيكاسيا ءسوزىنىڭ ماعىناسى – بايلانىس. ءسىز ءۇشىن بيلىك ورىندارىنىڭ ءىسىن حالىققا جەتكىزۋ ماڭىزدى ما، الدە حالىقتىڭ ءسوزىن بيلىككە جەتكىزۋ ماڭىزدى ما؟
– ماعان بۇل قىزمەتتى ەلباسى ءۇلكەن سەنىممەن تاپسىردى. اقپارات جانە كوممۋنيكاسيالار ميءنيسترى بولىپ تاعايىندالعان ساتتە حالىق پەن ەلباسى الدىنداعى ۇلكەن جاۋاپكەرشىلىكتى سەزىندىم. جاقىندا پرەزيدەنتتىڭ قابىلداۋىندا بولدىم. نۇرسۇلتان ءابىش ۇلى ءبىزدىڭ مينيسترلىككە ءبىرنەشە ناقتى تاپسىرما بەردى. «جالپى اقپارات قۇرالدارى تاۋەلءسىزدىگىمىزدى نىعايتۋ، جاستارعا پاتريوتتىق تاربيە بەرۋ، ءسالت-داسءتۇرىمىزدى ناسيحاتتاۋ باعىتىنا باسا ءمان بەرۋى قاجەت» – دەپ قاداپ ايتتى. ەلىمىزدە قانشاما يگى ىستەر اتقارىلىپ جاتىر. سونى وقىرمان مەن كورەرمەنگە، تىڭدارمانعا جەتكىزۋ باستى ماقساتتاردىڭ ءبىرى بولىپ قالا بەرەدى. ۇلتتىق مادەنيەتىمىزدى، تاريحىمىزدى جانە ادەبيەتىمىزدى ناسيحاتتاۋ دا ءبىرىنءشى كەزەكتە تۇرادى. جالپى، تەلە-راديو، گازەت-جۋرنال، ينتەرنەت-سايتتار مەن الەۋمەتتىك جەلىدەگى بلوگەرلەر عانا ەمەس، اقپاراتتى تۇتىناتىن كۇللى الەۋمەت ەڭ باستى جاۋاپكەرشىلىك – اقپاراتتىق ءقاۋىپسىزدىك ەكەنىن جەتە تۇسىنسە ەكەن دەيمىن. سوندا عانا ءبىز ەلباسىنىڭ ۇلت تاۋەلسىزدىگى مەن ماڭگىلىك قازاقستان يدەياسىن ايقىن سەزىنەتىن بولامىز.
وسى تاپسىرمالاردى ورىنداۋ بارىسىندا قوعاممەن قارىم-قاتىناستىڭ نىعايا تۇسەتىنى دە ءتۇسىنىكءتى.
جاقىندا عانا پرەزيدەنت بەس الەۋمەتتىك باستاماسىن ۇسىندى. ەل تۇرعىندارىنىڭ تۇرمىسىن جاقسارتۋعا باعىتتالعان بۇل باستامالاردىڭ ءاربىرى وتە ماڭىزدى. ويتكەنى الەمدە الەۋمەتتىك باعدارلامالاردىڭ سانى قىسقارىپ جاتىر. ال ءبىزدىڭ ەلدە حالىقتى قولداۋعا باعىتتالعان باعدارلامالار كوبەيىپ كەلەدى.
ءبىر عانا مىسال: ءبىزدىڭ مينيسترلىكتە جۇمىس ىستەيتىن جاستار وتە كوپ. ولار بۇل باستاماعا قاتتى قۋاندى. باسپانا الۋ ءۇشىن، اي سايىن ازداپ اقشا جيناپ جۇرگەندەرگە بۇل باعىت قولداۋ بولدى. ەندى ءۇي الۋعا قاجەتتى 20 پايىز سالىم بولسا جەتكىلىكتى. جاس وتباسىلار وزدەءرىنە ىڭعايلى، قالتالارى كوتەرەتىن باسپاناعا قول جەتكىزەدى.
سوندىقتان حالىق پەن بيلىكتىڭ اراسىنداعى التىن كوپىر بولۋ جۋرناليستەر قاۋىمىنا عانا ەمەس، ءبىزگە، ياعني مەملەكەتتىك قىزمەتتەگى ازاماتتارعا دا ماڭىزدى. ويتكەنى ءبىز حالقىمىزدىڭ يگىلىگى ءۇشىن، ەلىءمىزدىڭ بيىك ماقساتتارى ءۇشىن جۇمىس ىستەپ وتىرمىز.
– بۇدان ءبىراز ۋاقىت بۇرىن «قازاقستانداعى 1،5 ملن. ادام قازاقستاندىق اقپارات ايدىنىنان تىس ءومىر سۇرەدى»، – دەپ ايتقان ەدىڭىز. بۇل ستاتيستيكانى ازايتۋ جولىندا قانداي شارالاردى قولعا الدىڭىزدار؟
– ماسەلەن، 600 مىڭعا جۋىق قازاقستاندىق وتباسى «سۇر تاباقشا» ءونىمىن تۇتىنادى ەكەن. «سۇر تاباقشا» دەپ وتىرعانىم وزگە ەلءدىڭ وپەراتورلارى. ياعني، شامامەن 1،5 ميلليون ادام وزگە ەلدىڭ اقپاراتىمەن سۋسىنداپ وتىر دەگەن ءسوز. مەنىڭشە، بۇل دۇرىس ەمەس. سوندىقتان دا «ب ا ق تۋرالى جاڭا زاڭ جوباسىنا» ەلىمىزدە ءتىركەلمەگەن سپۋتنيكتى وپەراتورلاردىڭ تارالۋىنا تيىم سالۋ تۋرالى ەرەجەنى ەنگىزدىك. الداعى ۋاقىتتا جەرگىلىكتى بيلىك وكىلدەرىمەن ءبىرىگىپ، بۇل جۇمىستاردى ىسكە اسىرامىز.
قوسىمشا ايتاتىن بولسام، سيفرلىق ەفير مەن سپۋتنيكتى تەلەحابار تاراتۋ باعىتى دا جاندانا تۇسەدى.
بۇگىن كەز كەلگەن ەلدى مەكەننىڭ سپۋتنيك ارقىلى تەلەحابار تاماشالاۋعا مۇمكىندىگى بار. دەرەكتەر بويىنشا، 2017 جىلى 1،3 ميلليون تۇتىنۋشى «OTAU TV» قوستىرعان. الداعى ۋاقىتتا ونىڭ اۋقىمىن كەڭەيتۋ بويىنشا جۇمىستاردى جالعاستىرا بەرەمىز.
ينتەرنەتتى جەتىلدىرسەك، ەل تۇرعىندارىنا ءوزىمىزدىڭ ءونىمدى كورىپ، تىڭداۋعا جول اشىلادى.
سوندىقتان 2020 جىلعا دەيىن 1249 اۋىلدى جوعارى جىلدامدىقتى ينتەرنەتپەن قامتاماسىز ەتۋدى جوسپارلاپ وتىرمىز. اۋىلدارعا ساپالى ينتەرنەت ورناتۋدىڭ الەۋمەتتىك ماڭىزى دا زور. سول ارقىلى تۇرعىندارعا مەملەكەتتىك قىزمەت كورسەتۋدىڭ ساپاسى ارتادى، مەديسينالىق، ءبىلىم بەرۋ، ونلاين-ساۋدا مەن تاعى باسقا باعىتتار داميدى.
– شەكارالىق ايماقتارعا ءبىزدىڭ ەلدىڭ ەلەكتروندى اقپارات قۇرالدارىنىڭ تۇگەل تارالمايتىنى از ايتىلىپ جۇرگەن جوق. قازاقستاننىڭ ەڭبەك سىڭىرگەن قايراتكەرى، پۋبليسيست نۇرتورە ءجۇسىپ «قازاق ادەبيەتى» گازەتىنە بەرگەن سۇحباتىندا: «شۋدىڭ جازىعىنا تۇسكەن بەتتە ءبىزءدىڭ راديونىڭ ءۇنى وشەدى. قىرعىزستاننىڭ راديو جەلىسى كيىپ-جارىپ شىعا كەلەدى. شىمكەنتتىڭ تۇسىنا جەتكەندە وزبەك راديوسى كيمەلەپ ەفيردءى بيلەپ-توستەپ وتەدى»، – دەسە، قازاقستان ۇلتتىق ارناسىنىڭ جاڭالىقتار قىزمەتى الماتى وبلىسى رايىمبەك اۋدانىنداعى جۇرتتىڭ جۇڭگو راديولارىن تىڭدايتىنىن ايتىپ سيۋجەت جاسادى. مۇنداي ولقىلىقتى قالاي رەتتەپ جاتىرسىزدار؟
– مەملەكەتتىك راديوحابارلارىن تاراتۋ ءبىر كۇندە شەشىلە سالاتىن وڭاي شارۋا ەمەس. ماسەلەن قاءزىر ءبىر عاسىرلىق تاريحى بار «قازاق راديوسىن» 2 ميلليون ادام تىڭداي الماي وتىر ەكەن. «شالقار» راديوسىنىڭ ءۇنى 5 ميلليون تۇرعىنعا جەتپەيدى.
سوندىقتان بيىلعى جىلى راديو قابىلداعىشتاردى ورناتاتىن ارنايى قۇرىلعىلاردى ساتىپ الامىز. وسىلايشا، ەڭ الدىمەن، الماتى، وڭتۇستىك قازاقستان مەن شىعىس قازاقستان وبلىستارىنىڭ شەكارالىق اۋداندارىنداعى ەلدى مەكەندەرگە راديو جەلىسىن جەتكىزۋ جوسپارلانىپ وتىر. سودان سوڭ وزگە ايماقتارعا دا راديوقابىلداعىشتار ورناتىلا باستايدى.
ستراتەگيالىق ماڭىزدى سۇراقتاردىڭ ءبىرى – سيفرلىق ەفيرلىك تەلە-راديوحابارلارىن تاراتۋ. ءبۇگىنگى تاڭدا حالىقتىڭ 82 پايىزى قامتىلعان. بيىلعى جىلى، ماڭعىستاۋ مەن جامبىل وبلىستارىنا سيفرلىق ەفيرلىك تەلە-راديو حابارلارىن تاراتۋ جۇيەسىن ەنگىزۋدى جوسپارلاپ وتىرمىز. سيفرلىق تەليەۆيزيالىق ستانسيا قۇرىلىسىنىڭ جوسپارلى تۇردە ورىندالۋى مينيسترلىكتىڭ باقىلاۋىندا. الداعى ۋاقىتتا ەلدىڭ ءار تۇكپىرىندەگى تۇرعىندار وتاندىق حابارلاردى تاماشالاپ، تىڭدايدى.
– اقپارات جانە كوممۋنيكاسيالار مينيسترلىگى ەلباسىنىڭ بيىلعى «ءتورءتىنشى ونەركاسىپتىك ريەۆوليۋسيا جاعدايىنداعى دامۋدىڭ جاڭا ءمۇمكىندىكتەرى» اتتى حالىققا جولداۋىندا ايتقان باعىتتارعا قاتىستى قانداي جۇمىستاردى قولعا الدى؟
– بيىلعى جولداۋ – ەڭ الدىمەن «سيفرلىق قازاقستان» باعدارلاماسىن جۇزەگە اسىرۋدى جۇيەلى ءتۇردە قولعا الۋعا سەپتىگىن تيگىزدى.
«سيفرلاندىرۋ»، ەڭ الدىمەن، قاراپايىم تۇرعىنداردىڭ ءومىر ءسۇرۋ ساپاسىن جاقسارتۋعا ارنالعان.
قاراپايىم مىسال كەلتىرەيىن: ءسىز قولونەر بۇيىمدارىن جاساۋمەن اينالىساتىن بولساڭىز، سول جاساعان زاتتارىڭىزدى ينتەرنەت ارقىلى ساتۋعا بولادى عوي. وتە ىڭعايلى. ءتىپتى سوعىم ساتۋ ءۇشىن دە بازارعا بارىپ جۇرمەيسىز. بۇل ەڭ الدىمەن جول شىعىنىن قىسقارتادى، ۋاقىتىڭىزدى ۇنەمدەيدى. مىسالدار كەلتىرە بەرەتىن بولساق سيفرلاندىرۋدىڭ ارتىقشىلىقتارى مەن حالىققا ءتيىمدى تۇستارى وتە كوپ.
اۋىلداردا ورنالاسقان مەكتەپتەرگە كەيبىر وقۋلىقتار جەتپەي جاتادى. ساپالى ينتەرنەت ارقىلى بالاڭىز ءوزىن قىزىقتىرعان شىعارمالاردى ۇيدە وتىرىپ-اق وقي بەرەءدى.
ەڭ ماڭىزدىسى – مەديسينا سالاسىنىڭ ماماندارى الىس ەلدى مەكەندەرگە جەتىپ ۇلگەرمەي جاتقان جاعدايدا، استانادان ارنايى جۇيە ارقىلى بايلانىس ورناتىپ وپەراسيا جاساۋعا مۇمكىندىك تۋادى. وسىلايشا حالىققا وتە قولايلى جاعداي جاسالادى.
سونىمەن قاتار، سيفرلاندىرۋ ارقىلى ءبىلىم ساپاسىن جاقسارتۋعا، ينۆەستيسيالىق جانە ىسكەرلىك ورتانى دامىتۋعا جول اشىلادى.
ماسەلەن، بيىل ءبىز Astana HUB جوباسىن اشامىز. تەحنوپاركتە وتاندىق جانە شەتەلدىك ستارتاپتاردى تارتا وتىرىپ، سيفرلىق ەكونوميكانى قولداۋ ءۇشىن بارلىق جاعداي جاسالادى. ءبىرىنشى كەزەكتە ستارتاپ جوبالارعا جان-جاقتى قولداۋ كورسەتىلەءدى. بىزدە جوعارى تەحنولوگيالىق ونىمدەر شىعارا الاتىن ءبىلىمدى، كرەاتيۆتى جاستار وتە كوپ. ءبىزدىڭ ماقسات – ولاردىڭ الاڭسىز جۇمىس ىستەۋىنە تولىق جاعداي جاساۋ.
– تەلەرانالاردىڭ ءوز ونىمدەرىن ازايتىپ، اۋتسورسينگ جۇيەسىمەن جۇمىس ىستەۋى نەسىمەن ءتيىمدى؟ جۋىردا عانا سونداي ادىسپەن ساتىپ الىنعان «قوزى كورپەش – بايان سۇلۋ» سەريالى توڭىرەگىندە ءبىراز شۋ بولدى. بۇل شۋدان نە ءتۇيدىڭىز؟
– مەملەكەتتىك تاپسىرىس اياسى وتە كەڭ. سوندىقتان تاپسىرىستى اۋتسورسينگ جۇيەسىمەن جۇمىس ءىستەيتىن كومپانيالارعا دا ۇسىنۋ ىڭعايلى. تاپسىرىستى كەز كەلگەن شىعارماشىلىق ۇجىمعا ەمەس ءوز ءونىمدەرىمەن كورەرمەن كوڭىلىنەن شىققان، جاساعان جۇمىستارى ساپالى كومپانيالارعا سەنىپ تاپسىرامىز.
ءيا، ول سەريالعا قاتىستى قوعامدا تالقىلاۋ بولدى. مەنىڭ ويىمشا، تاريح پەن داستۇرگە قاتىستى تاقىرىپتار ءاردايىم ءۇلكەن پىكىرتالاس تۋعىزادى.
ونىڭ ۇستىنە بىزدە تەلەحيكايا يندۋسترياسى ەندى-ەندى قانات جايىپ كەلە جاتىر. اسىرەسە تاريحي سەريالداردى ءتۇسىرۋ ەندى عانا باستالدى. سوندىقتان، كەيبىر كەمشىلىكتەر بولۋى مۇمكىن. بۇل تالقىلاۋ الداعى ۋاقىتتا كينو ءوندىرۋشىلەر ءۇشىن دە ۇلكەن ساباق بولادى دەپ ويلايمىن.
تەلەارنالاردا ارنايى كوركەمدىك كەڭەستەر بار. ونىڭ قۇرامىنا وسى سالانىڭ ماماندارى كىرەءدى. ءفيلمدى سولار جان-جاقتى قاراپ، شەشىم قابىلدايدى. سوسىن ءبىزگە ۇسىنادى.
وسى تۇرعىدان كەلگەندە، ءبىز الداعى ۋاقىتتا كوركەمدىك كەڭەستەرگە دە تالاپتى كۇشەيتەمىز.
جالپى، ءبىز بىرتە-بىرتە تەلەارنالارداعى شەتەلدىك ونىمدەردى ازايتۋدى ماقسات ەتىپ وتىرمىز. قاءزىر قاراپ وتىرساڭىزدار، شەتەلدىك سەريالدار ازايدى، ءوز فيلمدەءرىمىز كوبەيدى.
بۇل تۇرعىدا مەملەكەت تاراپىنان ۇلكەن قولداۋ كورسەتىلىپ وتىر. 2017 جىلدىڭ وزىندە وتاندىق 40 سەريال ءتۇءسىءرىلدى. وسىلاي بىرتە-بىرتە سانمەن ءبىرگە ساپا دا قالپىنا كەلەتىنىنە سەءنىمدىمىن.
وقىرمانعا تۇسىنىكتى بولۋ ءۇشىن ايتا كەتەيىن، 2016 جىلمەن سالىستىرعاندا وتاندىق سەريالداردىڭ تولىق ۋاقىتى ەكى جارىم مىڭ ساعاتقا ارتتى. دەمەك شەتەلدىك ءونىمدەرءدىڭ كولەمى بىرنەشە ساعاتقا ازايدى. بۇل جۇمىس بيىل دا جالعاسادى. ءبىزدىڭ سەريالداردى ءوز ەلىندە كورسەتۋگە رەسەي، جۇڭگو، قىرعىزستان مەن باسقا مەملەكەتتەر قىزىعۋشىلىق تانىتىپ وتىر. بۇل ساپانىڭ ارتقانىن دا اڭعارتادى.
– ءوزىڭىز قاي باسىلىمدى وقيسىز، قاي تەلەارنانى قارايسىز، قاي راديونى تىڭدايسىز؟
– جۇمىس كۇنىم «Egemen Qazaqstan» مەن «كازاحستانسكايا پراۆدا» گازەتتەرىن وقۋدان باستالادى. كولىكتە، ۇشاقتا بولسىن بارلىق باسىلىمدى شولىپ شىعۋعا تىرىسامىن. ونىڭ اراسىندا، ارينە، ءسىزدەردىڭ دە گازەت بار. «قازاق ادەبيەتى» – ۇلت زيالىلارىنىڭ مىنبەسى، داڭقتى قالامگەرلەردىڭ ءىزى قالعان، ەلىءمىزءدىڭ رۋحانياتىن، مادەنيەتىن ناسيحاتتاپ وتىرعان قارا شاڭىراق دەسەم قاتەلەسپەگەن بولار ەدىم. قازاق قالامگەرلەرىنىڭ پىكىرى دە، شىعارمالارى دا ءارقاشان قۇندى، قوعامعا قاجەت. سونداي-اق، تانىمدىق ءدۇنيەلەر ۇنايدى. تەلەارنالاردىڭ جاڭالىقتارىن مۇقيات قارايمىن. راديونى تىڭداۋعا ۋاقىت بولا بەرمەيتىنى راس. الايدا قانداي حابارلارى بارىن، تىڭدارمان ءۇشىن جاسالىپ جاتقان جوبالارى تۋرالى جاقسى بىلەمىن. كولىكتە كەتىپ بارا جاتقاندا قازاق كۇيلەرى بەرىلىپ جاتسا، داۋىسىن شىعارىپ تىڭدايمىن. ويتكەنى دومبىرانىڭ ءۇنى، دالانىڭ سازى ءاربىر قازاققا جاقىن. سوندىقتان مۋزىكالىق مۇرامىزدى دا كوزدىڭ قاراشىعىنداي قادىرلەۋىمىز كەرەك دەپ ويلايمىن.
شەرحان مۇرتازا اعامىزدىڭ: «وتاندى، ۇلتتى، ادەبيەتتى، ونىڭ بولاشاعىن ءسۇيۋ ءۇشىن كوپ ايقايدىڭ كەرەگى جوق. تىنىمسىز، جاناشىر، تاباندى ارەكەت قاجەت»، – دەگەن كەرەمەت ءسوزى بار. سوندىقتان رۋحاني قۇندىلىقتارىمىزدى ناسيحاتتاۋ جولىنداعى ارەكەتتى ءبىر ساتكە دە توقتاتپاۋىمىز قاجەت.
– اڭگىمەڭىزگە راحمەت!
اڭگىمەلەسكەن
نازىم دۇتبايەۆا
پىكىر قالدىرۋ