قازاق بيلىگى قانشا ايىپتاپ، سىرتىنان سوتتاسا دا، شەتەلدە ەمىن-ەركىن ءومىر ءسۇرىپ جۇرگەن قازاقستاندىق ازاماتتار بار. ايتا بەرسەڭ، اڭگىمە كوپ. بىرەسە حالىق اراسىندا ولاردىڭ قايتىس بولعانى تۋرالى قاۋەسەت تارايدى. كەيىن سول «ولگەندەر» قايتا تىرىلەدى. ءبىراق ەلگە قايتپايدى، جات جەردى پانا تۇتادى. كەيبىرى شەتەلدە دە تىنىش جاتپاي، قازاقستاننىڭ ىشكى ساياساتىنا ىرىتكى سالۋمەن اينالىسادى. ال ءبىزدىڭ زاڭ بىرەۋىن 25 جىلعا «باس بوستاندىعىنان ايىرسا»، ەندى ءبىرىن جەمقورلىققا تىكەلەي قاتىسى بار دەپ ايىپتايدى. قۇقىق قورعاۋشىلار قانشا قۋسا دا، ءىزىن جاسىرىپ، ايلاسىن اسىرىپ كەتەتىن قاشقىندار ءتىزىمىن Qamshy.kz اقپارات اگەنتتىگى وقىرمان نازارىنا ۇسىنادى.

مۇحتار ءابلياوۆ

ءقازىر بۇل ەسىمدى بىلمەيتىن قازاقستاندىق كەمدە-كەم. اتىشۋلى كاسىپكەر 1998-1999 جىلدار ارالىعىندا ەنەرگەتيكا، يندۋستريا جانە ساۋدا ءمينيسترى بولىپ قىزمەت ەتتى. 2007 جىلدىڭ ماۋسىمىندا قازاقستان سوتىنىڭ ۇكىمىمەن «ۇيىمداسقان قىلمىستىق توپ قۇرىپ، بانك مۇلكىن زاڭسىز پايدالانىپ، قىزمەتتىك مۇمكىندىگىن اسىرا پايدالانۋ ارقىلى قىمقىرۋ» دەرەكتەرى بويىنشا سىرتتاي 20 جىلعا باس بوستاندىعىنان ايىرىلعان.

مۇحتار ءابليازوۆ 1963 جىلدىڭ 16 مامىرىندا وڭتۇستىك قازاقستان وبلىسىنداعى گالكينو اۋىلىندا دۇنيەگە كەلگەن.

1999 جىلدىڭ قازان ايىندا مينيسترلىك قىزمەتىنەن وتستاۆكاعا كەتىسىمەن وعان «قاراجاتتى زاڭسىز يەلەنۋ، تابىسىن جاسىرۋ» باپتارى بويىنشا ايىپ تاعىلىپ، ءىس قوزعالدى. تەرگەۋ بارىسىندا ءابليازوۆتىڭ 1998-1999 جىلدارى «KEGOC» اق جانە ەكىباستۇز گرەس-2 رەسۋرستارىن جەكەمەنشىك مەكەمەلەردىڭ مۇددەسى ءۇشىن پايدالاناتىن قىلمىستىق سحەما قۇرعاندىعى اشكەرەلەندى.

ايتا كەتەيىك، ءابليازوۆتىڭ كەسىرىنەن، «KEGOC» اق 1998 جىلى جانە 1999 جىلدىڭ 1 توقسانىندا 2 ملرد تەڭگەگە شىعىنعا باتتى.

2002 جىلدىڭ مامىر ايىندا سوت ءابىليازوۆتى 6 جىلعا سوتتادى. سونىمەن قاتار كەلتىرىلگەن زالالدىڭ ورنىن تولتىرۋعا مىندەتتەپ، 2 جىلعا مەملەكەتتىك قىزمەتتە جۇمىس ىستەۋدەن شەتتەتتى. ءابليازوۆ 2003 جىلدىڭ 8 ساۋىرىندە پرەزيدەنت جانىنداعى راقىمشىلىق كوميسسياسىنا ءوتىنىش بىلدىرگەن سوڭ مامىر ايىندا نۇرسۇلتان نازاربايەۆ راقىمشىلىق تۋرالى جارلىققا قول قويىپ، بۇرىنعى ءمينيستردىڭ جازا ۇكىمىن توقتاتتى.

بيىل مۇراتحان ءتوقمادي ءابليازوۆتىڭ تاپسىرىسىمەن بانكير ەرجان تاتىشيەۆتى ولتىرگەنىن مويىندادى.

مۇحتار ءابليازوۆقا 2005-2009 جىلدار اراسىندا بتا بانكىنەن قارجى جىمقىردى دەگەن ايىپ تاعىلدى. بۇل جولعى جالپى كەلتىرىلگەن زالال كولەمى 6 ملرد تەڭگە بولدى. 2013 جىلى ونى فرانسيادا تۇتقىندالىپ، فرانسيانىڭ تومەنگى ساتىلى سوتى بانكيردى ەكستراديسيالايتىنىن مالىمدەدى. الايدا سول جىلدىڭ ءساۋىر ايىندا بۇل ۇكىم اياق استىنان ءوز كۇشىن جويىپ، قىلمىستىق ءىس ليوننىڭ اپەللياسيالىق سوتىندا قايتا قارالدى. 2016 جىلدىڭ 9 جەلتوقسانىندا فرانسيانىڭ مەملەكەتتىك كەڭەسى مۇحتار ءابليازوۆتى رەسەيگە ەكستراديسيالاۋ تۋرالى جارلىعىنىڭ كۇشىن جويدى. ياعني فرانسيا بيلىگى ءابليازوۆتى قازاقستانعا ۇستاپ بەرمەيتىن بولىپ شەشتى.

مۇحتار ءابليازوۆ رەسەي، قازاقستان جانە ۋكراينا تاراپىنان قىلمىستىق قۋدالاۋدا. قازاقستان مەن فرانسيا اراسىندا ادامداردى ەكستراديسيالااۋ تۋرالى كەلىسىم جوق. سوندىقتان ءقازىر مۇحتار ءابليازوۆ پاريج قالاسىن پانالاپ وتىر.

مۇحتار ءابليازوۆتىڭ ايتۋىنشا، ول ءوزىنىڭ كىناسىز ەكەنىن اعىلشىن سوتىندا دالالدەگەن.

اكەجان قاجىگەلدين ماعجان ۇلى

1994-1997 جىلدار ارالىعىندا ق ر پرەمەر-مينيسترى بولىپ قىزمەت اتقارعان. 1998 جىلى قازاقستاننىڭ رەسپۋبليكالىق حالىقتىق پارتياسىن قۇرىپ، وپپوزيسيونەر اتاندى. الايدا اراعا از ۋاقىت سالىپ قاجىگەلدين شەتەلگە كەتەدى. ول ءوزىنىڭ بۇل ارەكەتىنە ەلدەگى بيلىكتىڭ قىسىمى سەبەپ بولدى دەپ ءتۇسىندىردى. 2001 جىلى ونىڭ سىرتىنان بىرنەشە ايىپ تاعىلىپ، سىرتتاي 10 جىلعا باس بوستاندىعىنان ايىرىلدى.

ايتا كەتەيىك، جاقىندا بريۋسسەل قالاسىندا ءبىر توپ قازاقستاندىق بەلسەندى «جاڭا قازاقستان» اتتى فورۋمعا جينالدى. ءساۋىردىڭ 9-10 ارالىعىندا وتكەن فورۋمعا 15 شاقتى ادامنان قۇرالعان دەلەگاسيا بارعان. ولاردىڭ ىشىندە ساياساتكەرلەر، قوعام بەلسەندىلەرى مەن جۋرناليستەر بار. قازاقستاندىق دەلەگاسيانى 8 ساۋىردە اكەجان قاجىگەلدين قارسى الدى. بريۋسسەلدە جينالعانداردىڭ سوزىنشە، «جاڭا قازاقستان» — پارتيا ەمەس، فورۋم. سونىمەن بىرگە اكەجان قاجىگەلدين ءوزىنىڭ «ازاتتىق» راديوسىنا بەرگەن سۇقباتىندا مۇحتار ابليازوۆپەن بىرىگۋى مۇمكىن ەكەنىن ايتتى.

تاعى ءبىر ايتا كەتەرلىگى، اكەجان قاجىگەدين 1998 جىلعى پرەزيدەنت سايلاۋىندا كانديدات بولعان.

ۆيكتور حراپۋنوۆ

1948 جىلى شىعىس قازاقستان وبلىسىندا دۇنيەگە ەلگەن. الماتى وبلىسىنىڭ، شقو-نىڭ اكىمى بولىپ قىزمەت اتقارعان. قازاقستان حوككەي قۇراماسىنىڭ پرەزيدەنتى بولعان. 2008 جىلى شۆەساريادا ەمدەلۋىنە بايلانىستى وتستاۆكاعا كەتتى.

حراپۋنوۆتىڭ ۇستىنەن 20 شاقتى قىلمىستىق ءىس قوزعالعان. وعان قىلمىستىق توپپەن بايلانىسى بار، جەمقورلىق جاسادى دەگەن ايىپ تاعىلىپ، حالىقارالىق پوليسيا ارقىلى ىزدەۋ جاريالانعان.

ءقازىر ۆيكتور حراپۋنوۆ شۆەيساريادا تۇرىپ جاتىر. Bilanz جۋرنالى ونى 300-400 ميلليون شۆەيسار فرانكى تۇرىندەگى اقشاسى بار ەڭ باي 300 ادامنىڭ تىزىمىنە كىرگىزدى.

بەرگەي رىسقالييەۆ

بەرگەي رىسقالييەۆ اتىراۋ وبلىسىنىڭ اكىمى بولىپ قىزمەت اتقارعان.

2013 جىلى وعان «بيۋدجەت قارجىسىن جىمقىردى جانە قىزمەت وكىلەتىن تەرىس پايدالاندى» دەگەن ايىپ تاعىلىپ، حالىقارالىق ىزدەۋ سالىندى. سونىمەن بىرگە رىسقالييەۆتىڭ كومانداسىنا قاتىستى قىلمىستىق ىستەردى تەرگەۋ بارىسىندا 100-گە جۋىق ساراپتاما جۇرگىزىلگەن، مىڭنان استام ادام سۇرالعان، ونداعان ءتىنتۋ شارالارى جاسالىپ، 30 مىڭنان استام قۇجات تاركىلەنگەن. تەرگەۋ توبى جۇمىسىنىڭ ناتيجەسىندە اتىراۋ وبلىسىندا 2006-2012 جىلدار ارالىعىندا 6 جىل بويى ارەكەت ەتىپ كەلگەن بۇرىنعى اكىم بەرگەي رىسقالييەۆ قۇرعان جانە باسشىلىق ەتكەن ۇيىمداسقان قىلمىستىق توپ جويىلدى. تەرگەۋ بارىسىندا رىسقالييەۆتىڭ وزىنە بەرىلگەن بيلىكتى پايدالانا وتىرىپ، مەملەكەتتىك قاراجاتتى قولدى ەتۋ ماقساتىندا 35 ادامنان تۇراتىن ءۇش ۇيىمداسقان قىلمىستىق توپ قۇرعانى انىقتالدى.

سونىمەن بىرگە ەكس-اكىمنىڭ ءىسى كولەمى جاعىنان 800 تومعا جۋىقتادى دەگەن دەرەكتەر بار. مۇنداي كولەمدەگى ءىس بۇرىن-سوڭدى ەلىمىزدە بولماعان. بەرگەي رىسقالييەۆ تۋرالى حالىق اراسىندا ءتۇرلى قاۋەسەتتەر تاراپ، ونى كوپشىلىگى ءولىپ قالدى دەپ ويلادى. الايدا بيىلعى جىلدىڭ اقپان ايىندا ونىڭ ۇلىبريتانيادا تۇرىپ جاتقانى بەلگىلى بولدى. بۇل تۋرالى سەرىكجان مامبەتالين ءوزىنىڭ Facebook پاراقشاسىنا جازعان بولاتىن. سەرىكجان مامبەتاليننىڭ ايتۋىنشا، بەرگەي رىسقالييەۆتىڭ قازىرگى جاعدايى جاقسى، ۇلىبريتانيادا ساياسي بوسقىن مارتەبەسىن العان.

شەتەلدەگى ساياسي قاشقىنداردىڭ ەلگە ورالۋ-ورالماۋى بەلگىسىز. ولاردىڭ تاعدىرى ەلىمىزدىڭ الداعى ساياسي جاعدايىنا تىكەلەي بايلانىستى بولۋى ابدەن مۇمكىن. الايدا «وزگە ەلدە ۇلتان بولعانشا، ءوز ەلىڭدە سۇلتان بول» دەگەندى دە ۇمىتپاعان ءجون.

اسەل بولات قىزى