سوناۋ 1997 جىلدىڭ 10 جەلتوقسانى تاريحي ماڭىزدى وقيعانىڭ اتاۋلى داتاسى بولىپ ەل جادىندا قالدى. تاريح ءۇشىن اسا قىسقا، قاس قاعىم ءسات مەرزىم ىشىندە استانا زاماناۋي مەگاپوليسكە، مەملەكەت پەن قوعامنىڭ قارقىندى دامىپ كەلە جاتقان بارلىق سالاسىنا وڭ اسەر ەتۋشى قوعامدىق-ساياسي، ەكونوميكالىق، عىلىمي ءارى الەۋمەتتىك-مادەني تانىمال ورتالىققا اينالدى. رەسپۋبليكامىز ءۇشىن بۇل جىلدار حالىق ءومىرىنىڭ ساپاسى مەن ءۇردىسىن ايتارلىقتاي وزگەرتكەن، ينتەگراسيالىق باستامالاردى جۇزەگە اسىرعان، بۇرىنعى كەڭەستىك كەڭىستىكتە قازاقستاننىڭ كوشباسشى ورىندى الۋىنا، ەلىمىزدىڭ گەوساياسي ماڭىزدىلىعىنىڭ ارتۋىنا مۇمكىندىك بەرگەن ەكونوميكالىق سەرپىلىس كەزەڭى بولدى.
بۇدان كەيىن، 1997 جىلى قازاقستان پرەزيدەنتى ن.نازاربايەۆتىڭ ەلوردانى الماتىدان اقمولاعا كوشىرۋ تۋرالى شەشىمى شىقتى. سوعان وراي اقمولاعا قاراي رەسمي كوشتىڭ باسى 1997 جىلدىڭ كۇزىنە قاراي باستالدى. 20 جىل بۇرىن پرەزيدەنتتىڭ اقمولاعا اتتانۋ الدىنداعى تۇسىرىلگەن مىنا سۋرەتتىڭ ءمان-ماعىناسى تەرەڭدە جاتقانىن اڭعارۋعا بولادى.
الدىمەن استانانىڭ ۇلى دالانىڭ باس قالاسىنا اينالۋ تاريحىنا دەن قويالىق. تاۋەلسىزدىك العاننان كەيىنگى جىلدارى مەملەكەت باسشىسى نۇرسۇلتان نازاربايەۆ رەسپۋبليكا استاناسىن الماتىدان باسقا وڭىرگە، ونىڭ ىشىندە ورتالىققا كوشىرۋ تۋرالى يدەياسىن ايتتى. سونىڭ ارقاسىندا 1994 جىلعى 6 شىلدە كۇنى قازاقستان رەسپۋبليكاسى جوعارعى كەڭەسىنىڭ استانانى الماتىدان اقمولاعا اۋىستىرۋ تۋرالى شەشىم-قاۋلىسى قابىلداندى. ەلباسى كوشىرۋ قاجەتتىگىنىڭ گەوساياسي، ەكونوميكالىق جانە ەكولوگيالىق سەبەپتەرىن دالەلدەدى. جۇرگىزىلگەن تالداۋ بارلىق نۇسقالاردىڭ ىشىندە اقمولا نەعۇرلىم بۇل تالاپتارعا ورايلاساتىنىن كورسەتتى. بۇگىندە بۇل شەشiمنiڭ دۇرىس بولعاندىعىنا ەشكiم دە كۇمان كەلتiرiپ، داۋلاسپايدى.
1997 جىلعى 8 قاراشادا قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ مەملەكەتتىك رامىزدەرى مەن پرەزيدەنت بايراعى اقمولا قالاسىنا جەتكىزىلدى. وسى سالتاناتتى شارادا مەملەكەت باسشىسى ن. نازاربايەۆ: «بارلىق ساياسي شەشىمدەر بۇگىننەن باستاپ وسى قالادا قابىلداناتىن بولادى»، – دەپ رەسمي جاريالاعان ەدى.
1997 جىلى 10 جەلتوقساننان باستاپ اقمولا قازاقستاننىڭ استاناسى بولىپ رەسمي تۇردە جاريالاندى.
جەتى جىل قاتارىنان مەرەكە 10 ماۋسىم كۇنى تويلانىپ كەلدى. ۋاقىت وزعان سايىن استانا كۇنىنىڭ ماڭىزدىلىعى ارتىپ، ول تەك ەلوردالىقتار عانا ەمەس، بۇكىل قازاقستاندىقتاردىڭ اسىعا كۇتەتىن مەرەكەسىنە اينالدى. سول سەبەپتى، 2006 جىلى استانا قالاسى اكىمدىگىنىڭ قاۋلىسىنا سايكەس جانە قالالىق ءماسليحاتتىڭ شەشىمىمەن مەرەكەگە – استانا كۇنى اتاۋى بەرىلىپ، ونى اتاپ ءوتۋ العاشقى شەشىم قابىلدانعان كۇن – 6 شىلدەگە بەكىتىلدى. ال 2008 جىلى «قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ مەرەكەلەر تۋرالى زاڭىنا» ەنگىزىلگەن وزگەرىستەرگە سايكەس، 6 شىلدە – استانا كۇنى مەملەكەتتىك مەرەكەلەر تىزىمىنە ەندى.
1999 جىلى يۋنەسكو-نىڭ شەشىمى بويىنشا استانا قالاسىنا «بەيبىتشىلىك قالاسى» جوعارى اتاعى بەرىلىپ، مەدالمەن ماراپاتتالدى. بۇل اتاق قىسقا مەرزىم ىشىندە الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق، ساياسي جانە مادەني دامۋدا نەعۇرلىم اسەرلى ءارى قۋاتتى وسۋگە، تۇراقتى ەتنيكاارالىق قاتىناستى ورنىقتىرۋعا قول جەتكىزە العان عالامشاردىڭ جاس قالالارىنا بەرىلەدى. برازيليادا وتكىزىلگەن بۇل كونكۋرستا استانا بارلىق ولشەمدەر بويىنشا الەمنىڭ ءار ءتۇرلى ەلدەرىنىڭ ون ەكى قالاسىن باسىپ وزدى. 1998 جىلى استانا ەركىن ەكونوميكالىق ايماقتىڭ WEPSA حالىقارالىق قاۋىمداستىعىنا كىردى. قازاقستان ەلورداسىنىڭ باۋىرلاس قالالارى اراسىندا ماسكەۋ، بەرلين، ۆارشاۆا، مينسك، كييەۆ، انكارا، بانگكوك جانە الەمنىڭ باسقا دا قالالارى بار.
ەستەرىڭىزدە بولسا، استانا جوسپارىن دايارلاۋدا الەمنىڭ ايگىلى ساۋلەتشىلەرىنىڭ ءبىرى كيسە كۋروكاۆانىڭ تۇجىرىمداماسى ۇزدىك دەپ تانىلدى. دوكتور كۋروكاۆاعا ءوزى ۇسىنعان قالا قۇرىلىسى تۇجىرىمداماسى نەگىزىندە استانانى دامىتۋدىڭ 2030 جىلعا دەيىنگى باس جوسپارىنىڭ جوباسىن ازىرلەۋ ۇسىنىلعان ەدى. بۇل تاپسىرىس جاپونيانىڭ حالىقارالىق ىنتىماقتاستىق جونىندەگى اگەنتتىگى (جحىا) مەن ق ر استانانى دامىتۋ كورپوراسياسى اراسىنداعى كەلىسىم اياسىندا جاپون ۇكىمەتىنىڭ گرانتىنا ىسكە اسىرىلدى. كيسە كۋروكاۆانىڭ باسشىلىعىنداعى جوبالىق توپ ۇسىنعان ەسكيز-يدەيانى ق ر ۇكىمەتى 2001 جىلدىڭ 15 تامىزىندا بەكىتتى. دەگەنمەن دە، ساۋلەتشىنىڭ تۋىندىسى كەرەمەت بولعانىمەن، ول ءوز جوباسىندا ەلوردانىڭ قارقىندى داميتىندىعىن ناقتى ەسكەرە المادى. وسى ورايدا باس جوسپارعا وزگەرىستەر ەنگىزۋ قاجەتتىلىگى تۋىندادى. ناقتىراق ايتقاندا، جحىا ماماندارىنىڭ ەسەبىنە سۇيەنسەك، 2010 جىلى استانانىڭ حالقى 490 مىڭعا، ال 2030 جىلى 800 مىڭعا جەتۋى ءتيىس ەدى. ءبىراقتا 2003 جىلى تۇرعىندار سانى 500 مىڭنان اسىپ جىعىلدى. باس جوسپاردى ناقتىلاۋعا بولجام ەسەپتەرىنىڭ قاتەلىكتەرى سەبەپ بولعاندىعىن ەسكەرە كەلە، دەموگرافيالىق زەرتتەۋلەر مەن عىلىمي نەگىزدەلگەن ۇزاق مەرزىمدى بولجامدى قايتا قۇرۋ تاپسىرىلدى. 2017 جىلعى استانانىڭ الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق دامۋىنىڭ پاسپورتى مالىمەتتەرىنە قاراعاندا، قالانىڭ اۋدانى 79،7 مىڭ گەكتار. ونىڭ ىشىندە: الماتى اۋدانى – 20،6 مىڭ گەكتار، سارىارقا اۋدانى – 19،7 مىڭ گەكتار، ەسىل اۋدانى – 39،4 مىڭ گەكتار. سايكەسىنشە، قالا اۋماعىمەن بىرگە بۇگىندە ەلوردا تۇرعىندارىنىڭ سانى ايتارلىقتاي ءوستى. سوڭعى دەرەكتەر بويىنشا قالا حالقى 1 ميلليون ادامنان اسىپ ءتۇستى.
بيىل قىركۇيەكتە استانا اكىمى اسەت يسەكەشيەۆ بۇگىندە رەسمي تۇردە قالادا 1 ميلليون 100 مىڭ ادام تىركەلگەنىن، 205 مىڭ ادام ۋاقىتشا تىركەۋدە تۇرعانىن ايتقان ەدى. «ءبىزدىڭ ەسەپتەۋلەر بويىنشا، قالادا تۇراقتى نەگىزدە كەم دەگەندە 1 ميلليون 100 مىڭ نەمەسە 1 ميلليون 150 مىڭ ادام تۇرادى دەپ ايتۋعا بولادى. وسى ورايدا مەكتەپتەرگە، اۋرۋحانالارعا، قوعامدىق كولىككە جانە باسقا دا سالالارعا قوسىمشا جۇكتەمە تۇسەدى»، – دەدى يسەكەشيەۆ. بەلگىلى بولعانداي، ەلوردادا تۇراقتى نەگىزدە 11 796 شەتەلدىك ءومىر ءسۇرىپ جاتىر، ونىڭ ىشىندە الىس شەتەلدەن – 7 239، تمد-دان – 4 557.
اكىمنىڭ اتاپ وتۋىنشە، اكىمدىكتە لوندون، سينگاپۋر، دۋباي، ءابۋ-دابي سەكىلدى قالالاردا قولدانىلاتىن تاسىلگە ۇقساس جوسپار ازىرلەنىپ جاتىر. وسى جوسپار ەكى ميلليون تۇرعىندى ەسەپكە الا وتىرىپ، حالىقارالىق ستاندارتپەن دايارلانۋدا. ونىڭ ماقساتى – قوعامدىق كەڭىستىكتەردىڭ، قاجەتتى جول كولىكتەرىنىڭ، مەكتەپتەردىڭ، اۋرۋحانالاردىڭ، تۇرعىن ءۇي كەشەندەرىنىڭ، ساياباقتاردىڭ ينفراقۇرىلىمىن دەر كەزىندە كەشەندى دامۋىن قامتاماسىز ەتۋ.
شاھاردى دامىتۋ تۇرعىسىنداعى جوسپارلارعا ويىساتىن بولساق، استانا اكىمى اسەت يسەكەشيەۆ 2020 جىلعا قاراي ەلوردانى ەۋرازيالىق كەڭىستىكتە ەڭ تارتىمدى ءارى اسەرلى قالالاردىڭ قاتارىنا قوسۋ جوسپاردا بار ەكەنىن ايتقان بولاتىن. بۇل رەتتە استانا فورۋمدار، سامميتتەر، ىسكەرلىك كونفەرەنسيالار مەن مادەني-سپورتتىق شارالاردى وتكىزۋدە نەگىزگى ورتالىقتاردىڭ ءبىرى بولۋى كەرەك. ول ءۇشىن شاھار بارلىق قاجەتتى ساپالى ءارى دامىعان ينفراقۇرىلىمدى دايىنداپ قويدى، ياعني اۋەجاي مەن ۆوكزالدىڭ جانە باسقا دا نىسانداردىڭ الەۋەتى جوعارى. «ءبىز شەتەلدىك تۋريستەر سانىن جىلىنا 1 ميلليونعا دەيىن، ال قازاقستاندىق تۋريستەردىڭ ۇلەسىن 2 ميلليونعا دەيىن جەتكىزۋ ماقساتىن قويىپ وتىرمىز. وسى ورايدا تۋريستەردىڭ جالپى سانىن ءۇش ەسەدەن استامعا ارتتىرۋ كوزدەلىپ وتىر»،-دەيدى يسەكەشيەۆ. ونىڭ اتاپ وتۋىنشە، استانا 2030 جىلى ەۋرازيالىق ماكروايماقتىڭ كوشباسشى قالالارى ماسكەۋ، ىستانبۇل، انكارا جانە ءابۋ-دابي قالالارىمەن، ال 2050 جىلى الەمنىڭ جاھاندىق مەگاپوليستەرىمەن باسەكەلەسۋگە ءتيىس.
استانا – پرەزيدەنتتىڭ ورىندالعان ارمانى
مەملەكەت باسشىسى ءوزىنىڭ «ەۋرازيا جۇرەگىندە» اتتى كىتابىندا جازۋىنشا، استانانى كوشىرۋ قازاقستاندى جاڭا تاۋەلسىز مەملەكەت رەتىندە ورنىقتىرۋدا زور ءرول اتقاراتىنىنا سەنىمدى بولدى. بۇل بىرىنشىدەن، قازاقستاندى گەوساياسي جوسپار تۇرعىسىنان نىعايتۋ ءۇشiن قاجەت ەدi. شىندىعىندا، ەگەمەن ەل، تاۋەلسىز مەملەكەت اتانۋ دا، ۇلى ءىستى قولعا الىپ، ەلدىڭ دەربەس استاناسىن تاڭداۋ مەن ونى سالۋعا كۇش-جىگەرىن جۇمساۋ دا زور باقىت. وسىنداي ىستە ەڭ الدىمەن ەلباسىنىڭ ەرلىگى ەرەن ەكەنى ايتپاسا دا تۇسىنىكتى. سەبەبى جۇرتشىلىق ايتىپ جۇرگەندەي، استانا – پرەزيدەنتتىڭ ءتول پەرزەنتى، ورىندالعان ارمانى.
قازاقستاننىڭ جاڭا استاناسىنىڭ قۇرىلىسى بۇكىل بۇرىنعى كەڭەستىك كەڭىستىكتەگى حح عاسىردىڭ سوڭى مەن ءححى عاسىردىڭ باسىنداعى ەڭ اۋقىمدى جوبا رەتىندە تاريحقا ەندى. قالانىڭ ساۋلەتتىك تۇجىرىمداماسىن جاساۋدا قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ پرەزيدەنتى ن.ءا. نازاربايەۆتىڭ قالاعا ەۋرازيالىق كەلبەت بەرۋ جونىندەگى يدەياسى ەسكەرىلدى. استانانىڭ ساۋلەتتىك كەلبەتىندە قازاقستان پرەزيدەنتىنىڭ كوپتەگەن يدەيالارى ىسكە اسىرىلدى. ەلورداداعى ساۋلەتتىك كەشەندەر مەن قوعامدىق عيماراتتار ەلباسىنىڭ نازارىندا بولدى. وسى ورايدا نۇرسۇلتان نازاربايەۆ جاساعان سىزبالاردىڭ نوبايى ءوزىنىڭ قايتالانباس ساۋلەتىنە يە بولدى. بۇل تۇرعىدا «بايتەرەك» مونۋمەنتىنىڭ جانە پرەزيدەنتتىك مادەني ورتالىقتىڭ باستاپقى سىزىلعان جوبالارى بۇگىندە ق ر ۇلتتىق مۋزەيىندە ساقتاۋلى تۇر.
بۇل جايىندا ەلباسى ءوزىنىڭ «ەۋرازيا جۇرەگىندە» اتتى كىتابىندا: «مەن ويىمداعى بايتەرەكتىڭ دولبار-پىشىندەرىن قاعازعا ءتۇسىردىم. وسى ويىمدى ءبىرشاما جەتكىزە الدىم-اۋ دەگەن سىزبالارىمدى ساۋلەتشىلەر وداعىنىڭ قاتاڭ قازىلىعىنا ۇسىندىم. ساۋلەتشىلەرگە بۇل يدەيا قاتتى ۇنادى، ولار جۇمىسقا قىزۋ كىرىستى. اقىرىندا كاسىبي ىسكەرلەر بايتەرەكتىڭ ناقتى ءپىشىنىن جاساپ شىقتى. بۇل ەسكيزدىڭ شەبەرلىكپەن جاسالعانى سونشالىق، ءبىر قاراعاندا سالىنىپ بىتكەن وبەكتىنىڭ فوتوسۋرەتى سياقتى بولىپ كورىندى»، – دەپ جازادى. مىنە، 20 جىل ۋاقىت ىشىندە ارۋ استانا تورتكۇل دۇنيە تامساناتىن، الەمنىڭ اتاقتى استانالارىمەن سالتانات جارىستىرىپ، بوي تالاستىرا الاتىن باس قالاسى رەتىندە قالىپتاستى. تاۋەلسىز قازاقستاننىڭ ەلورداسى جۇرتشىلىقتى تولعاندىرعان تاقىرىپتار تالقىلاناتىن، ساليقالى ساياسات، تۇعىرلى ەكونوميكا، ءدىنارالىق كەلىسىم كەڭەستەرى وتەتىن جاھاندىق ورتالىق دارەجەسىنە جەتتى.
بۇل رەتتە ەلباسىنىڭ استانا تۋرالى ايتقانى تاعى دا ەسكە ورالادى. «تاۋەلسىزدىكتىڭ نەگىزگى ءمانى – تاريحتىڭ جاڭا بەتىن ءوز ەركىڭمەن، ءوز شەشىمىڭمەن باستاۋدا بولسا كەرەك. تاۋەلسىزدىك بىزگە جاڭا جولىمىزدى، ءوزىمىزدىڭ سونى سوقپاعىمىزدى تابۋعا زور مۇمكىندىك ۇسىندى. سول جاڭا جولىمىزدى ءبىز استانا ارقىلى تاپتىق. قازىرگى كەزدە استانا ءبىزدىڭ كەلەشەگىمىزگە قاتىستى ماڭىزدى شەشىمدەر قابىلدايتىن مەملەكەتىمىزدىڭ ساياسي ورتالىعى عانا ەمەس، ۇلتتىق رۋحىمىزدى ۇيىتىپ وتىرعان رۋحاني وردامىزعا دا اينالىپ وتىر»، – دەگەن بولاتىن پرەزيدەنت.
توق ەتەرىن ايتقاندا، ءبىز 10 جەلتوقسان كۇنى اقمولا قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ەلورداسى بولعانىنىڭ 20 جىلدىق داتاسىنا جەتەمىز. ەندەشە، بۇگىندە قازاق ەلىنىڭ ەلورداسى بولۋىمەن قاتار حالىقارالىق القالى جيىنداردىڭ دا ورداسىنا اينالعان استانامىزدىڭ مەرەيى تاسىپ، بەدەلى اسقاقتاي بەرسىن دەپ تىلەيىك!
پىكىر قالدىرۋ