سەرىكباي قاجى وراز،
قمدب ءتوراعاسى، باس ءمۇفتي
بيسميللياحير-راحمانير-راحيم!
ءار جىلداعى اۋىز بەكىتۋدىڭ ءوز اۋىرتپاشىلىعى مەن جەڭىلدىگى بار ەكەنى بەلگىلى. بيىلعى جىلى مۇسىلمان ۇمبەتى مامىراجاي مامىردىڭ بەل ورتاسىنان ساراتاننىڭ سارتاپ ىستىعىنا دەيىن وتىز كۇن ورازا تۇتۋعا نيەت ەتتى. قىستان جۇدەپ شىققان ءتورت تۇلىك مالدىڭ اۋزى كوككە ءىلىنىپ، ديقانشى قاۋىم قارا جەرگە تۇقىم سەۋىپ، شارۋانى ىڭعايلاعان ساتتە – قاسيەتتى رامازان ايى كىرىپ كەلدى. مىنەكەي، رامازان ايى تۋعاننان بەرى مۇقىم مۇسىلمان بالاسى كۇندىز اۋىز بەكىتىپ، كەش-قۇرىم جاپا-تارماعاي مەشىتكە اعىلىپ، تاراۋيح وقىپ، قازداي شۋلاپ حاق-تاعالانى ۇلىقتاپ، قۇلشىلىق ەتۋدە. البەتتە، پارقىنا جەتە بىلگەنگە ۋاقىت دەگەن اعىستىڭ ىشىنە بۇككەن ءوز سىر-حيكمەتى بار ەكەنى حاق. دەسە دە، قاسيەتتى ايداعى تەڭدەسسىز يلاھي تاعدىرشەشتى ءسات – ول ءقادىر ءتۇنى ەكەنى امبەگە ايان. سونىمەن، مۇسىلمان ۇمبەتى ءۇشىن ءقادىر ءتۇنى نەسىمەن قاستەرلى؟ نە سەبەپتى ءقادىرلى؟
«ءقادىر» ءسوزىنىڭ انىقتاماسى
قاسيەتتى كەشتىڭ (ليلةُ القدر – ءلايلاتۋل-قادىر) ەرەكشەلىگىن جان-جاقتى تاراتىپ ايتاتىن قۇران كارىمدە ءقادىر سۇرەسى بار. ءقادىر سۇرەسى بەس اياتتان تۇراتىن قىسقا عانا ءزام سۇرەسى سانالعانىمەن، ونىڭ رۋحاني سالماعى اسا زور. ءماشھۇر مۋفاسسير-عالىم يبن كاسير ءوز ەڭبەگىندە «ءقادىر» سوزىنە تومەندەگىدەي انىقتامالار بەرگەن:
بىرىنشىدەن، «ءقادىر» ءسوزى «ۇكىم كەسىلەتىن ءتۇن» ماعىناسىن بەرەدى. بۇل حاقىندا قۇران كارىمدە:
فِيهَا يُفْرَقُ كُلُّ أَمْرٍ حَكِيمٍ
«ول كەشتە بارلىق حيكمەتتى ىستەر ايىرىلادى»، (دۇحان، 4) – دەپ بۇيىرىلادى. وسىعان وراي، ءقادىر تۇنىندە اللانىڭ تاعدىردى ۇكىم ەتەتىن مەزگىلى، ياعني اۋەلگى تاعدىردىڭ (ءلاۋحۋل-ماحفۋز) پاش ەتىلۋى مەڭزەلگەن.
ەكىنشىدەن، «ءقادىر» ءسوزى «ابىروي، ۇلىلىق، وراسان زور» ماعىناسىن بەرەدى. سەبەبى، ءقادىر ءتۇنى – ۇلىق جانە اسا قاسيەتتى كەش بولىپ سانالادى. بۇل ءتۇننىڭ سالماعى مىڭ ايدان دا قايىرلى. قۇران كارىمدە بۇل تۋراسىندا:
لَيْلَةُ الْقَدْرِ خَيْرٌ مِّنْ أَلْفِ شَهْرٍ
«ءقادىر ءتۇنى مىڭ ايدان دا قايىرلى»، (ءقادىر، 2) – دەپ باياندالادى.
ۇشىنشىدەن، «ءقادىر» ءسوزى «سىعىلىسۋ، نىعىزدالۋ» ماعىناسىن بەرەدى. ويتكەنى، بۇل ءتۇنى بۇكىل پەرىشتەلەر جەر بەتىنە تۇسكەندە جەر ءجۇزى تارلىق ەتىپ، ولار سىيماعاندىقتان بىر-بىرىنە سىعىلىسادى. بۇل جايلى قۇراندا:
تَنَزَّلُ الْمَلَائِكَةُ وَالرُّوحُ فِيهَا بِإِذْنِ رَبِّهِم مِّن كُلِّ أَمْرٍ
«پەرىشتەلەر جانە ءجابىرايىل (ع.س.) وسى ءتۇنى راببىلارىڭنىڭ رۇقساتىمەن بارلىق ءىس ءۇشىن تۇسەدى»، (ءقادىر، 3) – دەپ باياندالادى.
مىڭ ايدان دا قايىرلى ءتۇن
يبن ءابۋ حاتم جەتكىزگەن ريۋاياتتا: «اللا ەلشىسى (اللانىڭ وعان سالاۋاتى مەن سالەمى بولسىن) ساحابالارىنا يسرايل ۇرپاقتارىنىڭ ىشىندە ايۋب، زىكىريا، حازيكال، نۇن اتتى ءتورت ادامنىڭ حاق جولىندا سەكسەن جىل قىزمەت ەتكەنىن، باسقا ريۋاياتتا مىڭ اي مۇلتىكسىز قۇلشىلىق جاساعانىن بايان ەتەدى. اللا ەلشىسىنىڭ (اللانىڭ وعان سالاۋاتى مەن سالەمى بولسىن) ۇزەڭگىلەستەرى سەكسەن جىل اللا جولىندا كۇرەسكەنىن نەمەسە قۇلشىلىق ەتكەن يسرايل ۇرپاقتارىنىڭ جانسەبىل ارەكەتىن ەستىپ، وعان تاڭداي قاعادى. وسى ساتتە، جەبىرەيىل پەرىشتە حاق ەلشىسىنە (اللانىڭ وعان سالاۋاتى مەن سالەمى بولسىن):
لَيْلَةُ الْقَدْرِ خَيْرٌ مِّنْ أَلْفِ شَهْر
«قادىر ءتۇنى مىڭ ايدان دا قايىرلى» (قادىر، 2-3) – دەگەن اياتتى ءنازىل ەتىپ، مۇسىلمان ۇمبەتىن تەڭدەسسىز قۋانىشپەن سۇيىنشىلەيدى.
البەتتە، سۇيىنشىلەنگەن بۇل يلاھي قۋانىش اللا تاعالانىڭ مۇسىلمان ۇمبەتىنە دەگەن شەكسىز قامقورلىعى مەن راقىمدىلىعىن ايگىلەيدى. سەبەبى، مىڭ ايدى جىلدارعا شاعاتىن بولساق، سەكسەن ءۇش جىلدان استام مەزگىلدى قامتيدى. بۇل دەگەنىمىز ءبىر ادامنىڭ ومىرىنە تاتيتىن ۋاقىت مولشەرى. ياعني، قادىر تۇنىندە حاق تاعالاعا ىنتى-شىنتىمەن قۇلشىلىق قىلعان پەندە عۇمىر بويى قۇلشىلىق ەتكەن بولىپ سانالادى. ال، ءاربىر جىل سايىنعى ءقادىر ءتۇنىن قاپەرگە الساق، وندا مۇسىلمان بالاسىنىڭ قامشىنىڭ سابىنداي قىسقا عۇمىردا جيناعان ساۋابىنان بيىك تاۋ تۇرعىزاتىنىن كوزگە ەلەستەتۋگە بولادى.
جەر بەتى سالەمەتكە تۇنادى
يبن ابباس جەتكىزگەن ريۋاياتتا: «اللا ەلشىسى (اللانىڭ وعان سالاۋاتى مەن سالەمى بولسىن): ءقادىر ءتۇنى سيدراتۋل-مۋنتاھادان بارلىق پەرىشتەلەر، ونىڭ ىشىندە جەبىرەيىل (ع.س) دە بار، جەر بەتىنە تۇسەدى. ولار وزدەرىمەن بىرگە بىرنەشە تۋ ۇستاپ تۇسەدى. تۋدىڭ بىرەۋىن مەنىڭ ءقابىرىمنىڭ ۇستىنە، بىرەۋىن ءبايت-ۋل-ماقديستىڭ ۇستىنە، ءبىرىن ماسجيد-حارامنىڭ ۇستىنە، بىرەۋىن تۋرۋ سينانىڭ ۇستىنە تىگىپ، جەلبىرەتەدى. ولار سالەم بەرمەگەن جەر بەتىندە ءمۇمىن ەركەك پەن ءمۇمىن ايەل ادام قالمايدى. ىشىمدىك ىشكەن، دوڭىز ەتىن جەگەندەردەن تىس» دەپ حابارلايدى. بۇل تۋرالى اللا تاعالا قۇران-كارىمدە:
تَنَزَّلُ الْمَلَائِكَةُ وَالرُّوحُ فِيهَا بِإِذْنِ رَبِّهِم مِّن كُلِّ أَمْرٍ
«پەرىشتەلەر جانە جەبرەيىل (ع.س.) ول كەشتە راببىلارىنىڭ رۇقساتى بويىنشا بارلىق ءىس ءۇشىن تۇسەدى» (ءقادىر، 4) – دەپ بۇيىرىلادى.
ءيا، ءقادىر ءتۇنىنىڭ قۇت-بەرەكەسى شەكسىز. سەبەبى، جەر بەتىنە سان مىڭداعان پەرىشتەلەر تۇسەدى. پەرىشتەلەر ءتىپتى جەر بەتىنە سىيماي، بىر-بىرىنە سىعىلىسادى. اللا ەلشىسىنىڭ (اللانىڭ وعان سالاۋاتى مەن سالەمى بولسىن) كەلەسى ءبىر حاديس-شاريفىندە: «ول ءتۇنى جەر بەتىنە تۇسكەن پەرىشتەلەردىڭ سانى ۇساق تاستاردىڭ سانىنان دا كوپ» (احماد، 10316) دەپ حابارلايدى.
پەرىشتەلەر مۇمىندەردى اينالا قورشاي اللا تاعالانىڭ ولارعا دەگەن كەشىرىمى مەن مەيىرىمىن ايتىپ سۇيىنشىلەيدى. بۇل تۋراسىندا اللا تاعالا قۇران كارىمدە:
سَلَامٌ هِيَ حَتَّى مَطْلَعِ الْفَجْرِ
«ول بەيبىتشىلىك كەشى، تاڭ راۋانداعانعا دەيىن جالعاسادى (ءقادىر، 5) – دەپ باياندايدى.
قاسيەتتى ءتۇندى قۇلشىلىقپەن وتكىزگەن مۇسىلمانعا پەرىشتەلەر سالاۋات ايتىپ، وعان بەيبىت ءومىر تىلەيدى. تاڭ اعارىپ اتقانعا دەيىن پەرىشتەلەر سالەمەتى جەر بەتىنە سەبەزگىلەپ، مۇسىلمان ۇمبەتىنىڭ جۇرەگىنە تىنىشتىق پەن جان راحات ورنايدى. سايد يبن مانسۋر كەلتىرگەن ريۋاياتتا: «بۇل ءتۇن – بەيبىتشىلىك ءتۇنى. ءقادىر تۇنىندە شايتاننىڭ ادامدارعا جاماندىق جاساۋعا قاۋقارى جەتپەيدى. بۇل ءتۇنى بارلىق ىستەر بەلگىلەنىپ (تاعدىر جازىلادى)، رىزىقتار ايىرىلادى» دەپ حابارلانعان.
ءقادىر ءتۇنى. ول قاي ءتۇن؟
حاق ەلشىسىنىڭ (اللانىڭ وعان سالاۋاتى مەن سالەمى بولسىن) ءقادىر ءتۇنى تۋرالى ءماشھۇر حاديس شاريفتەردىڭ ءبىرى ءابۋ سايد ءال-حۋدريدىڭ ريۋاياتى ەدى. بۇل ريۋاياتتا اللا ەلشىسى (اللانىڭ وعان سالاۋاتى مەن سالەمى بولسىن) بىلاي دەيدى: «مۇحاممەد (اللانىڭ وعان سالاۋاتى مەن سالەمى بولسىن) رامازاننىڭ العاشقى ون كۇنىندە يعتيكاف جاسادى. ورتاڭعى ون كۇندە جاباعى جۇننەن جاسالعان تۇرىك شاتىرىندا يعتيكاف جاسادى. شاتىرىنىڭ ەسىگىندە سازدان جاسالعان پەردە بولاتىن. اللا ەلشىسى (اللانىڭ وعان سالاۋاتى مەن سالەمى بولسىن) پەردەنى شاتىردىڭ ءبىر بۇرىشىنا ىسىرىپ قويدى. سوسىن تەرەزەدەن باسىن شىعاردى. ءدۇيىم جۇرت وعان جاقىن كەلدى. ول (اللانىڭ وعان سالاۋاتى مەن سالەمى بولسىن) بىلاي دەدى: «مەن ءقادىر ءتۇنىن ىزدەپ رامازاننىڭ العاشقى ون كۇندە يعتيكاف جاسادىم. سودان كەيىن ورتاداعى ون كۇننەن ىزدەپ، تاعى دا يعتيكاف جاسادىم. كەيىن ماعان پەرىشتە كەلىپ: «ءقادىر ءتۇنى سوڭعى ون كۇندە» دەدى. جانە: مەنىمەن بىرگە يعتيكاف جاساعاندار قالاسا سوڭعى ون كۇندە دە يعتيكاف جاساسىن» دەدى. ەستىگەن ادامدار پايعامبارىمىزبەن (اللانىڭ وعان سالاۋاتى مەن سالەمى بولسىن) بىرگە يعتيكاف جاسادى. اللا ەلشىسى (اللانىڭ وعان سالاۋاتى مەن سالەمى بولسىن) ولارعا: «ماعان ءقادىر ءتۇنى تاق ءتۇنى كورىندى» دەدى.
ءقادىر ءتۇنى تۋرالى ۋباي يبن كاعب جەتكىزگەن ريۋاياتتا: «اللاعا سەرت! يبن ماسعۋد (ر.ا.) ونىڭ رامازاننىڭ جيىرما جەتىنشى تۇنىندە ەكەنىن ءبىلدى. ءبىراق بوساپ كەتۋلەرىڭنەن قورقىپ، ونى سەندەرگە ءبىلدىرۋدى جەك كورگەن بولاتىن» (بۇحاري، ءقادىر: 1) دەيدى.
وسى سوڭعى ريۋاياتتى نەگىزگە العان يسلام عۇلامالارى مۇسىلمان ۇمبەتىن جىل سايىن ءقادىر ءتۇنىن رامازان ايىنىڭ جيىرما جەتىسى ءتۇنى قارسى الۋعا ۇندەيدى. البەتتە، رامازان ايىنىڭ سوڭعى ون كۇنى، ونىڭ ىشىندە تاق كۇندەرى ءقادىر ءتۇنى بولۋى ابدەن ىقتيمال.
قاسيەتتى كەشتە اتقاراتىن امالدار
يسلام عۇلامالارى قاسيەتتى قادىر ءتۇنىن تومەندەگىشە اتقارۋدى ۇندەيدى:
- ءقادىر تۇنىندە اللا ريزاشىلىعى ءۇشىن عيبادات جاساپ، ناماز وقىپ، قۇلدىق سەزىمدەرىمىزدى ارتتىرۋىمىز كەرەك.
- قۇران كارىم وقىپ، تىڭداپ، تۇسىنۋگە ىنتا قويىپ، وعان دەگەن سۇيىسپەنشىلىك بايلانىس ورناتۋعا ءتيىستىمىز.
- اللا ەلشىسىنە (اللانىڭ وعان سالاۋاتى مەن سالەمى بولسىن) سالاۋات ايتىپ، شاپاعاتىنان ۇمىتتەنىپ، ونىڭ ۇمبەتىنەن بولعانىمىزعا شۇكىرشىلىك جاساپ، ونىڭ جولىن بەرىك ۇستانۋىمىز شارت.
- مەشىتكە بارىپ ۋاعىز-ناسيحات تىڭداپ، جۇرەكتى كىر-قوقىستان شايىپ، كوڭىل ايدىنىن يلاھي نۇرعا تولتىرۋىمىز كەرەك.
- ءقادىر تۇنىنە قاتىستى جەتكىلىكتى ماعلۇمات بەرەتىن ءدىن ماماندارىمەن سۇحبات قۇرىپ، مۇسىلمان ۇمبەتىنىڭ بىرلىگى مەن ىنتىماعىن ارتتىرۋعا ءمان بەرۋگە ءتيىستىمىز.
- جاببار حاققا تاۋبە مەن يستيعفار جاساپ، ءناپسىمىزدى ەسەپتەن وتكىزىپ، قاتەلىك جاساۋدان ساقسىنىپ، قايىرلى ىستەردى جاساۋعا قۇمبىل بولۋىمىز شارت.
- اللا تاعالانى زىكىر ەتىپ، تافاككۋر جاساپ، ۇلى جاراتۋشىنىڭ قۇدىرەتىمەن جوقتان بار بولعان جاراتىلىستىڭ سىرلارىن ۇعىنۋعا ۇمتىلىپ، يمان ءھام يھسان بايلىعىن كۇشەيتۋىمىز قاجەت.
- ءدايىم دۇعا جاساۋىمىز كەرەك. اللا ەلشىسى (اللانىڭ وعان سالاۋاتى مەن سالەمى بولسىن) ۇمبەتىن بۇل ءتۇنى: «ۋا اللام! سەن كەشىرىمدىسىڭ، كەشىرۋدى سۇيەسىڭ، مەنى كەشىرە گور» دەپ دۇعا جاساۋعا شاقىرعان.
- ءقادىر ءتۇنىنىڭ كۇندىزىن دە بەينە كەش سەكىلدى وتكىزۋ ءلازىم. وسىلاي بولسا، مۇباراك ءتۇننىڭ رۋحىمىزعا توككەن شۇعىلاسى ءسىڭىمدى بولىپ، جۇرەكتەن ورىن الادى.
- ءقادىر ءتۇنى راببىمىزدان بۇكىل ءيسى ءبۇتىن مۇسىلمان ءۇشىن دۇعا-تىلەك جاساۋىمىز كەرەك. قالا بەردى، بەيبىت عۇمىر سۇراپ: «كۇللى ادامزاتتى اپاتتاردان ساقتا» دەپ تىلەۋىمىز شارت.
ءتۇيىن
حاق-تاعالانىڭ ءبىر تۇندىك عيباداتتى مىڭ ايدان دا قايىرلى ەتۋى، ءسوز جوق، جاببار-حاقتىڭ مۇسىلمان ۇمبەتىنە دەگەن ەرەكشە مەيىرىمى مەن راحىمدىلىعى ەدى. اللا ەلشىسى (اللانىڭ وعان سالاۋاتى مەن سالەمى بولسىن) ءبىر حاديسىندە: «كىمدە-كىم ءقادىر ءتۇنىنىڭ ارتىقشىلىعىنا نانىپ، اللادان ساۋابىن كۇتىپ، قۇلشىلىق قىلسا، جاساعان كۇنالارى عافۋ ەتىلەدى» (بۇحاري، ءقادىر، 1) دەيدى. ءيا، مۇنداي مۇمكىندىك ءھام مۇنداي مىڭ ايدان دا قايىرلى مەزەت مۇسىلمان ۇمبەتىنىڭ پەشەنەسىنە عانا جازىلعان يلاھي تارتۋ. ولاي بولسا، قادىرمەندى اعايىن قادىر ءتۇنىنىڭ مۇمكىندىگىنەن ماقۇرىم قالماي، تاڭ راۋانداعان شاققا دەيىن جانسەبىل رۋحتا حاققا قۇلشىلىق قىلىپ، جان-جۇرەگىمىزبەن الاشتىڭ قامى ءۇشىن دۇعا-تىلەك جاسايىق. اللا-تاعالا رامازاننان رامازانعا امان-ەسەن جەتىپ، ءدايىم قاسيەتتى ءقادىر ءتۇنىن قارسى الا بەرۋدى جازسىن! ءاۋمين!
