«بايلىق – مۇرات ەمەس، كەدەيلىك – ۇيات ەمەس».(حالىق ماقالى.) وسى ماقال قانشا دۇرىس؟ ءبىزدىڭ حالىقتا “باي بولسام” دەپ داۋىستاپ ايتۋ ءبىر ۇيات نارسە سانالادى. 80 - جىل سسسر بولىپ تۇرعاندا سانامىزعا ابدەن ءسىڭىپ قالعان بولۋ كەرەك. كەدەيلىكپەن ماقتانىپ ۇيرەتتى. “اتامىز ءسىڭىرى شىققان پرولەتاريات بولعان، كەدەي تاپتىڭ بالاسىمىن” دەگەندى ماقتانمەن ايتاتىن ەدىك. 1994 جىلدارى كەڭەس قۇلاي سالعان سوڭ مەن سەح باستىعى بولىپ جۇرگەن لاۋازىمدى جۇمىسىمدى تاستاپ، 8 جىل توسقان كۆارتيراعا وشىرەتىمدى “قۇرباندىققا” شالىپ، كاسىپكە كەتىپ قالدىم. سول كەزدە مەن قاتارلى 30 دىڭ ماڭايىنداعى ءبىراز جىگىتتەر تاۋەكەلگە بەل بۋدى دا، اينالاسى 2-3 جىلدىڭ ىشىندە زاۆودتار مەن فابريكالاردىڭ يەسى بولىپ شىعا كەلدىك. باستاپقى كاپيتال، مەنەدجمەنت، ماركەتينگ، ەكونوميكا، لوگيستيكا، فينانسى، ۋچەت دەگەن نارسەلەردى ەستىپ تە، وقىپ تا كورمەگەن ەكەنبىز. بىزدە ءبىر اق نارسە بولدى: وسى ءومىر شانس بەرگەن ەكەن، ونى قولدانىپ قالۋ دەگەن تۇيسىك جانە جالدامالى جۇمىستان كەتىپ، ەركىندىككە شىعۋ. مەن شالعايداعى اۋىلداعى، قازاق مەكتەبىن بىتىرگەن، قاراپايىم وت باسىنان شىققان جىگىت ەدىم. ال باسقا مەنەن كوپ ەسە تالانتتى، ءبىلىمدى زامانداستارىم سول جالدامالى جال اقىعا قاراپ وتىرىپ قالدى. ولار ەسىنەن تانعان ادامداي نە بولىپ، نە قويعانىن ۇقپاي قالدى. قۇدايعا شۇكىر الەمدى شارلادىق، تالاي ادامدارمەن تانىس بولدىق، تالاي شارۋانىڭ باسىن شالدىق. اقان اعاي دەگەن ءمۇعالىمىم كەيىن ايتادى: “اقاي سەن مولودەس، سول كەزدە قورىقپاي وسىنداي قادامعا باردىڭ، ءبىر قورقاقپىز” دەيدى. مەن “ وي، اعاي ول كەز دەگەن ءبىزدىڭ دەر شاعىمىزعا كەلدى عوي، 30 دان جاڭا استىق، ءالى بالا، شاعا دەپ قايعىرا قوياتىن، قورقا قوياتىن جاسقا جەتپەدىك، سودان تاۋەكەلگە بەل بۋدىق” دەپ. اقان اعا باسقا كلاسستاستارىما قاراپ “نەگە مىنالار دا سول كەزدە 30 دا بولدى، قالىپ قويدى دا، سەن عانا قورىقپاي قويىپ كەتتىڭ” دەيدى. مەن ويلانىپ قالدىم. نۇرسيلا اتام بولىس، باي بولىپ 1928 جىلى كامپەسكەدەن، سوۆەتتىڭ قۇرىعىنان جۇڭگو ءوتىپ كەتكەن ەكەن. اكەي مارقۇم دا سوۆەتتىڭ “جۇگەن، قامىتىن” كيمەي وسكەن، سوندىقتان دا بىزدە قورقىنىش، قامىت كيىپ جۇرە بەرەيىن، باسىم امان بولسا ەكەن دەگەن ءتۇسىنىڭ تەگىمىزدە (گەنامىزدا) بولماسا كەرەك. قازىرگى كەزدە سول بىزگە بەرىلگەن ءسات (شانس) كەلىپ تۇر، تۇسىنگەن، بىلگەن ادامعا. 20-25 جاستاعى جاپ جاس جىگىتتەر كەرەمەت، كەرەمەت دۇنيەلەر جاساپ جاتىر! اسىرەسە كورشى رەسەيدە. قازاقستاندا كوبىنە ورىستار جانە ورىس ءتىلدى قازاقتار زاماناۋي ادىستەردى مەڭگەرىپ، اي ساناپ بايىپ جاتىر! ءبىراق بۇل ساتتىلىك تە، كەز كەلگەن ساتتىلىك سياقتى ۇزاق تۇرماق ەمەس، ۋاقىتى كەلگەندە ۇستاپ قالماساڭ، ارتىنان “اتتەگەن اي” دەيسىڭ دە قالاسىڭ. ءدال ءقازىر سول شانس كول كوسىر! رەسەيدىڭ مىقتى، مىقتى جاستارى بىزگە كەلىپ جاتىر، كىرىپ جاتىر، اقشانى كۇرەپ اكەتىپ جاتىر! مەنىڭ ارمانىم سونى قازاق جاستارىنا كورسەتىپ، كوزىن اشۋ! ءبىرىنشى ترەنينگ ساباعىن تەگىن وتكىزەمىن، زالدىڭ اقىسىن ءوزىم تولەيمىن، تىم بولماسا 3 ساعات ۋاقىتىڭىزدى تاۋىپ كەلىپ تىڭداپ كەتىڭىز: دۇرىس دەپ تاپساڭىز كادەڭىزگە جاراسا ماقتاپ، قاتە دەپ تاپساڭىز بوقتاپ كەتەرسىز ازار بولسا. ءبىراق حالىقتى دا تۇسىنۋگە بولادى، نەبىر لوحوترونداردان كەيىنگە كەزدە زاپى بولىپ قالعان اۋ. ءبىرازىنىڭ ايتاتىندارى “ سەتيەۆوي ماركتينگ پە؟”، “لاپشا عوي مىناۋ!” “ نە دەگەن باتپان قۇيرىق” تاعىسىن تاعى))) ەندى ءبىراز ادامدار: شىبىننىڭ ىزىڭى، جەلدىڭ سوققانى سياقتى كورەدى. “مىنا كىسى نە شاتىپ ءجۇر، ەلدى جارىلقاماي، ءوزى بايىپ المايدى ما” دەيدى. ەندى ءبىرازى : “قاشان بولادى، قاي جەردە بولادى، سامولەتكە بيلەت الايىن دەپ ەدىم” دەپ باسقا قالادان دا كەلمەكشى! وسى توپ ءتۇبى ومىردە باي بولاتىنىنا مەن نەگە ەكەنىن سەنەمىن)) ايتارىم: «تەگىن سىر تەك تىشقان اۋلايتىن قاقپاندا عانا بولادى.» كەلەسى ترەنينگتەر اقىلى جانە اقىسى ساپاسىنا قاراي قوماقتى بولىپ وسە بەرەدى. تۇسىنىكپەن قارايسىزدار دەپ ويلايمىن.