بەلگىلى مەملەكەت جانە قوعام قايراتكەرى تەمىربەك جۇرگەنوۆتىڭ تۋعانىنا بيىل 120 جىل تولدى. وسىعان وراي ەلىمىزدىڭ ءار ءوڭىرى ءتۇرلى شارالار ۇيىمداستىرۋدى باستاپ تا كەتتى. بۇل تۇرعىسىنان كوش باستاپ تۇرعان تەمىربەك جۇرگەنوۆ اتىنداعى قازاق ۇلتتىق ونەر اكادەمياسى بۇگىن، ياعني 1 1-قاراشا كۇنى «ءان كۇي كەرۋەنى» اتتى ءداستۇرلى ءان كەشىن وتكىزبەك. تاعى ءبىر ايتا كەتەرلىگى، بيىل ۇلتتىق ونەر اكادەمياسىنداعى ءداستۇرلى ءان كافەدراسىنا دا 10 جىل تولىپ وتىر.  الاش ارداقتىسىنىڭ مەرەيتويىنىڭ اتاپ ءوتىلۋى ءارى ءداستۇرلى ونەردىڭ بۇگىنگى قوعامداعى ورنى جايىندا قازاقتىڭ حالىق اندەرى مەن ءداستۇرلى ونەرىن كەڭىنەن ناسيحاتتاپ جۇرگەن بەلگىلى ءانشى، قازاقستاننىڭ ەڭبەك سىڭىرگەن ءارتىسى، «قۇرمەت» وردەنىنىڭ يەگەرى رامازان ستامعازييەۆپەن سۇحباتتاستىق. رامازان ستامعازييەۆ – قازاق ۇلتتىق ونەر اكادەمياسىنداعى «ءداستۇرلى ءان مۋزىكاسى» كافەدراسىنىڭ مەڭگەرۋشىسى، اعا وقىتۋشىسى.

-قازاق ۇلتى ءۇشىن كۇرەسكەن الاشتىڭ ايتۋلى ازاماتتارىنىڭ ءبىرى - وسى تەمىربەك جۇرگەنوۆ. الايدا ءار جىلدارداعى مەرەيتويى، نەگە ەكەنى بەلگىسىز، رەسپۋبليكا كولەمىندە تويلانبادى. ءتىپتى اتاۋلى 120 جىلدىعىنىڭ ءوزىن اتاپ وتۋگە كۇش سالىپ جاتقان تەك اكادەميا. مۇنىڭ سەبەبى نەدە؟

-راسىندا ، بۇعان دەيىن ءبىز جۇرگەنوۆتىڭ 120 جىلدىعىنا وراي عىلىمي كونفەرەنسيالار ءجيى وتكىزدىك. كۇنى كەشە قىزىلوردا قالاسىندا ۇلكەن كورمەلەر ۇيىمداستىرىلدى، كونفەرەنسيالار ءوتتى. اكادەميامىز نارتاي بەكەجانوۆ اتىنداعى تەاتردا گالا-كونسەرت بەردى. كونسەرتتىڭ الدىندا ساۋلەتشىلەر، مۇسىنشىلەر، ديزاينەرلەردەن قۇرالعان ۇلكەن ۇجىم ءبىر كۇن بۇرىن كورمە وتكىزدى. ءبىز قازانعاپ بابامىزدىڭ اتىنداعى مۋزىكالىق مەكتەپتە جاستارمەن كەزدەستىك. جۇرگەنوۆ جايىندا جاسالعان روليكتەر، كينوفيلمدەر كورسەتىلدى. جۇرگەنوۆتانۋشىلار، ونىڭ ءومىرىن زەرتتەپ جۇرگەندەر، ۇرپاقتارى – ءبارى قىزىلوردادا بولدى. ءيا، مۇنداي شارالار قىزىلوردا مەن الماتىداعى اكادەمياعا عانا كەرەك بولۋى مۇمكىن. الايدا جۇرگەنوۆتىڭ 120 جىلدىعىن اتاپ ءوتۋدى جالعاستىرىپ،  مادەنيەت جانە سپورت مينيسترلىگىنىڭ قولداۋىمەن شارانى جالعاستىرۋ – قازىرگى جوسپارىمىز.

ازىرگە مينيسترلىك پەن تەمىربەك بابامىزدىڭ ۇرپاقتارى قولداۋ كورسەتۋدە. قولداۋشىلار ءالى دە تابىلادى دەگەن ءۇمىتىمىز زور. ءبىر كەزدەرى جاريالاۋعا، حالىققا كورسەتۋگە بولمايتىن ۆيدەولار، سۋرەتتەر، كىتاپتار، قۇپيا جاڭالىقتار جارىققا شىعىپ جاتىر. جالپى ۇلكەن تولقىنىس بولدى.

-قاراشانىڭ 1ء-ى كۇنى وتەتىن كەش جايلى تولىعىراق ايتىپ وتسەڭىز؟ نەسىمەن ەرەكشە؟

-بۇگىنگى كەشىمىزگە «ان-كۇي كەرۋەنى» دەگەن ايدار تاعىپ، جۇرگەنوۆ اتىنداعى قازاق ۇلتتىق ونەر اكادەمياسىنىڭ ىشىندەگى «ءداستۇرلى مۋزىكالىق ونەر» كافەدراسىنىڭ قۇرىلعانىنا تابان تىرەپ 10 جىل ۋاقىت وتكەنىنىڭ قۇرمەتىنە ارناماقپىز. 10 جىلدىڭ ىشىندە كافەدرانىڭ ماڭدايالدى مۇعالىمدەرىنىڭ ەڭبەگى وراسان زور. كافەدرامىزدا الدىڭعى بۋىننان قازاقتىڭ بەلگىلى عالىمدارىنىڭ ءبىرى ءاسيا مۇحامبەتوۆا باستاعان عىلىم دوكتورلارىنان باستاپ، عىلىم كانديداتتارى جۇمىس ىستەيدى. ماسەلەن، ءاليا سابىروۆا ، جايدارگۇل قازىبەكوۆا جانە تالعات مۇقىشيەۆ باشقۇرستان مەن رەسەيدەگى اتاعى جەر جاراتىن ۇستازداردان تالىم-تاربيە الىپ، ءقازىر قازاقستاندا مەكتەبىن قالىپتاستىرعان تۇلعا، زەرتتەۋشى دە ءبىزدىڭ كافەدرانىڭ قابىرعاسىندا.  بەس جىلدىق مەرەيتويىمىزدا عىلىمي كونفەرەنسيا وتكىزىپ، بۇگىنگى كۇنگى ءداستۇرلى مۋزىكانىڭ ماسەلەلەرى جايىندا، تۇركى تىلدەس حالىقتار مەن ۇلتتىق مۋزىكا اراسىنداعى پروبلەمالاردى شەشۋ، دامىتۋ  سىندى ماسەلەلەر تالقىلاندى.

ءبىزدىڭ كافەدرادا ەكى ماماندىق بار. ءبىرى – انشىلەر، ەكىنشىسى – اسپاپشىلار. انشىلەردىڭ ىشىندە شولپان دارجانوۆا جەتىسۋدىڭ جىرشىلىق جانە انشىلىك مەكتەبىن قاتار ۇستانىپ وتىر. دانەش راقىشيەۆتىڭ شاكىرتى نۇرجان جانپەيىسوۆ بار. ول دا اسەت نايمانبايەۆ، دانەش راقىشيەۆتەر قالىپتاستىرعان مەكتەپتىڭ جولىن جالعاپ وتىرعان ازامات. داۋلەسكەر كۇيشى، 15-16 كىتاپ جازعان، عىلىمي ەڭبەكتەر مەن وقۋ قۇرالدارىن جاساپ شىعارعان مۇرات ءابۋعازى دا ءبىزدىڭ كافەدرادا جۇمىس ىستەيدى. «تۇران» ءانسامبلىنىڭ باسشىسى، ونەرپاز ماقسات ساعاتبەك ۇلى مەدەۋبەكوۆ  تە قىلقوبىزدان ساباق بەرەدى. ول كىسىنىڭ ءمۇعالىمى ءابدىماناپ اعايىمىز دا بىزبەن بىرگە. «قاسساق» دەگەن دۇنيەنىڭ ءتورت بۇرىشىن ارالاپ جۇرگەن توپتىڭ مۇشەسى، جەتىگەنشى جادىرا مۇسىرەپوۆا  قارىنداسىمىز ءقازىر ماگيستراتۋرادا وقيدى، اسپاپشى رەتىندە ساباق بەرەدى.

بيىل شەرتەر اسپابىن اشتىق. ءىنىم ەرلان ستامعازييەۆ جانە ءوزىم دە وسى كافەدرادا ساباق بەرەمىن. جوعارىدا اتى اتالعان ارىپتەستەرىمىزبەن بيىلعى 10 جىلدىقتا قازاقستاندى ارالاپ، كەش وتكىزسەك دەگەن نيەتپەن مەرەكەمىزدى «جەر ءجانناتى – جەتىسۋ» -  تالدىقورعان قالاسىندا مۇقان تولەبايەۆ اتىنداعى وركەسترمەن باستادىق. بۇل جايلى ەستىگەن جۇرت ونەرىمىزدى باعالاپ، ەلدىڭ ءتۇرلى ايماقتارىنا شاقىرتىپ جاتىر. ەڭ ءبىرىنشى ءاننىڭ تۋى تىگىلگەن، امىرە قاشاۋبايەۆ، كۇلاش پەن بيبىگۇلدەر شىققان كيەلى ءوڭىر سەمەي قالاسى شاقىرىپ، سوندا ونەرىمىزدى پاش ەتىپ كەلدىك. بيبىگۇل اپامىزدىڭ اتىنا قۇرالعان ۇلكەن وركەسترمەن كونسەرت بەردىك. مۋزىكالىق ورتالىقتاردا كەزدەسۋلەر جاساپ، بالالارعا شەبەرلىك ساباعىن وتكىزدىك. سەمەيدە مۇرات قۇرمانبايەۆ اعامىزدىڭ «رۋحاني جاڭعىرۋ «ورتالىعىندا كەزدەسۋ ۇيىمداستىرىلدى. ارتىنشا 1 قاراشادا ايگىلى قۇرمانعازى وركەسترىمەن  ەل الدىندا ۇلكەن كونسەرت بەرمەكشىمىز. وندا اسپاپشىلارىمىز، انشىلەرىمىز، جاس ستۋدەنتتەرىمىز بەن لاۋرەاتتارىمىزدى ساحناعا شىعارىپ، «ءداستۇرلى ونەر ولگەن جوق» دەپ ەسەپتىك كونسەرتىمىز وتەدى.

كافەدرانىڭ تاعى ءبىر ەرەكشەلىگى – ءداستۇرلى ورىنداۋشىلاردان العاشقى PhD دوكتورى ءبىزدىڭ كافەدرادان شىققان. ءبىزدىڭ كافەدرانى بىتىرگەن امانگەلدى كۇزەۋباي دەگەن ازامات قۇرمانعازى اتىنداعى كونسەرۆاتوريادا حالىق ءبولىمىن باسقارىپ وتىر. بەلگىلى عالىم ايجان بەردىبايەۆا دا - وسى كافەدرانىڭ تۇلەگى.

وسىعان وراي بىلتىر ءبىر جىلىمىزدى عىلىمي ەڭبەكتەر جازۋعا ارنادىق. ورىنداۋشى-پەداگوگتارىمىز وقۋلىقتار، كىتاپتار شىعاردى. نۇرجان جانپەيىسوۆ دانەش اعامىزدىڭ ايتىلماي، ەستىلمەي جۇرگەن، انشىلەرگە  باعىنا بەرمەيتىن مىقتى-مىقتى الپىسقا جۋىق ءانىن جيناقتاپ، نوتاعا ءتۇسىرىپ، «ساياسىندا المانىڭ» دەگەن اتپەن كىتاپ شىعاردى. شولپان تارجانوۆا دەگەن قىزىمىز جەتىسۋ ولكەسىندەگى حالىق اندەرى، حالىق كومپوزيتورلارى، كەنەن اتامىزدىڭ قالىپ قويعان اندەرىن، جەتىسۋداعى قانشاما اقىنداردىڭ اندەرىن نوتاعا ءتۇسىرىپ، «جەتىسۋ الابىندا» اتتى كىتاپ شىعاردى. مەنىڭ دە «دومبىرامەن ءان ايتۋ مەكتەبى» دەگەن ۇلكەن كىتابىم جارىق كوردى. ول – وقيمىن دەگەن بالانى ءداستۇرلى مەكتەپكە قاراي ىڭعايلاپ الىپ كەتەتىن وقۋ قۇرالى. تالعات مۇقىشيەۆ تاريحتا العاش رەت «سىبىزعى مەكتەبى» دەگەن كەڭبەگىن جيناقتادى. سىبىزعى جايلى بۇرىن سوڭدى ايتىلسا دا، ارنايى وقۋ قۇرالى، حرەستوماتياسى شىقپاعان. سونى ءبىزدىڭ كافەدرانىڭ ۇستازى حالىققا ۇسىندى. ماقسات مەدەۋبەكوۆ «kobyzbook.kz» دەگەن ەلەكتروندى كىتابىن دۇنيەگە اكەلدى.

بۇدان بولەك ءۇشىنشى كۋرس ستۋدەنتتەرىمەن دە ەل ارالاپ، ەكسپەديسياعا شىقتىق. ەكى مارتە موڭعولياعا بارىپ قايتتىق. حالىق اراسىندا ايتىلماي قالعان، جازىلماي جۇرگەن، جەتپەي قالعان، سوۆەت زامانىندا شىققان كومپوزيتورلار جايلى تىڭ دەرەكتەر ءبىلىپ، ونى جازىپ، ۇلكەن كىتاپ ەتىپ شىعاردىق. 10 جىل ىشىندە كوپ جۇمىس ىستەلىندى. ماقساتىمىز – ون جىلدىق مەرەيتويىمىزدى انىمىزبەن كومكەرىپ، كافەدرامىزداعى  تالانتتى ونەرپازدارىمىز، بەن عالىمدارىمىزدىڭ ەڭبەگىن باعالاۋ، اتاپ ءوتۋ. 

-ال قازىرگى كەزدە ءداستۇرلى ونەرگە جاستاردىڭ ىنتاسى قانداي؟

-ىنتاسى وتە جوعارى. ەلىمىزدە كەنەن ازىربايەۆ اتىنداعى ۇلكەن قور بار. سول قورمەن بىرلەسىپ، ءبىز «جاس ەكپىن» اتتى بايقاۋ ۇيىمداستىردىق. ونىڭ باس جۇلدەسىنە جارتى ميلليوننان اقشا تىكتىك. بىلتىر كوللەدجدىڭ وزىنەن 90 بالا كەلدى. بيىل اكادەمياعا وقۋعا تۇسكەندەردىڭ كوپشىلىگى سول بايقاۋدىڭ لاۋرەاتتارى. 2018 جىلى تاعى وتكىزەمىز. ول دا كوللەدجارالىق بولادى. باس جۇلدەنى جەڭىپ العان بالا بىزگە وقۋعا ءتۇسۋدى قالاسا، ەشبىر ماماندىقتان ەمتيحان تاپسىرمايدى، تەك تەستكە ءبىر-اق كەلەدى. بۇل وتە ۇلكەن جەڭىلدىك. بۇگىندە سۇرانىس بار، سوعان قۋانامىز.

العا قويعان جوسپارلارىمىز كوپ. ماسەلەن، جىرشىلىق مەكتەبىن اشقىمىز كەلەدى. باتىس مەكتەپتەرىن، سىرنايمەن ءان سالۋ مەكتەبىن قۇرساقق دەگەن ويىمىز دا جوق ەمەس.

ارينە، كەلگەن ستۋدەنتتەردىڭ ءبارى دەرلىك ءانشى بولىپ كەتپەيدى. ال ءبىزدىڭ كافەدرادا ءبىلىم العان ازامات انشىلىكتەن بولەك عىلىممەن دە اينالىسا الادى. مىسالى، باۋىرجان كۇمىسبەكوۆ سىندى ستۋدەنتىمىز عىلىمي جوبالاردان، وليمپيادالاردان جەڭىمپاز اتاندى. ءقازىر ماگيستراتۋرادا وقيدى، "ءارى قاراي جالعاستىرامىن" دەگەن نيەتى بار. باعلان ءبابىجان دەگەن قارىنداسىمىز دوكتورانتۋرادا ءبىلىمىن جالعاستىرۋدا.

ءداستۇرلى ونەر ەشقاشان ولمەيدى. مەن كونسەرتتەرىمدە جاستاردى كوپ كورەمىن، كەزدەسۋلەرىمدە دە ءدال سولاي. كەشەگى كۇنگى استانا، قىزىلوردا، سەمەي، تالدىقورعانداعى ساپارىمىزدان بايقاعانىمىز، ءداستۇرلى ونەرگە ۇمتىلعان جاستارىمىز وتە كوپ. ونىڭ ۇستىنە «ءداستۇرلى مۋزىكالىق ونەر» كافەدراسى رەسپۋبليكالىق جانە حالىقارالىق كولەمدە اككرەديتاسيادان ءوتتى. كەلەسى جىلدان باستاپ قوس ديپلومدىق جوبا قولعا الىنىپ جاتىر. ماسەلەن، باشقۇرستاندا سىبىزعى بار، بىزدە دە سىبىزعى بار، وسىلايشا ەكى تاراپ ستۋدەنتتەرىمىزدى الماستىرىپ وقىتامىز. ءتىلدى جاقسى مەڭگەرگەن بالالار بولسا، كورەياداعى جەتىگەن مەكتەبىنە جىبەرەمىز. ياعني، ستۋدەنتتەرىمىز قوس ديپلومدى مامان بولىپ شىعا كەلەدى. تۇركيامەن تىكەلەي بايلانىس جاساپ جاتىرمىز. قۇرمانعازى اتىنداعى كونسەرۆاتوريامەن دە كۇيشىلەر، انشىلەرىمىزدى التى ايعا موبيلدىك رەجيم ارقىلى جىبەرىپ، ولاردىڭ وقۋشىلارى بىزگە كەلىپ ساباق الۋدا. سونىمەن قاتار، تۇركىستانداعى قوجا احمەت ياسساۋي اتىنداعى قازاق-تۇرىك حالىقارالىق ۋنيۆەرسيتەتىمەن دە تىعىز بايلانىستامىز. ول جەردەگى مۇعالىمدەرىمىزبەن تاجىريبە الماسىپ جاتقان جاعدايىمىز بار.

2019 جىلى مۇعالىمدەرىمىزدىڭ ءبارى جەكە كونسەرتىن بەرمەك. بىلتىر 2017 جىلى  رەسپۋبليكا سارايىندا ءوزىم باستاپ، ەسەپتىك كەشىمدى وتكىزدىم. نۇرجان جانپەيىسوۆ تالدىقورعاندا جەكە كونسەرتىن وتكىزدى. «الاتاۋ» تەاترى، ىقىلاس اتىنداعى حالىق اسپاپتارى مۋزەيىمەن دە بايلانىسىمىز بار. بالالارىمىزدىڭ ءوزى اپتاسىنا بىر-ەكى رەت ساحناعا شىعىپ تۇرادى. 

ەندى عالىمدار ۇيىمەن دە كەلىسىمشارتقا وتىرۋ جوسپاردا بار. ستۋدەنتتەرىمىزدىڭ كوپشىلىگى جاڭادان اشىلعان «الاتاۋ» ءداستۇرلى ونەر تەاترىندا جۇمىس ىستەيدى. ولار دا جەكە-جەكە كونسەرتىن بەرىپ جاتىر. جەتىگەنشىلەر، قىلقوبىزشىلار، سىبىزعىشىلار، دومبىراشىلاردىڭ ءبارى وركەستردە، تەاتردا ەڭبەك ەتىپ ءجۇر. ۇكىمەتكە قاراپ قالعان جوق، وزدەرىنىڭ تالانتىمەن، ىزدەنىمپازدىعىمەن جۇمىسقا ورنالاسۋدا. جالپى ءداستۇرلى ونەر مەن ونەرپاز يەلەرى تاسادا قالىپ جاتقان جوق، ەڭبەكتەرى اقتالىپ جاتىر.

-«ءداستۇرلى مۋزىكالىق ونەر» كافەدراسى قالاي قالىپتاستى؟

-1966 -67 جىلدارى الماتى قالاسىندا ەكى جىل ساباق وتەتىن ەسترادا سيرك ستۋدياسى بولدى. بۇل – جۇسىپبەك ەلەبەكوۆ، عاريفوللا قۇرمانعالييەۆ، باقىت قاراباي قىزى سىندى مىقتىلاردىڭ تابانى تيگەن قاسيەتتى جەر. قازاق ساحناسىندا جۇرگەن ءداستۇرلى انشىلەر، ەسترادا انشىلەرى وسى جەردەن تاربيەلەندى. كەيىننەن بۇل جۇسىپبەك ەلەبەكوۆ اتىنداعى ەستارادا-سيرك كوللەدجى بولدى. 1988-89 جىلى قۇرمانعازى اتىنداعى قازاق ۇلتتىق كونسەرۆاتورياسىندا «حالىق ءانى كافەدراسى» اشىلدى. ول جەردە ارقانىڭ، جەتىسۋدىڭ، باتىستىڭ جىرشىلىق ونەرى مەكتەپتەرى بولدى. كەيىننەن شابىت ۋنيۆەرسيتەتى اشىلدى. وندا دا حالىق اندەرىنە ارنالعان كافەدرا بولدى. ال 2008 جىلى تەمىربەك جۇرگەنوۆ اتىنداعى ۇلتتىق ونەر اكادەمياسىندا ءداستۇرلى ونەر كافەدراسى اشىلدى. مەن مۇندا 2012 جىلى كەلدىم. ءبىزدىڭ كافەدرانىڭ باعىتى وزگەلەردەن ەرەك. ماسەلەن، كونسەرۆاتوريا - اكادەميالىق باعىتتا. ال ءبىز «اكادەميالىق» دەگەن تىركەستى الىپ تاستادىق تا، ءداستۇرلى ونەرگە كوپ كوڭىل بولدىك. ادامدى نوتاعا بايلاپ تاستامايمىز. ەركىندىك بار. تىڭداۋ ارقىلى دا، ەستۋ ارقىلى دا ۇيرەنەسىڭ. ءبىزدىڭ بالالارىمىز امبەباپ مۋزىكانت بولىپ شىعادى. ستۋدەنتتەرىمىز قوسىمشا اسپاپتاردى مەڭگەرە الادى. انشىلەردىڭ كوبىن دومبىراعا بەرەمىز. «شىركىن-اي، داۋسى سايراپ تۇر، قولى جۇرمەي تۇر» دەگەن بالالاردى جان-جاقتى مۋزىكانت ەتىپ دايارلايمىز. انشىلەر ءۇشىن اكتەرلىك شەبەرلىك، ءتىل تازالىعى، قولدىڭ شەبەرلىگى سىندى پاندەر وتەدى.

ءداستۇرلى ونەر – ۇلكەن الەم. سول الەمدى تانۋ كەرەك. ماقساتىمىز – انشىلەردى ايتەۋىر ساحاناعا شىعارۋ ەمەس، ولاردىڭ ەستىگەنىن نوتاعا تۇسىرۋگە دە ۇيرەتەمىز. 

-تەمىربەك جۇرگەنوۆ اكادەميا ءۇشىن كىم؟ حالىق اراسىندا ناسيحاتتالۋىنا كوڭىلىڭىز تولا ما؟

-تەمىربەك قارا ۇلىنىڭ «قازاقشا سويلەۋ كەرەك، قازاقتىڭ ءوز ءتىلى بار» دەگەن ءسوزىن بار قازاق ءبىلۋى كەرەك. جوعارى جاقتا وتىرعان مىقتىلار ۇلتىن، جۇرتىن سىيلاسا، تەمىربەك  جۇرگەنوۆتى يۋنەسكو دەڭگەيىنە شىعارۋ كەرەك. ال ءبىز قازاقتىڭ ونەرپاز ازاماتى رەتىندە جۇمىلا بىرىگىپ، جۇرگەنوۆتىڭ 120 جىلدىعىن لايىقتى تۇردە اتاپ وتۋگە بار كۇشىمىزدى سالامىز.  

سۇحباتتاسقان گۇلىم جاقان