الەمدىك تاجىريبەدەگى دۋالدى وقىتۋ (دو) دەگەن پراكتيكا مەن تەوريا ۇشتاسقان كاسىبي ءبىلىم بەرۋ ءتۇرى. ال، ەندى اتى ەندى عانا بەلگىلى بولا باستاعان بۇل ءادىس ءبىر جاعىنان جوعارى وقۋ ورىندارىندا بولىپ جاتقان كاسىبي ءبىلىم بەرۋدىڭ داعدارىسىنان تۋىنداپ وتىر.
اتالعان داعدارىس باسقا دا تمد ەلدەرى سياقتى قازاقستاندا مىنانداي سەبەپتەردەن تۋعان ەدى:
- جوعارى وقۋ ورىندارى ۇزاق ۋاقىت تەك قانا مەملەكەت بەكىتىپ بەرگەن ستاندارتتارمەن عانا جۇمىس ىستەپ، بولاشاق جۇمىس بەرۋشىنىڭ سۇرانىسىن ەلەپ-ەسكەرمەدى.
- كاسىپورىندار جەكەمەنشىككە كوشىپ وقۋ ورنىمەن ءوندىرىس اراسىنداعى بايلانىس ءۇزىلىپ قالدى.
ۋاقىت ءبىر ورىندا تۇرماي ەكونوۋميكا، مەديسينا، اۋىل شارۋاشىلىعى جانە باسقا سالالار نارىقتىق جولعا ءتۇسىپ، جاڭاشا زامان تالابىنا ساي دايىندالعان مامانداردى قاجەت ەتەىن بولدى. بۇل ماماندار ءتىپتى، كەرەك دەسەڭىز، وندىرىسكە كەلگەن العاشقى كۇننەن باستاپ ماقسات-مىندەتتەردى ايقىن اجىراتقان، تەحنولوگيالاردى جەتىك مەڭگەرۋى ءتيىس بودى.
وكىنىشكە وراي، ءبىلىم وردالارى كوبىنە-كوپ وقۋدىڭ تەوريالىق جاعىنا عانا مانە بەرىپ، پراكتيكاعا بار بولعانى جوسپار بويىنشا 10% عانا بولىنەدى. وسىنىڭ كەسىرىنەن كوللەدج نەمەسە ۋنيۆەرسيتەت بىتىرگەن جاس مامان وندىرىسكە كەلىپ تۇسكەندە كومەكسىز قالىپ، شاراسىز كۇيگە تۇسەدى. ول قانشاما جىل نە وقىپ، نە قويعانى بەلگىسىز. ال، جۇمىس بەرۋشىگە ىرعالىپ-جىرعالىپ، ماماندى سۇيرەلەپ وقىتۋعا ۋاقىتى دا، قۇلقى دا بولمايدى.
وسىنداي ماسەلەلەردىڭ شەشىمىن دۋالدى وقىتۋ ارقىلى تابۋعا بولادى. ول نە نارسە ەكەنىن انىقتايىق جانە ونىڭ قانداي ماقسات-مىندەتتەرى بارىن باجايلاپ كورەيىك.
بۇل جۇيە بويىنشا ستۋدەنت تەوريا مەن پراكتيكانى قاتار الىپ جۇرەدى. ءتىپتى كوپشىلىك ۋاقىتىن پراكتيكاعا بولەدى. ياعني، وقۋ ءۇردىسىنىڭ 1/3ء-ىن ۋنيۆەرسيتەت نەمەسە كوللەدج قابىرعاسىنداعى وقۋعا ارناسا، قالعان ۋاقىتتا وندىرىستە بولىپ، ارىپتەس مەكەمەدە جۇمىس ىستەپ، ءوز بىلىكتىلىگىن شىڭدايدى.
مۇنداعى باستى ماقسات – ونىرىستە ماشىقتانعان ساۋاتتى ءارى بىلىكتى ماماندى دايىنداپ شىعارىپ، تەحنيكالىق جانە كاسىپتىك ءبىلىم بەرۋ جۇيەسىندەگى دۋالدى وقىتۋدىڭ قازاقستاندىق مودەلىن قالىپتاستىرۋ.
قىسقاسىن ايتقاندا، العاشقى كۇننەن-اق جۇمىسقا بىردەن ارالاسىپ كەتەتىن جانە ونى جوعارى دەڭگەيدە اتقارا الاتىن ءوزىنىڭ بىلىمىنە كامىل سەنەتىن مامان دايىنداپ شىعارۋ كەرەك. دۋالدى وقىتۋ جۇيەسىندە وقۋ ورداسى جۇمىس بەرۋشىدەن قانداي ماماندى قاجەت ەتەتىنىن ءبىلىپ، سوعان ساي مولشەردە ستۋدەنت وقىتىپ شىعارادى.
وسىنداي ماقساتقا جەتۋ ءۇشىن مىناداي مىندەتتەردى ورىنداۋ كەرەك:
- دۋالدى وقىتۋدىڭ وزىق تاجىريبەلەرىن ۇيرەنۋ؛
- دو ءۇشىن سىناق الاڭدارىن قۇرۋ؛
- دۋالدى وقىتۋدا قازاقستاننىڭ ءار ءوڭىرى مەن ءوندىرىستىڭ ءار سالالارىنىڭ ەرەكشەلىكتەرى مەن قاجەتتىلىكتەرىن انىقتاۋ.
ءبىزدىڭ ەلىمىزدە دو جۇيەسىن 2012 جىلدان كىرگىزە باستادى جانە وسى ورايدا ءبىرتالاي جەتىستىكتەر دە بار:
- نورماتيۆتىك اكتىلەردە، اتاپ ايتقاندا ەڭبەك كودەكسىندە «دۋالدى وقىتۋ» دەگەن تۇسىنىك كىرگىزىلدى؛
- زاڭدىق تۇرعىدا كوللەدجدەردە تەوريا مەن پراكتيكانىڭ ارا سالماعى 40 جانە 60 % بولىپ بەكىتىلگەن؛
- تەحنيكالىق جانە كاسىپتىك ءبىلىم بەرۋ مەكەمەلەرىندە دۋالدى وقىتۋدىڭ ەرەجەلەرى بەكىتىلگەن؛
- وسى جۇيەمەن وقيتىندار ءۇشىن ءبىلىم العان كەزدەرى ەڭبك وتىلىنە ەسەپتەلەدى؛
- ستۋدەنتتەردى پراكتيكادان وتكىزۋ ءۇشىن وندىرىستىك بازامەن قامتاماسىز ەتەتىن كاسىپكەرلەرمەن كەلىسىمشارتتار جاسالعان.
دۋالدى وقىتۋعا الدىمەن تەحنيكالىق جانە اۋىل شارۋاشىلىعى ماماندارىن وقىتاتىن وقۋ ورىندارى ىڭعايلى بولىپ وتىر. ولاردىڭ ىشىندە وندىرىسكە اسا قاجەت ورتا بۋىن ماماندارىن دايىندايتىن كوللەدجدەردە اتالمىش جۇيە ءساتتى جۇزەگە اسۋدا. رەسپۋبليكا بويىنشا وسى باعىتتا 348 كوللەدج 1700-دەن استام مەكەمەلەرمەن جۇمىس ىستەپ، ولاردى 20 مىڭنىڭ اينالاسىندا ستۋدەنتتەر ءبىلىم الۋدا.
جۇمىس بەرۋشىلەر وسى كوللەدجدەرگە تۇسۋشىلەرمەن كەلىسىمشارتقا وتىرادى. وسىنىڭ ارقاسىندا ستۋدەنت وقۋىن بىتىرگەننەن كەيىن جۇمىسسىز قالمايتىنىن بىلسە، ءوندىرىس جەتەكشىسى وزىنە ءبىلىمى دە بىلىكتىلىگى جاقسى ماماننىڭ كەلەتىنىنە قۋانادى.
گەرمانيا مەن قازاقستان اراسىنداعى مەملەكەتارالىق باعدارلامالارعا سايكەس مۇنداي وقۋ ورتالىقتارى شىعىس قازاقستان، اقمولا، قوستاناي جانە قاراعاندى وبلىستارىندا جۇمىس ىستەپ، ءوز ناتيجەلەرىن بەرۋدە.
الداعى ۋاقىتتا دو جۇيەسىنىڭ زاڭدىق جانە نورماتيۆتىك بازاسىن جەتىلدىرىپ، ينۆەستيسيالار قۇياتىن بولسا ونىڭ ەلىمىزدىڭ ەكونوميكاسىنا بەرەتىن تيىمدىلىگىن كورەتىن بولامىز.
دۋالدى ءبىلىم بەرۋدىڭ شەتەلدىك تاجىريبەسىنە كەلسەك، نەمىس ەلىندە بۇل يدەيا العاش قولعا الىنىپ، جۇمىس ىستەپ جاتىر. ولار ءحىح عاسىرداعى قولونەرشىلەردىڭ بالالاردى ارنايى سەحتاردا ۇيرەتىپ، ءبىر جاعىنان جەكسەنبىلىك مەكتەپتە وقىتقان ۇلگىسىن العان. بۇگىندە گەرمانيا وقۋ ورىندارىنىڭ 50 %-ى وسى ادىسپەن ءبىلىم بەرسە، تۇلەكتەردىڭ 54 % بىردەن جۇمىسقا تۇرىپ كەتەدى. ول جاقتا كاسىپكەرلەر بۇل ۇردىسكە ءىرى كولەمدە ينۆەستيسيالار سالىپ، ونىڭ پايداسىن دا كورۋدە. بۇل ەلدە ميگرانتتاردى دا دۋالدى وقىتۋ اسا ءتيىمدى بولىپ وتىر.
اقش، كانادا، ۇلىبريتانيا جانە فرانسيا سياقتى ەكونوميكاسى مىقتى دامىعان ەلدەر دو جۇيەسىنە كوشىپ، تەحنيكالىق جانە كاسىبي ءبىلىم بەرۋ سالاسىندا ۇلكەن ناتيجەلەرگە جەتۋدە ەكەنىن ەسكەرسەك، قازاقستان دا وسى جولدى تاڭداۋى ۇلكەن ءۇمىت تۋعىزادى.
سەكەن نازار
پىكىر قالدىرۋ