بۇگىن 12 قاڭتار – دىنمۇحامەد احمەت ۇلى قونايەۆتىڭ تۋعان كۇنى. «كورنەكتى تۇلعالار ءوز ەلىنىڭ نە باعىنا نە سورىنا تۋادى»، — دەيدى ەسكى ماقالدا. قازاقتىڭ قاراپايىم قونايەۆى – قۇت قونعان ەلدىڭ كوسەگەسىن كوگەرتۋدى قىزمەتتىك بورىشى ەتكەن قايراتكەر رەتىندە ەل ەسىندە قالعان ەڭسەلى تۇلعا. وقىرمان نازارىنا Qamshy.kz اقپارات اگەنتتىگى قاڭتاردا تۋعان قايسار تۇلعا تۋرالى قىزىقتى دەرەكتەر ۇسىنادى.
قونايەۆتىڭ ومىرىندە 2 سانىنىڭ قانداي قۇپياسى بار؟
دىنمۇحامەد احمەت ۇلى قونايەۆتىڭ ءومىرى مەن قىزمەتىندە 2 سانى تىلسىم سىرىن بۇگىپ جاتقانداي. ول 1912 جىلى 12 قاڭتاردا دۇنيەگە كەلدى. 82 جاسىندا 22 تامىز كۇنى ومىردەن وزدى. 1942-1952 جىلدارى - قازاق كسر مينيسترلەر كەڭەسىنىڭ ءتوراعاسىنىڭ ورىنباسارى بولىپ قىزمەت ەتتى. 1972 جانە 1982 جىلدارى سوسياليستىك ەڭبەك ەرى اتاندى. 200 شارشى مەترلىك شاعىن پاتەردە 20 جىلدان استام ۋاقىت تۇردى. بۇگىندە سول ءۇي قونايەۆ اتىنداعى مۇراجايعا اينالدى. 1992 جىلى الماتىدا حالىقارالىق قونايەۆ قورى قۇرىلدى.
قونايەۆتىڭ الماتىعا قوسقان ۇلەسى
دىنمۇحامەد قونايەۆ ەل باسقارعان تۇستا الماتى قالاسىنداعى قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ۇلتتىق عىلىم اكادەمياسىنىڭ عيماراتى، وقۋشىلار سارايى، رەسپۋبليكا سارايى، سپورت جانە مادەنيەت سارايى، "مەدەۋ" سپورت كەشەنى، ۇلتتىق كىتاپحانا، سيرك عيماراتى، اۆتو، اەرو جانە تەمىر جول ۆوكزالدارى، "الماتى"، "دوستىق"، "قازاقستان" قوناقۇيلەرى عيماراتىنىڭ سالىنۋىنا مۇرىندىق بولدى. الماتىدا 12 ىقشاماۋدانى اشىلدى. 1967 جىلدىڭ كۇزىندە "الماتينكا" وزەنىنىڭ جاعالاۋىنداعى جارتاسقا زاريادتار قويىلىپ، قولدان جارىلىس جاسالدى. ءسويتىپ، سەلدەن قورعايتىن بوگەتتىڭ نەگىزى قالاندى. 1973 جىلى اراعا ۋاقىت سالىپ ەكى دۇركىن سوققان الاپات سەلگە وسى بوگەت توسقاۋىل بولدى.
ەل باسقارعان تۇستاعى ەرەكشەلىكتەرى
دىنمۇحامەد احمەت ۇلى بيلىكتە بولعاندا ەلىمىزدە 43 قالا، 68 جۇمىسشىلار كەنتى پايدا بولعان.
قونايەۆتان سۇحبات الا الماي كەتكەن جۋرناليستەردىڭ قاتارىندا BBC، Washington Post سىندى اقپارات قۇرالدارىنىڭ تىلشىلەرى بار. ول جۋرناليستەرمەن كەزدەسۋگە قارسىلىق بىلدىرمەگەن، الايدا سول جىلدارى بيلىك وكىلدەرى سۇحباتقا كەدەرگى جاساعان. بۇل تۋرالى قونايەۆتىڭ ءوزى 80 جىلدىق مەرەيتويى كەزىندەگى سۇحباتىندا ايتتى.
سونداي-اق قونايەۆ "اكادەميك" دارەجەسى ءۇشىن تولەنەتىن تولەماقىدان باس تارتىپ، ونى بالالار ءۇيى مەن جاس عالىمدارعا بەرىپ وتىرعان.
1962 جىلى قونايەۆ پاۆلوداردىڭ اتاۋىن حرۋششيەۆوگراد دەپ وزگەرتۋگە ۇسىنىس جاساعاندارعا قارسىلىق ءبىلدىردى. ول وسى جايتتان كەيىن ماسكەۋگە تانىلدى. الپىسىنشى جىلداردىڭ باسىندا حرۋششيەۆ قازاق سوۆەتتىك سوسياليستىك رەسپۋبليكاسىنىڭ استاناسىن اقمولاعا كوشىرۋدى جانە ونىڭ اتاۋىن سەلينوگراد دەپ وزگەرتۋدى ويلادى. قونايەۆ وعان قارسى تۇرىپ، الماتىنىڭ ستاتۋسىن ساقتاپ قالدى.
قازاقستان ونەركاسىپتىك وندىرىستە – 8،9 ەسە، اۋىل شارۋاشىلىعىندا – 6،2 ەسە، قۇرىلىس سالاسىندا – 68 ەسە، حالىق سانى جونىنەن – 2،5 ەسە ءوستى.
قازىرگى ابىلاي حان – بوگەنباي باتىر داڭعىلدارىنىڭ قيىلىسىنداعى ءۇش قاباتتى ۇيدە تۇرعان قونايەۆتىڭ تاڭەرتەڭ ۇكىمەت ۇيىندەگى جۇمىسىنا جاياۋ اياڭداپ بارا جاتقانىن حالىق ءجيى كورگەن.
1986 جىلى 16 جەلتوقسانداعى قازاقستاننىڭ كپ وك قونايەۆتى قازاقستاننىڭ كپ وك ءبىرىنشى حاتشىسى قىزمەتىنەن بوساتۋ تۋرالى شەشىم قابىلدانعان پلەنۋمى 18 مينۋتقا عانا سوزىلعان.
قونايەۆتىڭ قايراتكەرلىگى
دىنمۇحامەد قونايەۆ ونەر مەن مادەنيەت قىزمەتكەرلەرىنە قولداۋ كورسەتكەن. مىسالى، 1965 جىلى جازۋشى ءسابيت مۇقانوۆ دىنمۇحامەد احمەتۇلىنا باسپانا كەرەكتىگى تۋرالى حات جازىپ، 5 بولمەلى پاتەر الادى. وسى جىلدارى قونايەۆ قازاقستاننىڭ حالىق سۋرەتشىسى ءابىلحان قاستەيەۆكە دە ارنايى ءۇي سالدىرادى. ۇلى كومپوزيتور نۇرعيسا تىلەندييەۆتى باسپانامەن قامتاماسىز ەتەدى. ايتا كەتەيىك، بۇگىنگى تاڭدا 3 ءۇي دە مەموريالدى مۋزەي ۇيگە اينالعان.
جازۋشى ءالجاپپار ابىشيەۆ قونايەۆتى ەڭ ءجيى سىناعان ادامداردىڭ ءبىرى. قونايەۆ باسقا پاتەرگە كوشكەندە 3 بولمەلى پاتەرىن باسقاعا ەمەس، سول ابىشيەۆكە قالدىرعان.
دىنمۇحامەد قونايەۆ نۇرسۇلتان نازاربايەۆتى ەرەكشە جاقسى كورگەن. ءتىپتى، دىنمۇحامەد احمەت ۇلى 70 جىلدىق مەرەيتويىندا داستارحان كەزىندە نۇرسۇلتان نازاربايەۆتى "بالام" دەپ اتاعان.
قونايەۆتىڭ وتە قاراپايىم بولعان
«سوۆەتسكيي كازاحستان» حابارىنىڭ شىعارىلىمى الدىن الا ورتالىق كوميتەتتىڭ باقىلاۋىنان اي سايىن وتەتىن. ءبىر كۇنى قونايەۆتىڭ ءوزى قوڭىراۋ شالىپ: «مەنى وسى جولعى حاباردا ەكى رەت كورسەتىپتى، قىسقارتىڭىزدار، ءبىر رەت كورسەتسە دە جەتەدى»، — دەگەن.
وتە قاراپايىم ءومىر سۇرگەن. قونايەۆتىڭ ۇيىنە العاش كەلگەن برەجنيەۆ ءبىر بولمە، اس ءۇي جانە جەكە كابينەتىن كورىپ «ءيا! بىزدەگى پوليتبيۋرونىڭ مۇشەلەرى دە بۇدان جاقسى تۇرادى!»، — دەپ تاڭدانىسىن ءبىلدىرىپتى.
قونايەۆتىڭ «ءحوببيى»
ونىڭ سۇيىكتى ىستەرىنىڭ ءبىرى - اڭعا شىعۋ بولعان.
كوللەكسيالىق قارۋ-جاراق جيناۋمەن اينالىسقان. 80-جىلداردىڭ سوڭىندا قۋعىندالا باستاعان كەزدە كوللەكسياسىنداعى قارۋ-جاراقتار تاركىلەنگەن. تاركىلەنگەن قارۋ-جاراقتاردىڭ كەيبىرەۋى ءالى كۇنگە دەيىن قايتارىلماعان. قايتارىلعاندارىنىڭ باسىم بولىگى ءقازىر الماتىداعى قونايەۆ مۇراجايىندا. بۇل قارۋ-جاراقتاردى كىمدەردىڭ سىيلاعانى تۋرالى ناقتى قۇجاتتار ساقتالعان.
سونىمەن قاتار، وتتىق جيناۋمەن دە اينالىسقان. كوللەكسياسىنداعى 476 وتتىقتىڭ ءبىرازىن جاپونيا پرەمەر-مينيسترى ياسۋحيرو ناكاسونە، اقش پرەزيدەنتى دجون كەننەدي، ەگيپەت پرەزيدەنتى گامال ابدەل ناسەر، يراك پرەمەرى ساددام حۋسەين سىندى ايگىلى ساياسي تۇلعالار سىيعا تارتقان.
مۋزىكانى ەرەكشە جاقسى كورگەن، ۇيىندە مۋزىكا قوسىلىپ تۇرعانىن قالاعان. لوندونعا بارعان ساپارىندا مايكل دجەكسوننىڭ، "BeeGees" توبىنىڭ پلاستينكالارىن ساتىپ العان.
ءومىرىنىڭ سوڭىنا دەيىن كوممۋنيستىك يدەيالارعا ادال بولعانىنا قاراماستان، كىتاپحاناسىندا سولجەنيسىننىڭ «ارحيپەلاگ گۋلاگ» تاريحي-كوركەم شىعارماسى بولعان.
قونايەۆتىڭ «قۇرمەتىنە»
نۇرعيسا تىلەندييەۆ دىنمۇحامەد قونايەۆ پەن ونىڭ جارى زۋحرا ءشارىپقىزىن اسا قۇرمەتتەگەندىكتەن، ءوزىنىڭ قىزىنا ءدىنزۋحرا دەگەن ات بەرەدى. بۇگىندە ءدىنزۋحرا تىلەندييەۆا “وتىراز سازى” فالكلورلىق-ەتنوگرافيالىق حالىق اسپاپتار وركەسترىنىڭ باس ديريجەرى.
قونايەۆتىڭ قۇرمەتىنە الماتىداعى كارل ماركس كوشەسىنىڭ اتاۋى وزگەرتىلگەن. كوشە بويىنداعى فونتانى بار سكۆەر جانىندا قولا كەۋدە ءمۇسىنى قويىلعان. استانادا دا قونايەۆتىڭ اتىندا كوشە بار.
ورال قالاسىندا شاعىن اۋدان، تارازدا ورتالىق كوشە، تالدىقورعان تورىندە ساۋلەتتى كەشەن، جوعارعى وقۋ ورىنى مەن كوشە بار. الماتىداعى ۋنيۆەرسيتەت، تاشكەنتتەگى ورتالىق كوشە قونايەۆ اتىمەن اتالسا، شىمكەنتتەگى ورتالىق گۇلزار قونايەۆ قۇرمەتىنە ارلەگەن.
قىزىقتى مالىمەت:
دىنمۇحامەد قونايەۆ پەن مۇحتار اۋەزوۆ قۇدا بولعان. مۇحتار اۋەزوۆتىڭ قىزى ءلايلا دىنمۇحامەد قونايەۆتىڭ ءىنىسى اسقار قونايەۆپەن شاڭىراق كوتەرگەن. ەكەۋىنەن تاراعان ديار قونايەۆ بۇگىندە مۇحتار اۋەزوۆ تۇرعان مەموريالدى مۋزەي ۇيدە عىلىمي قىزمەتپەن اينالىسادى.
قونايەۆتار اۋلەتىنەن ءۇش اكادەميك شىققان، ولار: ءوزى، ءىنىسى اسقار، اپكەسى ءامينانىڭ بالاسى ەدىگە تۇركەبايەۆ. ءار ءتۇرلى عىلىم سالاسىنداعى وننان استام عىلىم كانديداتى شىققان. ول اۋلەتىندەگى 11 بالانىڭ ءتورتىنشىسى.
ەڭسەلى تۇلعانىڭ بويى -198 سم، اياق كيىمىنىڭ ولشەمى – 46.
قونايەۆتىڭ جەكە كۇزەتشىلەرى بولماعان. باسقالارى جەكە كۇزەتشىلەرىمەن جۇرگەندە قونايەۆ جاي عانا تاڭەرتەڭ جۇمىسىنا جاياۋ بارىپ كەلىپ جۇرگەن.
پىكىر قالدىرۋ