قازاقستاندا رەسەيمەن ءبىرتۇتاس وداقتاس مەملەكەت قۇرۋ ماسەلەسى ارا-تۇرا كوتەرىلىپ ءجۇر. كەيبىر ب ا ق بەتتەرىندە "لۋكاشەنكو رەسەيدىڭ بىرىگۋگە قاتىستى ۇسىنىسىنان باس تارتاتىن بولسا، رەسەي قۇرىعىن قازاقستانعا سالۋدى ويلاپ وتىر" دەگەن سىندى اقپاراتتار وقتا-تەكتە جارىق كورۋدە. بۇل جايىندا Qamshy.kz اقپارات اگەنتتىگى Kaktotak.com سايتىنىڭ دەرەگىنە سۇيەنىپ جازادى.

ايتا كەتۋ كەرەك، بۇگىندە رەسەيلىك ساراپشىلار ماسكەۋ بەلارۋسيانى ەكسپانسيالاۋى ابدەن مۇمكىن ەكەندىگىن تالقىلاۋدا، مۇنداي قادام ۆلاديمير پۋتينگە 2024 جىلدان كەيىن دە بيلىكتە وتىرۋعا مۇمكىندىك بەرەدى ەكەن.

قازاقستاندىق ساراپشى باۋىرجان تولەگەنوۆتىڭ ايتۋىنشا، ەگەر ماسكەۋ مينسكىنى وداقتاس ەلدەر قاتارىنا قوساتىن بولسا، وندا بۇل ساياسي بىرلەستىك ەاەو-نى ساياسي ۇيىمعا اينالدىرۋدىڭ باستاپقى قادامى بولماق.

كەلەسى ۇسىنىس استاناعا ءتۇسۋى ابدەن مۇمكىن. بەلارۋسياعا جاسالعان ۇسىنىس سەكىلدى، بۇل دا باستاپقىدا ءساتتى بولادى، سەبەبى قازاقستان بۇگىندە تەك سايلاۋ سيكلى قارساڭىندا عانا ەمەس، سونداي-اق بيلىكتىڭ ترانزيتتىك كەزەڭىندە تۇر. ماسكەۋ مينسكىگە ءبىرتۇتاس وداقتاس مەملەكەت قۇرۋ ءۇشىن مۇناي شيكىزاتىن ۇسىنعانى بەلگىلى، ال استاناعا مۇنداي ءوتىنىش جاسايتىن بولسا، ۇزدىكسىز كەپىلدىك بەرۋ فورمۋلاسىن (فورمۋلا گارانتيي پرەەمستۆەننوستي) ۇسىنۋى مۇمكىن.

الداعى ۋاقىتتا بۇلاي بولۋى مۇمكىن بە؟ قازاقستان 1991 جىلى بۇعاۋىنان شىققان ءبىرتۇتاس وداقتاس مەملەكەتكە قايتادان كىرۋى ىقتيمال ما؟ بۇعان حالىقتىڭ رەاكسياسى قانداي بولماق؟

ساياساتتان قاشىپ قۇتىلۋ مۇمكىن ەمەس

رەسەيلىك ساراپشى گريگوريي تروفيمچۋكتىڭ ايتۋىنشا، ەۋرازيالىق وداق ءۇشىن ناقتى گەوساياسات تۋدىرىپ وتىرعان ماسەلەلەردەن الىستاپ كەتۋ قيىنعا سوعۋدا. ەاەو 2014 جىلعا دەيىن ءبىر عانا ساياسي ورتادا قۇرىلا باستادى. ال ءوز جۇمىسىن بۇل وداق 2015 جىلى  كوپ نارسەلەر وزگەرىپ كەتكەن ۋاقىتتا باستادى.

ساراپشىنىڭ پايىمداۋىنشا، قازىرگى تاڭدا سىرتقى ساياساتتا ءبارى دە كۇردەلەنىپ كەتتى، سوندىقتان وداقتاس مەملەكەتتەردىڭ تەوريالىق سيپاتى قازاقى نۇسقادا دا پايدا بولۋى ابدەن مۇمكىن، قايتالاپ ايتقاندا، تەك تەوريالىق فورماتى.

– بۇگىندە بارلىق ماسەلەلەردى ماسكەۋدىڭ موينىنا ارتىپ وتىر. سوندىقتان رەسەي بەلارۋسيادان كەيىن قۇرىعىن قازاقستانعا سالماق. مۇنىڭ ءبارى ادەيى ىستەلىپ جاتقان قادامدار. بۇل جەردەگى باستى ماسەلە – رەسەي فەدەراسياسى بەلارۋسيا مەن قازاقستان اۋماعىن بارلىق قاجەتتى زاتتارمەن قامتاماسىز ەتە الا ما؟ جاۋاپ بەلگىلى: «جوق، رەسەيدىڭ بۇعان كۇشى جەتپەيدى»، - دەيدى تروفيمچۋك.

ۇلتشىلدارعا جول اشىلماق

ەگەر رەسەي ءوز قۇرامىنا ەكى ەلدى قوسىپ الاتىن بولسا، ارادا ۇزاق ۋاقىت وتپەي جاتىپ-اق ماسكەۋگە ەكى ەلدىڭ حالقى تاپ بەرىپ، وزدەرىنىڭ قارسىلىعىن بىلدىرەدى دە، سونىمەن ءبارى بىتەدى. تەك اياقتالىپ قانا قويماي، بەلارۋسيالىق جانە قازاق ۇلتشىلدارىنا جول اشىپ بەرەدى.

– بەلارۋسيا مەن الەكساندر لۋكاشەنكو جايىن ايتاتىن بولساق، رەسەي ءوزى باۋىرلاس دەپ ساناعان ەلگە كوبىرەك قاراجات پەن باسىمدىق بەرگىسى كەلگەن شىعار، ءبىراق رەسمي ماسكەۋدىڭ قازىناسى ورتايىپ قالعان. سوندىقتان، ءقازىر ونى بوپسالاۋ ەش ناتيجە بەرمەيدى، بۇگىن كۇش كورسەتىپ قورقىتاتىن ۋاقىت ەمەس، - دەپ اتاپ ءوتتى ساراپشى.

ونىڭ ايتۋىنشا، مينسكىنىڭ ماسكەۋگە رەنىشىنىڭ سالدارىنان بەلارۋسيانى رەسەي ەمەس، باتىس ەلدەرى وزىنە تارتۋى مۇمكىن.

– سوندىقتان، ءبىزدىڭ ەلدەرىمىزدە ءبىر عانا شەشىم بار، ساياساتتان قاشپاي، اينالىپ وتپەي، ىشكى قاتىناستاردى نىعايتۋ. بۇلاي بولماعان جاعدايدا، ول استانا مەن  مينسكىگە دە ىشتەن ىرىتكى سالۋعا تىرىسادى. ءبىراق ول كەزدە جاعداي مۇلدە باسقاشا بولادى، - دەيدى ساراپشى.

قازاقستاندىق ساياساتكەر سۇلتانبەك سۇلتانعالييەۆتىڭ ايتۋىنشا، كرەمل ءۇشىن بۇرىن-سوڭدى بولماعان جاعداي – حالىقتىڭ اتقارۋشى بيلىككە دەگەن سەنىمىنىڭ قۇلدىراۋى كەزىندە جاعدايدى تەز رەتتەۋ ءۇشىن ءتيىمدى شارالار جاساۋ قاجەت. مەملەكەتتىك بيۋدجەت رەزەڭكە سەكىلدى سوزىلمالى ەمەس، ال ستراتەگيالىق قاراجات قورى الدەقايدا كۇشتى بولعاندىقتان، الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق سالادا بارلىق ءتيىستى شارالار جاسالدى.

جاڭا قىرىم قانشالىقتى قاجەت؟

قازاقستاندىق ساياساتكەر قازىرگى تاڭدا تەك ىشكى ساياسي ورتانىڭ قالعاندىعىن ايتادى. سيريالىق اۆانتيۋرا رەسەيدىڭ قاراپايىم حالقىن ءقازىر سونشالىقتى الاڭداتا قويمايدى، ال دونباسستاعى احۋال بولسا، ليبەرالدار تاراپىنان ءقازىردىڭ وزىندە  قاتال سىنعا ىلىگىپ وتىر.

– كرەمل ءۇشىن جاڭا قىرىم اۋاداي قاجەت. وداقتاس ەلمەن اراداعى قارىم-قاتىناس جانە بەلارۋسيانىڭ رەسەيدىڭ قۇرامىنا قوسىلۋى – رەسەيدىڭ پاتريوتتىق جاعىنان ءوسۋى، سونداي-اق ۆلاديمير ءپۋتيننىڭ وداقتاس ەلدەردىڭ باسشىسى رەتىندە رەيتينگى كوتەرىلۋى ءۇشىن ەڭ قولايلىسى بولماق. ارينە، مۇنداي سەنارييدىڭ جۇزەگە اسۋى ءۇشىن بەلارۋسيانى الەكساندر لۋكاشەنكونىڭ وتباسىنىڭ ديناستيالىق باسقارۋىنا ماسكەۋ تىيىم سالمايدى، - دەيدى ساياساتكەر.

ونىڭ پايىمداۋىنشا، بۇل بەلارۋسيا پرەزيدەنتىنىڭ جەكە باسىمدىلىعىنا، سونداي-اق ەليتا مەن قوعامداعى قارىم-قاتىناستارعا بايلانىستى، سەبەبى رەسپۋبليكالىق رەفەرەندۋمسىز وداقتىق مەملەكەتتىك تۇبەگەيلى جاڭا فورماتتا قايتا قۇرۋ مۇمكىن ەمەس.

ال قازاقستاننىڭ جاعدايى مۇلدە باسقاشا بولماق

بىرىنشىدەن، قازاقستان وداقتاس مەملەكەتتەردىڭ قاتارىنا كىرمەيدى، ول تەك ەۋرازيالىق ەكونوميكالىق وداق مۇشەسى بولىپ تابىلادى. ال قازاقستان، سونداي-اق، قىتايداعى شانحاي ىنتىماقتاستىق ۇيىمىنا مۇشە مەملەكەتتەردىڭ قاتارىندا. سوندىقتان دا، بۇل تۇرعىدان الاتىن بولساق، قازاقستان قىتايدىڭ دا قۇرامىنا قوسىلۋى مۇمكىن ەكەندىگىن تالقىلاۋعا بولادى.

ەكىنشىدەن، ەل اۋماعىنا قۋاتى كۇشتى رەسەيلىك وليگارحتاردىڭ باقىلاۋسىز كىرىپ كەتۋىنەن تۋىندايتىن ەلەۋلى قاۋىپتەرگە بايلانىستى ەليتالىق ورتا مۇنداي قاتەلىككە بوي الدىرمايدى.

ۇشىنشىدەن، قازاقستانداعى بيلىك جۇيەسى وزىنە سەنىمدى جانە ءدال رەسەي بيلىگىنىڭ قامقورلىعىنا مۇقتاج ەمەس.

تورتىنشىدەن، قازاقستاندى بۇلاي ترانسفورماسيالاۋ ءسوزسىز جۇڭگو مەن باتىس ەلدەرىنىڭ اشۋىن تۋعىزادى. سەبەبى، كوپتەگەن ەلدەر قازاقستاننىڭ تابيعي بايلىعىنا قىزىعىپ وتىرعانى بەلگىلى. ولاردىڭ ەشبىرى دە قازاقستانداعى بالدى رەسەيلىك ايۋدىڭ جالعىز ءوزى جەپ قويۋىنا مۇمكىندىك بەرە قويمايدى.

بەسىنشىدەن، قازاق حالقى ءسوزسىز بۇل باستاماعا تۇبەگەيلى قارسى بولادى، سەبەبى قاراپايىم حالىق ءوز ەلىنىڭ قايتادان وزگە ەلگە تاۋەلدى بولىپ، ەگەمەندىگىنەن ايىرىلۋىنا جول بەرمەيدى.

– جوعارىدا ايتىلعانداي، رەسەي مەن بەلارۋسيا ەلى ءوزارا بىرىگىپ، ءبىرتۇتاس ەلگە اينالۋى مۇمكىن شىعار، ءبىراق قازاقستاننىڭ رەسەيدىڭ قۇرامىنا قوسىلۋى – ول ءجاي عانا فانتاستيكا جانە مۇمكىن ەمەس پروسەسس، - دەپ اتاپ ءوتتى سۇلتانعالييەۆ.