جات ەل، تىس توپىراققا تۇڭعىش تۇساۋكەسەر – تىعىرىققا تىرەلدى...

توقايەۆتىڭ تۇڭعىش سىرت ساپارىنىڭ ءادىل باعاسى دا، تەمىر تاعاسى دا وسى. باسقاسىنىڭ ءبارى – ساياساتتىڭ سيقىر-سايتانى، ءمانسىز مايموڭكە، سۇرىقسىق سىلتاۋ-سالدار.

ءاۋ باستا، «توقايەۆ ماسكەۋگە بارادى» دەگەندە، ءىشىمنىڭ مۇزداپ سالا بەرگەنى تەگىن بولمادى، قانىنا قاتىپ-سەمگەن ءقاردۇرسىن-قارابايىرلىعىن قايتالاعان ورىس بيلىگى حالىقارالىق ساپارمەن ماسكەۋگە كەلگەن قازاق مەملەكەتىنىڭ جاڭا باسشىسى قاسىم-جومارت توقايەۆتى اۋەجايدان قارسىلاپ-كۇتىپ الۋعا ەڭ تومەن تابان-دەڭگەيلى، قارا قاتارداعى شابارمان-شەنەۋنىگىن جۇمسادى...

كوزىن اشقالى كەلىسىم (ديپلوماتيا) ونەرىنىڭ مايىن قالقىپ، سۇيەگىن مۇجىگەن ناركەستى قارانارى؛ سىرتى ءبۇتىن، ءىشى ءتۇتىن قۇدايدىڭ قوساياق جاراتىلىسىنىڭ نايزا بويلامايتىن قىرىق قابات، بەس باتپان قاسيەتسىزدىگى مەن قىساستىعىن كورىپ-كەشىپ جۇرگەن مارقاسقا مامىلەگەر كەمەل كوكەمنىڭ كەڭپەيىل بالاسى ءپۋتيننىڭ بۇل پارىقسىز-پاراساتسىز قۋلىق-سۇمدىعىن تۇسىنبەگەن سىڭاي تانىتىپ، «ءىشىڭ ءبىلسىن، ءالۋ-اي»-مەن جىلى-جۇمساق «جۇتا سالدى»...

وزبىر وسىمەن توقتاعان جوق.

ورىس ورمانىندا 1 ميلليونعا جۋىق قازاقتاردىڭ بايىرعى اتامەكەندەرىندە تۇراتىندىعىن قاپەرىنە الماي، وسىدان ءبىر جارىم اي بۇرىن رەسەيدەگى ەڭ سوڭعى جالعىز قازاق مەكتەبىن جاۋىپ تاستاعان (قازاق بالاباقشاسى اتىمەن جوق) كرەملدىڭ قارابەت بيلىگىنىڭ تىزگىنشىسى ۆ.پۋتين: «قازاق ەلىندە اتوم بەكەتىن، ورىس مەكتەبى مەن ۋنيۆەرسيتەتىن، الماتىدا رەسەيدىڭ عىلىم مەن مادەنيەت ورتالىعىن اشامىز» دەپ، اشكوزدىك دامە سوقتى.

توپىراعىندا تۇراتىن 190 ۇلتتىڭ مۇددەسىن اياعىنا شىلعاۋ قىلعان «شپيون» (چيكيست) باسقارعان ەلدەن 400 قازاق مەكتەبىن اشۋدى تالاپ ەتىپ، اۋىزىنا قۇم قۇيا الامىز. باسىن بۇلعاپ، كەڭسىرىگىن كوتەرسە، قازاق جەرىندەگى 1500 ورىس-مەكتەپتەرىن ۇدەمەلەپ جابۋعا ءتيىسپىز. وزبىر ورىستىڭ جات ءتىلى تۇنشىققاندا عانا قازاقتىڭ ۇلى دالاسىن انا ءتىلى تەربەيتىن بولادى...

تۇراننىڭ تابانىنا اتوم-اجال بەكەتىنىڭ ىرگەتاسىن قالاۋعا قۇمارلىق – بۇگىنگى ورىس بيلىگىنىڭ يمپەريالىق ساسىق قيالى مەن كاسىبي سىرقاتىنىڭ شارىقتاۋ شەگى ءھام پۋتين ءداۋىرى جانازاسىنىڭ جاڭعىرىعى.

كۇللى الەم، مۇقىم ادامزات اتومنان ات تونىن الا قاشۋدا. چەرنوبىل مەن فۋكۋسيما اپاتى – اتومنىڭ اسا الاپات قاۋىپتىلىگىن دالەلدەدى. بۇگىندە بىردە-بىر اتوم بەكەتى جوق قازاق ەلىندە ساۋلەلەنۋ (رادياسيا) دەڭگەيى 17 بەر (ساۋلەلەنۋ دەڭگەيىنىڭ بىرلىگى). ال، 98 اتوم بەكەتىن سالعان الىپ امەريكادا ساۋلەلەنۋ دەڭگەيىنىڭ بىرلىگى بىزدەن اناعۇرلىم تومەن بولسا، 25 اتوم بەكەتىنىڭ يەسى فرانسيادا نەبارى 5 بەر.

ءقازىر كومىرگە كوشكەن گەرمانيا 25 اتوم بەكەتىنىڭ 8ء-ىن جاۋىپ، قالدىعىنا قۇلىپ سالدى. بەلگيا، يسپانيا، شۆەيساريا اتومنان تولىق باس تارتۋعا بەت بۇردى. اۆستريا، كۋبا، ليۆيا، پولشا جوسپارداعى اتوم زاۋىتتارىنىڭ قۇرىلىسىن دەرەۋ توقتاتتى. يتاليا اتومنىڭ ءتۇپ-تۇقيانىن تۇگەل تۇنشىقتىرىپ تاستادى. ءبىر عانا اتوم بەكەتىن سۋنامي داۋىلى داراققا ۇشىراتىپ، ەلى ەسەڭگىرەگەن جاپونيانىڭ قالعان 40 اجال وشاعىنان قۇتىلۋدىڭ جولىن جانتالاسا ىزدەپ جاتىر.

«ولەتىن بالا – مولاعا جۇگىرەدى»، قازاق اجال قامىتىنا عازيز باسىن ءوزى تىقپاۋى كەرەك. اتوم بەكەتى – وزبىر ورىستىڭ قۇرعان قاقپانى: قازاققا قايتا قۇرىق سالىپ، قورقىنىش-قاۋىپپەن قىلقىندىرۋدان باسقا ەشتەڭە ەمەس. كۇن ەنەرگياسىنان ءھام بيووتىننان ەنەرگەتيكالىق قۋات وندىرۋگە باسى مەن قاۋقارى جەتپەگەن، ەسەسىنە، اتوم ەنەرگەتيكاسىمەن ءال-دۇرمانى السىزدەۋ ەلدەردى تاۋەلدى ەتۋگە مىسىق دامەلى ورىس بيلىگى «ورىس الەمىن» قۇرۋ شىرعالاڭىنىڭ شىرماۋىعىن تورلاۋدى اڭساۋدان ارىلار ەمەس.

اتتەڭ، ءبىر پاراسى كەم دۇنيە، تاۋەلسىزدىكتىڭ وتىز ورامىندا اتادۇشپاننان ىرگەمىزدى اۋلاقتاتىپ، بويىمىزدى تاسالاپ، ويىمىزدى تازارتپادىق. جارتى عاسىرعا جەتپەي، «سوۆەت بيىلىگى» اتاۋ-سىلتاۋىمەن قازاقتىڭ 70-80 پايىزىن قىناداي قىرعان قاندىقول وزبىر ورىسقا قايتا ارقا سۇيەپ، «اعا» تۇتۋدان ايىرىلا المادىق. ەڭ قابىرعالى قاتە، سۇيەككە تۇسكەن سۇرەڭ وسى بولدى. «ورىس پاتشالىعى قازاقتاردىڭ ورىس قاتارلى ءجونى ءتۇزۋ ءۇي سالىپ كىرۋىنە رۇقسات ەتپەگەن. جاڭگىر حاننىڭ ءوزى ورالدان ءۇي سالۋعا ءۇش رەت سۇراسا دا، رۇقسات الا الماعان» كوزى كوك، ءسوزى كوپتەن قايىر جوق. بابام قازاق «قارا ورىستى كورگەندە، سارى ورىسپەن جىلاپ كورىسەرسىڭ» دەگەن ءدىلسىز دالباسادان گورى، «ورىستان دوسىڭ بولسا، جانىڭدا ايبالتاڭ بولسىن» دەگەن تەرەڭ ءتامسىلدى دارگەي كورىپ، ارتىق ساناعان. «ايتپاسا – ءسوزدىڭ اتاسى ولەدى»، اتاجاۋ الىس ەمەس.

قازىرگى قازاقتىڭ كوزى اشىق، كوكىرەگى وياۋ: ەلدى قۇرمەتتەۋ، ۇلتتى ۇلىقتاۋ، وتاندى تانىتۋ، مەملەكەتتىڭ مەرەيىن كوتەرۋ – مايدا-شۇيدە شىرماۋىقتاردان قۇرالاتىندىعىن تەرەڭ تۇيسىنەتىن جالپاق جۇرت ماسەلەنىڭ ءمانىسىن تۇگەل ءتۇسىندى. قۇجاتتامالىق قۇرعاق ءسوز، قۇر ۋادەدەن – شىنايى پەيىل، قۇسني قۇرمەتتى اجىراتا الادى. شىنتۋايتىندا، قوڭسى قىلىعى – قازىرگى قازاق ەلىنىڭ تىزگىنىن ۇستاعان قاسىم-جومارت توقايەۆقا شەكەدەن قاراۋ عانا ەمەس، ۇلتتىڭ تۇڭعىش پرەزيدەنتى-ەلباسىنىڭ ءۇمىت پەن كۇدىككە تولى ءۇش ونجىلدىقتا قازاق پەن ورىس اراسىن جىلىتۋعا سىڭىرگەن ەرەن ەڭبەك، باتپان بەينەتىن باعالاماۋ!

«ورىس بيلىگى قازاق باسشىسىن «حاتتاماعا سايكەس» قارسى الدى» دەپ، جاۋىردى جابا توقىماي، سولتۇستىكتىڭ سۋىقتىعى مەن سۇرقيالىعىنان ساباق الۋعا ءتيىسپىز. قازاقتىڭ اقپارات سالاسىنىڭ ءۋازىرى ەل باسشىسىنىڭ «باسپا ءسوز حاتشىسىنىڭ» قۇزىرەتى دەڭگەيىنە قۇلدىراماۋى كەرەك.

ۇزىنقۇلاق اقبارىنشا، قازاق باسشىسىن قارسى العان اۋەجايدا اشۋ-ىزادان قانى قىزىپ، نامىسى اتويلاعان ورىستاعى قازاق ەلشىسىنىڭ «مەكەنىم قوسابا» كەيپى كوپتىڭ كوزىنە تارعىل-تاڭبالانىپ قالعان سىڭايلى. ءبىزدىڭ ەلشىمىز ۇتىمدى ۇيىمداستىرعان كىلەڭ سۇلىكتەي قارا مەرسەدەستەردەن ساپ تۇزەگەن «قازاق پرەزيدەنتى» كورتەجىنە «مۇنداي عاجايىپ-كەرەمەتتى بۇرىن كورگەن ەمەسپىز» دەگەن قاراپايىم ماسكەۋلىكتەردىڭ تاڭ قالىپ، تاڭداي قاعۋى عانا – كوڭىل اۋانىنىڭ كىرقوجالاق كىرىن جۋىپ-شايدى...

باعزىداعى ءبىر اكە ەكى قىزىنىڭ ەكىتۇرلى مىنەز-قۇلقىن قۇدا ءتۇسىپ كەلگەن جۇرتتان جاسىرماي، بىرەۋىنىڭ جىبەكتەي جۇمساقتىعى مەن ەكىنشىسىنىڭ دويىرداي دورەكىلىگىن اشىق ءمالىم قىلىپتى. كوركەم قىلىقتى قىزىنىڭ قالىڭمالىنا ءۇش سيىر، شايپاۋ مىنەزدى پەرزەنتىنىڭ انا سۇتىنە ءبىر سيىر بەلگىلەپتى. قىز ايتتىرۋشى قالىڭمالىنا ءبىر سيىر ەمەس، جەتى سيىر بەرىپ، شاتاقتاۋ قالىڭدىقتى تاڭداپتى. ارادا جىلدار ءوتىپ، اتا-اناسىمەن ساعىنىپ تابىسقاندا، ايرانداي ۇيىعان وشاقتىڭ اقىلمان وتاناسى: «جەتى سيىردىڭ قۇنىنان تومەن بولعىم كەلمەدى» دەگەن ەكەن...

باسىنىڭ ءقادىرىن قورعاپ، بارىنىڭ باعاسىن ءبىلۋ – عاجايىپ قاسيەت! ورىس اقىنى سەرگەي ەسەنينننىڭ وتتى جىرلارىن ەسىپ وقىعانىن كورگەن بىرەۋ: «مىناۋ تەك مىقتى ولەڭ عانا جازىپ قويمايدى، قاجەت بولسا، ادامدى دا ولتىرە الادى» دەپتى. قاجىرلى قايرات، جاسىن جىگەر، قىلىش-قايسارلىق – ەل تىزگىندەگەن ەردىڭ ەكىنشى ەسىمى بولۋعا ءتيىس.

ءسىرا، ءبىر ادامدا – ەكى باس، ءبىر باستا – ەكى ءتىل، ءبىر ەلدە – ەكى باسشى بولمايدى. بۇگىنگى قازاق ەلىنىڭ باسشىسى – قاسىم-جومارت توقايەۆ. ادىلدىك اڭساپ، اقيقاتقا اڭقاسى كەپكەن قالىڭ قازاقتىڭ تا، قالامگەر قاۋىمنىڭ دا بۇل بۇلتارتپاس شىندىقتى مويىنداۋى ءلازىم.

مىڭجان بايجانين