ۇلت دەنساۋلىعى قاشان دا مەملەكەتتىڭ جانە ەلباسىنىڭ نازارىندا. ويتكەنى دەنى ساۋ ۇلتتىڭ بولاشاعى ۇلكەن. ەلىمىزدىڭ تۇڭعىش پرەزيدەنتى، ەلباسى نۇرسۇلتان نازاربايەۆ 2018 جىلعى 5 قازانداعى قازاقستان حالقىنا ارناعان «قازاقستاندىقتاردىڭ ءال-اۋقاتىنىڭ ءوسۋى: تابىس پەن تۇرمىس ساپاسىن ارتتىرۋ» اتتى جولداۋىندا «باستى بايلىق – حالىقتىڭ دەنساۋلىعى» ەكەنىن اتاپ كورسەتتى.
«وسىعان دەيىن جاسالعان كارديولوگيالىق جانە نەيروحيرۋرگيالىق كلاستەرلەردىڭ تاجىريبەسىن پايدالانىپ، 2019 جىلى استانادا ۇلتتىق عىلىمي ونكولوگيالىق ورتالىقتىڭ قۇرىلىسىن باستاۋ كەرەك. وسىلايشا ءبىز كوپتەگەن ادام ءومىرىن ساقتاپ قالامىز»،–دەدى ەلباسى حالىققا ارناعان جولداۋىندا.
اقيقاتىن اتاپ ءوتۋ كەرەك. قازاقستاندا عانا ەمەس، ونكولوگيا سالاسىنىڭ پروبلەمالارى بۇكىل الەمدە قازىرگى ۋاقىتتا ءورشىپ تۇر. سوندىقتان ەلىمىزدىڭ تۇڭعىش پرەزيدەنتى وسى ماسەلەنى ۇدايى نازاردا ۇستاپ كەلەدى.
ونىڭ ۇستىنە ەلىمىزدى 2016-2019 جىلدارعا ارنالعان «دەنساۋلىق باعدارلاماسى قابىلدانعانى بەلگىلى. ارينە، الەمدىك پروبلەماعا اينالىپ وتىرعان ماسەلەنى بىردەن شەشىپ تاستاۋعا بولماس. ءبىراق ول ءۇشىن مەملەكەت تاراپىنان بارلىق العىشارتتار قابىلدانىپ جاتىر. بۇل ورايدا «دەنساۋلىق» باعدارلاماسى ءتيىمدى بولىپ وتىرعانىن ايتا كەتۋ كەرەك.
ال ەلباسى ءتيىستى ورىندار الدىنا مىندەت ەتىپ قويعان ۇلتتىق عىلىمي ونكولوگيالىق ورتالىقتىڭ قۇرىلىسى بيىلعى جىلى باستالماق. ارينە اتالعان ورتالىق سوڭعى زاماناۋي تەحنولوگيالىق مەديسينالىق قۇرىلعىلارمەن جابدىقتالاتىن بولادى. بۇل ءوز كەزەگىندە ونكولوگيالىق سىرقاتتىڭ الدىن الاتىنى ءسوزسىز.
جالپى ەلباسى نۇرسۇلتان نازاربايەۆتىڭ ەلىمىزدە ۇلتتىق ونكولوگيالىق ورتالىق سالۋ تۋرالى تاپسىرماسى بەكەر ەمەس. ويتكەنى دەنساۋلىق ساقتاۋ مينيسترلىگى باسپا ءسوز قىزمەتىنەن الىنعان دەرەكتەرگە نازار اۋداراتىن بولساق، بۇگىنگى تاڭدا قاتەرلى ىسىك دياگنوزىمەن ديسپانسەرلىك بايقاۋدا 181 000 ەمدەلۋشى تۇر. بۇل 2019 جىلعى 1 قاڭتارداعى كورسەتكىش ەكەنىن ايتا كەتۋىمىز كەرەك.
ءبىر عانا مىسال، وتكەن جىلى وسىنداي دياگنوزبەن 35753 پاسيەنت ەسەپكە الىنعان. ولاردىڭ 44،3 پايىزىن ەرلەر، ال 55،7 پايىزىن ايەلدەر قۇراپ وتىر. ايتا كەتەر ءبىر جايت، مۇنداي سىرقات بەلگىسىمەن العاش رەت اۋىرىپ وتىرعانداردىڭ 60 پايىزعا جۋىعى 18-63 جاس ارالىعىنداعىلار. دەرەككە جۇگىنەر بولساق، ءسۇت بەزىنىڭ وبىرى - 12،6، وكپە وبىرى -9،9، اسقازان وبىرى 9،9 پايىز. ءبىراق كورسەتكىش بۇلاي بولعانىمەن، ونكولوگيا سالاسىنداعى جاعداي سوڭعى جىلدارى كۇرت جاقسارىپ كەلەدى. ويتكەنى حالىقتىڭ دەنساۋلىعىن جاقسارتۋ بۇرىن دا، قازىرگى ۋاقىتتا دا مەملەكەتتىك ساياساتتىڭ باستى باعىتى بولىپ وتىرعانىن اشىق ايتۋىمىز كەرەك. ويتكەنى مەملەكەت دەڭگەيىندە باعدارلامالار ورىندالىپ جاتىر.
بىرىنشىدەن، 2011-2015 جىلدار ارالىعىندا دەنساۋلىق ساقتاۋدى دامىتۋ ءۇشىن «سالاماتتى قازاقستان» مەملەكەتتىك باعدارلاماسى قابىلداندى. ەكىنشىدەن، ونكولوگيالىق كومەكتى دامىتۋدىڭ 2012-2016 جىلدارعا ارنالعان باعدارلاماسى ىسكە اسىرىلدى. ودان كەيىن 2016-2019 جىلدارعا ارنالعان «دەنساۋلىق باعدارلاماسى جۇزەگە استى. ايتا كەتۋ كەرەك، اتالعان «دەنساۋلىق» باعدارلاماسىنىڭ ارقاسىندا ءالىم-جىتىم ازايدى. انا مەن بالا ءولىمى تومەندەدى. سونىمەن قاتار، ونكولوگيالىق اۋرۋمەن اۋىراتىن ادامداردىڭ سانى ازايدى. دەرەككە جۇگىنەر بولساق، جۇيەلى تۇردە جۇزەگە اسىرىلعان باعدارلامالار ءوز ناتيجەسىن بەرە باستادى. ونكولوگيالىق كومەكتى دامىتۋدىڭ 2012-2016 جىلدارعا ارنالعان باعدارلاماسى نەگىزىندە 100 مىڭ حالىققا شاققاندا ءولىم 102،4-تەن 95،8-گە دەيىن تومەندەدى. سونىمەن قاتار، قاتەرلى ىسىككە شالدىققانداردى انىقتاۋ 50،1 پايىزدان 53،5 پايىزعا دەيىن جاقساردى. جالپى مەملەكەتتىك باعدارلامالاردى ءتيىمدى جۇزەگە اسىرۋدىڭ بارىسىندا ءولىم كورسەتكىشى دە تومەندەدى.
اتاپ ايتار بولساق، قاتەرلى ىسىكتەن قايتىس بولۋ دەڭگەيى 100 مىڭ حالىققا شاققاندا 92،8-دەن 80،96 پايىزعا تومەندەدى.
جالپى ادەتتە حالىق اراسىندا «قاتەرلى ىسىككە شالدىققاندار بەس جىلدان ارتىق ءومىر سۇرمەيدى» دەگەن تۇسىنىك بار. ءبىراق ادام ءوزىن قاراسا، ومىردەن كۇدەر ۇزبەسە جانە كۇيزەلىستە ەمەس، كۇلىمدەپ ءومىر سۇرسە، دارىگەردىڭ نۇسقاۋىن ورىنداپ وتىرسا، ءبارى دە جاقسى بولاتىنى ءسوزسىز. بۇل پايىمدى كەيىنگى دەرەكتەر دە انىقتاپ تۇرعانداي. دەنساۋلىق ساقتاۋ مينيسترلىگىنىڭ باسپا ءسوز قىزمەتىنەن العان دەرەككە سەنسەك، 2018 جىلعى كورسەتكىشتەر شىندىعىندا دا كوڭىل توعايتادى. اتاپ ايتار بولساق، وتكەن جىلى 5 جانە ودان دا كوپ جىل ءومىر سۇرەتىن سىرقاتتاردىڭ ۇلەسى 50 پايىزدان 51،0 پايىزعا دەيىن وسكەن كورىنەدى. بۇل ارينە جىل وتكەن سايىن جاقسارىپ بارا جاتقان كورسەتكىش. بۇل قۋانىشتى نارسە ارينە. ويتكەنى قازىرگى ۋاقىتتا ەلباسى اتاپ كورسەتكەن تاپسىرمالار ورىندالۋدا، ول ەڭ الدىمەن ەكونوميكالىق ىنتىماقتاستىق جانە دامۋ ۇيىمىنا مۇشە ەلدەرمەن اراداعى الشاقتىقتى جويۋ. راسىندا وسىعان بايلانىستى قازاقستاندا «دەنساۋلىق» باعدارلاماسىنا ساي جۇمىس جۇيەلى جۇرگىزىلۋدە. مىسالى، بۇگىنگى كۇندە ەلىمىزدە ونكولوگيالىق كومەك حالىققا ءۇش دەڭگەيدە كورسەتىلىپ جاتىر.
-ءبىرىنشى امبۋلاتوريالىق-ەمحانالىق دەڭگەيدە.
-ەكىنشى وڭىرلەردەگى ونكولوگيالىق ديسپانسەرلەردىڭ جاعدايىن جاقسارتۋ جانە جاڭعىرتۋ.
ء-ۇشىنشى، جوعارى دەڭگەيدەگى رەسپۋبليكالىق مەديسينا مەكەمەلەرى.
ەندى وسىنىڭ ءارقايسىسىنا توقتالاتىن بولساق، ءبىرىنشى دەڭگەي بويىنشا قاتەرلى ىسىك اۋرۋىن ەرتە انىقتاۋ، سونىمەن قاتار امبۋلاتوريالىق دەڭگەيدە قىزمەت كورسەتۋ. بۇل باعىتتا بۇگىنگى تاڭدا 405 ونكولوگ كابينەتى مەن 1604 قاراۋ كابينەتى سىرقات جاندارعا قىزمەتىن تۇراقتى كورسەتىپ تۇرعانىن ايتا كەتۋ كەرەك.
ال ەكىنشى دەڭگەي ويىنشا، ونكولوگيالىق سىرقاتقا شالدىققاندارعا
ءار ايماقتاعى 16 وڭىرلىك ونكولوگيالىق ديسپانسەر مەديسينالىق كومەك كورسەيتدى. سونىمەن قاتار، كوكشەتاۋ، شىمكەنت، اقتوبە، جەزقازعان، جانە كوپپروفيلدى اۋرۋحانالاردا 4 ونكولوگيالىق فيليال ءوز قىزمەتىن كورسەتەدى.
ال ءۇشىنشى دەڭگەيدە قىزمەت كورسەتەتىن ورتالىق تۋرالى ايتاتىن بولساق، قازاق ونكولوگيا جانە راديولوگيا عىلىمي-زەرتتەۋ ينستيتۋتى جانە ونكولوگيا جانە ترانسپلانتولوگيا ۇلتتىق عىلىمي ورتالىعىنىڭ بۇل ورايدا مەدينالىق كومەگى ۇشان-تەڭىز بولىپ تۇر.
جالپى قاتەرلى ىسىكتىڭ قالاي الدىن الۋعا بولادى؟ ول ءۇشىن دارىگەرگە ءجيى قارالىپ، تەكسەرىستەن ءوتىپ تۇرۋ كەرەك. مۇنىڭ پايداسى وتە زور، سىرقاتتىڭ الدىن الادى، جانە سونىمەن قاتار، پاسيەنتتىڭ ەرتە جازىلىپ كەتۋگە مۇمكىندىك بەرەدى.
سوندىقتان دا مەديسينالىق قولداۋدىڭ، سىرقات جاندارعا ونكولوگيالىق كومەكتىڭ پايداسى ۇلكەن. ويتكەنى قوعام، مەملەكەتتىڭ ەڭ باستى بايلىعى – ادام جانە ونىڭ دەنساۋلىعى. سوندىقتان دا قازاقستان ۇكىمەتى «دەنساۋلىق» باعدارلاماسىنىڭ اياسىندا اۋرۋدىڭ الدىن الۋعا ارنالعان شارالاردى ءجيى جانە ۇدايى، تۇراقتى وتكىزىپ تۇرادى. تۇڭعىش پرەزيدەنت، ەلباسىنىڭ ەكونوميكالىق ىنتىماقتاستىق جانە دامۋ ۇيىمدارى ەلدەرىمەن اراداعى الشاقتىقتى جويۋ قاجەت دەپ وتىرعانى بەكەر ەمەس. ءبىر عانا مىسال، قازاقستان رەسپۋبليكاسىندا پروفيلاكتيكاعا ارنالعان شىعىننىڭ كولەمى 4 پايىز شاماسىندا، ال ەكونوميكالىق ىنتىماقتاستىق جانە دامۋ ۇيىمدارى ەلدەرىندە قارجى 10 پايىزعا دەيىن بولىنەتىنىن ايتا كەتۋ كەرەك.
ارينە، ونكولوگيالىق دەرتتى ەرتە انىقتاۋعا ەلىمىزدە بارلىق جاعداي جاسالىنعان. ناقتى ايتار بولساق، ەلىمىزدە ونكوسكرينينگتەردىڭ ءۇش ءتۇرى جۇزەگە اسىرىلاتىنىن ايتا كەتۋ كەرەك، ياعني جاتىر موينى، ءسۇت بەزى جانە جۋان ىشەك وبىرىنىڭ سكرينينگى. وسىعان بايلانىستى الداعى ۋاقىتتا وسى سالعا بولىنەتىن قارجىنىڭ ۇلەسى ارتاتىن بولادى. ارينە، بۇل ءۇشىن ەڭ الدىمەن حالىق مەديسينالىق اقپاراتتان ۇنەمى قۇلاعدار بولىپ وتىرۋى كەرەك. وسى ورايدا دەنساۋلىق ساقتاۋ ءمينيسترى ەلجان ءبىرتانوۆتىڭ مالىمەتىنە سەنسەك، وتكەن جىلى حالىقتى اقپاراتتاندىرۋ ءۇشىن ناتيجەلى جۇمىستار جۇرگىزىلگەن. اتاپ ايتار بولساق، 2018 جىلى 3،5 ميلليوننان استام ادامدى قامتىعان 193 مىڭ ءىس-شارا وتكىزىلگەن كورىنەدى. دەمەك، 2016-2019 جىلدارعا ارنالعان «دەنساۋلىق» باعدارلاماسىنىڭ حالىققا بەرەرى مول.
جالپى ونكولوگيالىق اۋرۋلارعا قاتىستى كورسەتكىشتىڭ جىل وتكەن سايىن جاقسارىپ كەلە جاتقانىن انىق بايقاۋعا بولادى. ءبىر عانا مىسال، 1999 جىلدان باستاپ قازاقستاندا قاتەرلى ىسىكتەن بولاتىن ءولىم 42 پايىزعا ازايعان. بۇل ارينە وتە جاقسى كورسەتكىش. ويتكەنى جوعارىدا ايتقانىمىزداي، قاتەرلىك ىسىك قاتەرىنىڭ الدىن الۋعا قاتىستى كەشەندى جۇمىستار جۇرگىزىلۋدە. مەملەكەتتىك «دەنساۋلىق» باعدارلاماسىمەن قوسا،
وتكەن جىلى تاعى دا 2018-2022 جىلدارعا ارنالعان كەشەندى جوسپار جاسالدى. اتالعان جوسپار ءتورت باعىتتان تۇرادى. ولاردى –ءقاۋىپ فاكتورلارىنىڭ پروفيلاكتيكاسى جانە باسقارۋ، تيىمدىلىگى جوعارى ەرتە دياگنوستيكا، ونكولوگيالىق كومەك كورسەتۋدىڭ ينتەگراسيالانعان مودەلىن ەنگىزۋ، كادر الەۋەتى مەن عىلىمدى دامىتۋ.
دەمەك، دەنساۋلىق ساقتاۋدى جۇيەلى تۇردە باعدارلامالار ارقىلى جۇزەگە اسىرۋدىڭ تيىمدىلىگى زور. مىسالى، ءبىز ءسوز ەتىپ وتىرعان 2016-2019 جىلدارعا ارنالعان «دەنساۋلىق» باعدارلاماسى 2011-2015 جىلدارى جۇزەگە اسقان «سالاماتتى قازاقستان» باعدارلاماسى زاڭدى جالعاسى. «دەنساۋلىق» باعدارلاماسىندا مەديسينا مەن حالىقتىڭ دەنساۋلىعىن كۇشەيتۋ مەن ونى شەشۋدىڭ اۋقىمدى جولدارى قاراستىرىلعان. ءبىراق نەگىزى كىنانى مەملەكەتتەن ەمەس، كەز كەلگەن قاراپايىم ادام وزىنەن ىزدەگەنى ءجون. جالپى اتاپ ايتار بولساق، قاتەرلى ىسىكتىڭ ءبىرىنشى، ەكىنشى ساتىلارى نەمەسە ونىڭ بەلگىلەرى ەرتە انىقتالعان تۇستا ونى تولىققاندى ەمدەۋگە بولادى. ەڭ قيىنى، كوپتەگەن ازاماتتار اۋىر اسقىنعان تۇستا عانا دارىگەرگە قارالۋعا كەلەدى. وكىنىشكە قاراي ول كەزدە ءبارى دە كەش بولىپ قالادى. مۇنداي جاعدايدا دارىگەرلەر شاراسىز كۇيدە بولاتىنى جاسىرىن ەمەس. بارلىق ۋاقىتتا اۋرۋدىڭ الدىن الۋ ءۇشىن كەز كەلگەن ادام سكرينينگتىك تەكسەرۋدەن ءوتىپ تۇرۋى كەرەك. سوندا عانا دەنىمىز ساۋ بولادى، ال زاماناۋي مەديسينانىڭ كەز كەلگەن سىرقاتتى ەمدەۋگە قاۋقارى بار. تەك پاسيەنت ەمدەلۋگە ەرتەرەك كەلگەنى دۇرىس. قىسقاشا ايتقاندا، «اۋىرىپ، ەم ىزدەگەنشە، اۋىرماۋدىڭ جولىن ىزدەگەن» دۇرىس دەپ ويلايمىز. ويتكەنى قازاقستاندا قاتەرلى ىسىكتى دياگنوستيكالاۋ مەن ونى ەمدەۋدىڭ بارلىق زاماناۋي ادىستەرى بار. بۇل ءبىر. ەكىنشىدەن، قازاقستاندا ءومىر ءسۇرىپ جاتقان كەز كەلگەن ادام سەرگەك ءجۇرۋى ءۇشىن سالاۋاتتى ءومىر سالتىن داعدىعا اينالدىرعانى دۇرىس. سوندا عانا، دەنىمىزدىڭ ساۋلىعى ارقىلى عانا ءبىز قوعامعا، مەملەكەتكە، ناقتى ايتقاندا جانىمىزدىڭ اراشاشىسى بولىپ جۇرگەن اق حاداتتى ابزال جاندارعا، دارىگەرلەرگە كومەكتەسە الامىز. ويتكەنى دەنساۋلىق –زور بايلىق.
ەركىن قالدان
