ءبارى نەدەن باستالدى؟ قازاقستاندا ءبىرىنشى رەت 10 جىل بۇرىن سايتتار بۇعاتتالا باستاعان. پرەزيدەنت ءوز قولىن قويعان ىڭعايلى زاڭداردىڭ ارقاسىندا باستاپقىدا پلاتفورماداعى بلوگتار جابىلدى. "كوپتەگەن سايتتار ەكسترەميستتىك ماقالا جاريالاعان" دەپ قازاقستان اۋماعىندا جۇمىس ىستەمەي قالدى.
«بايلانىس» تۋرالى زاڭعا جىل سايىن جاڭا تارماقتار مەن تۇزەتۋلەر ەنگىزىلۋدە. بۇل جاڭارتۋلاردان ۇققانىمىز، بيلىكتىڭ كەز كەلگەن ينتەرنەت رەسۋرستى سوتسىز جابۋعا قۇقىعى بار دەگەن ءسوز. ەڭ قىزىعى، قازاقستاندا توسقاۋىل قويىلعان سايتتار ءتىزىمى جوق.
اقپارات جانە كوممۋنيكاسيا مينيسترلىگى 2017 جىلى ەلىمىزدە بۇعاتتالعان سايتتار ءتىزىلىمىن تەستىلىك رەجيمدە قوسقان ەدى. ءبىراق ول تولىققاندى پلاتفورما رەتىندە جۇمىس ىستەمەدى. تەك ءبىر عانا ادرەستىك سىلتەمە ارقىلى قازاقستاندا تىيىم سالىنعان سايتتاردى تەكسەرۋگە بولادى. بۇل سىلتەمەدە جۇمىس جاساۋى دا ەكىتالاي. مىسالى، قازاقستاندا تىيىم سالىنعان change.org سايتىن جازاتىن بولساق، ول بۇعاتتالعان پلاتفورما اراسىندا جوق. ءقازىر mic.gov.kz سىلتەمەسى مينيسترلىكتىڭ جويىلۋىنا بايلانىستى جابىق. وعان بالاما Kaz Blocking Tracker اتتى پلاتفورما ەلىمىزدە بۇعاتتالعان سايتتار ءتىزىمىن انىق كورسەتەدى. بيلىكتىڭ ويىنشا، قازاقستاندا تىيىم سالىنعان سايتتار ءتىزىمىن كورسەتۋگە بولمايدى. ولار حالىقتىڭ مۇنى كورىپ، قىزىعۋشىلىعى ارتادى دەپ ويلايدى.
ءبىراق تا مەملەكەتىمىزدە تىيىم سالىنعان ادەبيەت، بەينە جانە اۋديو ماتەريالداردىڭ تولىق ءتىزىمى باس پروكۋراتۋرانىڭ پاراقشاسىندا تۇر. وسىلاردىڭ ىشىنەن ءدىني كىتاپتاردى بايقاۋ قيىنعا سوعا قويماسى انىق. سوندا بيلىكتىڭ ويىنشا، زيانى جوق سايتتاردى وقي الماي، ەكسترەميستىك ادەبيەتتى وقۋعا بولادى ەكەن عوي!
سونىمەن قازاقستاندا قانشا ينتەرنەت رەسۋرسقا تىيىم سالىنعان؟ ق ر اقپارات جانە كوممۋنيكاسيا مينيسترلىگى تەلەكوممۋنيكاسيا كوميتەتى ءتوراعاسىنىڭ ورىنباسارى ميحايل كوميسساروۆتىڭ ايتۋىنشا، 2017 جىلى 301 مىڭ زاڭسىز ماتەريالدارعا تىيىم سالىندى. سول جىلى كوميسساروۆ تاعى ءبىر مالىمدەمە جاساعان بەلگىلى.
«قۇقىققا قايشى بولاتىن ماتەريالداردى اشۋعا مۇمكىندىگىن شەكتەۋ بىزدە 2016 جىلدا پايدا بولدى. ينتەرنەتكە بيلىك تاراپىنان باقىلاۋ كۇشەيۋىنە قوعامنىڭ قاۋىپتەنۋىنە سىلتاۋ جوق. ماتەريال زاڭعا قايشى بولعان كەزدە عانا تىيىم سالىنادى. ستاتيستيكاعا سۇيىنسەك، 2016 جىلدان باستاپ قازاقستان اۋماعىندا 31 مىڭ ماتەريالعا شەكتەۋ قويىلدى. ولاردىڭ ىشىندە 26 مىڭ پورنورەسۋرستار، ال قالعاندارى تەرروريزم مەن ەكسترەميزم، ينتەرنەت-كازينو، جاۋىزدىق پەن زورلىق ناسيحاتتارى»، - دەدى كوميسساروۆ.
ال قازىرگى تاڭدا بۇل سوزدەردىڭ تۇك تە ماعىناسى جوق. ويتكەنى سوڭعى 2 جىلدا ەلىمىزدە ينتەرنەتتى بۇعاتتاي سالۋ قاراپايىم قۇبىلىسقا اينالىپ كەتتى. Kaz Blocking Tracker حابارلاۋىنشا، قازاقستان تۇرعىندارىنا 4484 سايت قولجەتىمسىز.
الەۋمەتتىك جەلى تاقىرىبىنا كەلسەك، 1 جىلدىڭ ىشىندە نۇر-سۇلتان ۋاقىتىمەن ساعات 21:00-دەن باستاپ، 23:00 -دە، كەي كەزدەردە 0:00-گە Telegram، YouTube، Facebook، Instagram جەلىلەرى ۋاقىتشا بۇعاتتالاتىن بولدى. 2019 جىلدىڭ ءساۋىر ايىندا پرەزيدەنت مىندەتىن اتقارۋشى قاسىم-جومارت توقايەۆ Instagram-دا پاراقشا اشقاننان كەيىن بۇعاتتاۋلار دوعارىلدى. ءبىراق 1 جانە 9-مامىر مەيرامى كۇنى بۇعاتتاۋلار قايتا جالعاستى.
9-مامىر – جەڭىس كۇنى ساعات 12:00-دەن باستاپ بۇكىل الەۋمەتتىك جەلىلەر مەن بىرنەشە باق-تىڭ سايتتارى تاۋلىك بويى جۇمىس ىستەمەدى.
قورىتىندىلاي كەلە ءبىزدىڭ ايتارىمىز، بيلىكتىڭ نەدەن قورقاتىنىن تۇسىنە الماي دال بولامىز. ينتەرنەتتى بۇعاتتاۋى حالىقتىڭ اۋزىن جاپقانىمەن بىردەي. ال ق ر كونستيتۋسياسىنىڭ 3 - بابىنا سايكەس، «مەملەكەتتىك بيلىكتىڭ بىردەن-بىر باستاۋى – حالىق» دەلىنگەن. سوندا بيلىك حالىققا قارسى جۇمىس ىستەپ وتىر ما؟!
يلدار اديلچەنوۆ
پىكىر قالدىرۋ