بۇل كۇندە ۇلى ابايدىڭ «ايتتىم سالەم، قالامقاس» ولەڭى مەن ءانىن بىلمەيتىندەر بىرەن-ساران. ءان ويىن-تويلاردا ماحاببات گيمنىنە اينالعان.
وسى ءان مەن ولەڭنىڭ قالامقاس ەسىمدى قىزعا ارنالعانى داۋسىز. وسىنداعى قالامقاستىڭ كىم ەكەنى، قاي ەلدىڭ ادامى ەكەنى «اباي جولى» ەپوپەياسىندا دا ايتىلمايدى. سوندا قالامقاس كىم؟
جالپاق جاتقان نايمان ەلىندە اباي مەن قالامقاس تۋرالى اڭىز ەرتەدەن كەلە جاتىر. بەرتىن تانا مىرزانىڭ بەل ۇرپاعى، ءقازىر اياكوزدە تۇراتىن مولدا ۋاقاپ تورايعىروۆ، سەمەي مەشىتىنە قىتايدان كەلىپ يمامدىق قۇرعان ءابدۋساعيت، شىعىستىڭ سامار اۋدانىنا قاراستى كوكجوتا اۋىلىندا تۇرۋشى تاتار ازاماتى فارۋح، مولدا جۇماتاي اۋباكىروۆ قاريالارمەن اڭگىمەلەسە كەلە، كوپ جايتكە كوزىمىز جەتكەندەي بولدى. ءبارىنىڭ پىكىرى ءبىر جەرگە توعىستى.

ولاردىڭ ايتۋىنشا، قالامقاس – تانا مىرزانىڭ ءىنىسى جانىبەكتىڭ قىزى. تانا مىرزا باۋىرىنا سالىپ وسىرگەن. ۇلى ادامداردىڭ تاعدىرى دا كەيدە ۇقساس. شوقان ءۋاليحانوۆ سايلاۋدا كوپشىلىك داۋىسقا يە بولا تۇرىپ، اعا سۇلتاندىققا ساندىبايەۆ ەردەن سايلانىپ كەتكەن عوي. ءدال سول سىقىلدى 1860-1863 جىلى كوكپەكتى وقرۋگىنىڭ سايلاۋىندا تانا مىرزانى قازاق بۇقاراسى قولداي تۇرا، اعا سۇلتاندىق لاۋازىم دۋان كەڭەسىندە ءتىلماش قىزمەتىن اتقارىپ جۇرگەن وسكەمەن جاقتىڭ قازاعى، رۋى سارىجومارت ءالحان تىلەۋبەردينگە بۇيىرىپتى. سوعان قاتتى نازالانعان تانا مىرزا ۇيىنە كەلىپ قايعىرىپ جاتىپ قالعان. سودان بايبىشەسى بوستان ەرىنىڭ قايعىسىن سەرپىلتۋ ءۇشىن اكەسىنە بارىپ، ەرتىسكە قۇياتىن ءۇش وزەننىڭ توعىسقان جەرىندەگى تۇبەكتى سۇراپ الىپ، سول تۇبەككە 1863 جىلى تانا مىرزا مەشىت سالعانىن، ءسويتىپ، ول جەر «تانا مەشىتى » اۋىلى اتانعان.
سول مەشىتتىڭ سالىنىپ بىتۋىنە قۇتتى بولسىن ايتا ءارى تانانىڭ كوڭىلىن جۇباتا قۇنانباي كەلىپتى. ون سەگىز جاستاعى اباي اكەسىمەن بىرگە ەرە كەلگەن. كەلە جارتىلاي قالا ۇلگىسىمەن كيىنگەن ءارى سۇلۋ، ءارى يناباتتى تۇرجانعا (جەڭگەلەرى «قالامقاس» اتاندىرعان) ابايدىڭ كوڭىلى قۇلاپ تۇسەدى. يناباتتى، ءوڭدى قىز قۇنەكەڭە دە ۇناپتى. ءتىپتى قۇدا تۇسۋگە نيەتى اۋادى. ءبىراق تۇرجان بالا كەزىندە بايجىگىت ەلىنىڭ ءوزىحان دەگەن جىگىتىنە اتاستىرىلىپتى. ول دا ءبىر اتالى جەر. تانا مىرزا وسىنى ەسكەرتكەندە، قۇنەكەڭ ويلانىپ قالعان. وعان دا قاراماي ءبىر ەسەبىن تابار ما ەدى، قايتەر ەدى، ەگەر سول مەزەتتە اق وردانىڭ ماڭىنان نويىس مىنەزدى بىرەۋدىڭ اششى ايقايى مەن دوكىر سوزدەرى ەستىلمەسە. الگى نويىس ءبىر كوزىنە اق شورلانعان تۇيەنى باقىرتىپ ۇرىپ جاتىر. ارا-تۇرا: «كوزىڭدى… قۋ سوقىر» دەپ بوقتاپ جىبەرەدى.
مۇنى ەستىگەن قۇنانباي قاتتى اشۋلانىپ، الگى وڭباعانعا ات-شاپان ايىپ كەستىرەدى. قونالقاعا قاراماي اتتانىپ كەتەدى. جىگىتكە ايىپ كەسىپ، جىك-جاپپار بولعان تاناعا اتتاناردا قۇنەكەڭ ايتقانى:
- ىستەتىپ وتىرعان ءوزىڭسىڭ.
سودان بەرى «تۇيەنى سوقىر دەسە، قۇنانبايعا تيەدى» دەگەن ماتەل قالىپتى.
ەكى جاستىڭ بولاشاق ماحابباتىنا وسى بولماشى كورىنىس بوگەت جاساپتى. الىستان ءبىر-بىرىن بىرەر مارتە حات جولداسىپ، كەلگەن-كەتكەن كىسىدەن سالەم ايتىسۋمەن تىنعان. قاتىناسۋعا جەر شالعاي.
مۇنان كەيىن قالامقاستىڭ جاستاي اتاستىرىلعان كۇيەۋى اۋرۋدان ولەدى دە، قىز وڭ جاقتا وتىرىڭقىراپ قالادى. اقىرى سىبان ەلىندەگى بىجى-توقتار دەگەن ساۋداگەر سارتتىڭ اۋىلىنا كەلىن بولىپ تۇسكەن. مىنە، سودان باستاپ اباي اتامىزدىڭ قالامقاسقا دەگەن شەكسىز ماحابباتى سوزبەن زەردەلەنىپ، ولەڭ بولىپ ورىلەدى.

«اقسۋات» كىتابىنان ءۇزىندى كەلتىرگەن: بەرىكجان بازاربايەۆ.
اۆتورلارى: قاليحان التىنبايەۆ، ەرعالي جۇماحان.

(جازبا يسا مومبەكوۆتىڭ فەيسبۋتەگى پاراقشاسىنان الىندى)

دانا مۇقانوۆا كارتيناسى