ءبىراق دەموكراتيالىق قۇقىقتىق قوعامنىڭ ىرگەتاسىنىڭ نىق بولۋى كەز كەلگەن قازاقستان ازاماتىنا قاتىستى بولىپ وتىر. دەسەك تە، ءبىر نارسەنى اتاپ وتكەنىمىز ءجون. زاڭ مەن باعدارلاما ءبىر نەمەسە ءۇش جىلعا ارنالىپ جاسالمايدى. ول – ادام بالاسىنىڭ قوعامدا ءتارتىپ بۇزباي ءومىر ءسۇرۋىنىڭ كەپىلى. سوندىقتان مەملەكەتتە ەڭ الدىمەن ازاماتتار اتازاڭعا سۇيەنەدى. ەكىنشىدەن، قوعامدا ادام بالاسى ءۇشىن زاڭدىق تەتىكتەر جاسالىنادى. بۇل ورايدا قازاقستان رەسپۋبليكاسى پرەزيدەنتتىڭ قۇقىقتىق ساياسات تۇجىرىمداماسىنىڭ ورنى ۇلكەن. ونىڭ ماقسات-مىندەتتەرى قانداي؟ قانداي سەبەپ قاجەت بولدى؟ ەندى وسى ماسەلەلەردى سارالاپ كورەلىك. اتاپ ايتار بولساق،
1.بۇل تۇجىرىمداما قۇقىق قورعاۋ مەن سوت، سالىق جۇيەسىن دامىتۋ ءۇشىن كەرەك.
- قۇقىقتىق-دەموكراتيالىق قوعام قۇرۋ ءۇشىن قاجەت.
- سوندىقتان زاڭنىڭ جاڭارتۋ جانە، قولدانىستاعى زاڭدى نىعايتۋ، سونداي-اق ونىڭ ساپاسىن ارتتىرۋ وزەكتى بولدى.
- 2002 جىلعى ەسكى تۇجىرىمداما وزىنە جۇكتەلگەن مىندەتتەردى تولىعىمەن اتقارىپ، ءوز ميسسياسىن ورىندادى. سوندىقتان قوعامدى العا ىلگەرىلەتۋ ءۇشىن جاڭا تۇجىرىمداما كەرەك بولدى.
- 2010 جىلدارعا دەيىن قولدانىستا بولعان زاڭناما ارقىلى تاۋەلسىز قازاقستاننىڭ قۇقىقتىق نەگىزى قالاندى.
- سوندىقتان 2010 جىلدان باستاپ، ۇلتتىق زاڭنامانى الەمدىك ستاندارتقا ساي ەتۋ باستى مىندەت بولدى.
ارينە، قوعامدا بارلىق نارسە وزگەرەدى. وزگەرمەيتىن نارسە جوق. سوندىقتان ەڭ الدىمەن الەمدىك ستاندارتقا ساي قازاقستاننىڭ دا زاڭنامالارىن ىزگىلەندىرۋدى ەلىمىزدىڭ تۇڭعىش پرەزيدەنتى نۇرسۇلتان نازاربايەۆ كۇن تارتىبىنە قويدى. سودان باستاپ قۇقىق قورعاۋ سالاسىندا رەفورما باستالدى. زاڭنىڭ ورنىعىپ تۇراقتى قولدانىسقا ەنۋى ءۇشىن ونى ون جىلعا ارناپ ءبىر-اق جاساۋ قاجەت بولدى. قازاق قوعامىندا زاڭ، قىلمىستىق جازالار ىزگىلەندى، ءولىم جازاسى الىنىپ تاستالىندى.
وسى ورايدا ءبىر ساۋال تۋادى؛ قۇقىقتىق ساياسات تۇجىرىمداماسى نە ءۇشىن قاجەت؟ ونىڭ ءبىرسىپىراسىن جوعارىدا ايتىپ وتتىك. سونىمەن قاتار، قۇقىقتىق سالا مەن سوت جۇيەسىن جەتىلدىرۋدى كۇن تارتىبىندە تۇردى. ارينە، مۇنىڭ بارلىعى ءبىر كۇندە پايدا بولا قويعان جوق. زامان تالابىنا وراي قابىلداندى. بۇل ءبىر. ەكىنشىدەن، وسىنداي ون جىلعا ارنالعان ستراتەگيالىق قۇجاتتى بەكىتىپ، قول قويعان كەزدە ەلباسى مەملەكەتتىڭ زاڭدىق تۇرعىدا ىرگەسى بەكىپ، كەلەشەگىنىڭ كوركەيۋىن ويلاعانى انىق.
بارىنەن دە بۇرىن جالپى مەملەكەت پەن ونىڭ ازاماتتارىنىڭ يگىلىگىن كوزدەگەنىن دە جوققا شىعارا المايمىز.
بۇل جەردە مىنا ماسەلەگە دە كوڭىل اۋدارعان دۇرىس. سوناۋ 2010 جىلى حالىققا ارناعان جولداۋىندا ەلباسى «الدا تۇرعان ونجىلدىقتىڭ اسا ماڭىزدى مىندەتى – قازاقستاننىڭ بارلىق ازاماتتارىنىڭ ءومىر ساپاسى مەن دەڭگەيىن جاقسارتۋ، الەۋمەتتىك تۇراقتىلىق پەن قورعالۋدى نىعايتۋ» دەپ اتاپ وتكەنى بەلگىلى. جالپى قۇقىقتىق ساياسات تۇجىرىمداماسىنىڭ ءوزى نەگىزگى زاڭنان، ياعني،كونستيتۋسيادان الىنعانىن اتاپ ءوتۋ كەرەك.
ال ءبىز ءسوز ەتىپ وتىرعان تۇجىرىمداما نە ءۇشىن قاجەت؟
بىرىنشىدەن، ەلىمىزدەگى ۇلتتىق تاتۋلىقتى بۇزباۋ، قايتا نىعايتۋ؛
ەكىنشىدەن، كوپۇلتتى قازاقستاننىڭ ىنتىماعىن پاش ەتۋ؛
ۇشىنشىدەن، ەلدىڭ قۇقىقتىق مادەنيەتىن قالىپتاستىرۋ؛
تورتىنشىدەن، ۇلتتىق سانانى قۇقىقتىق مۇمكىندىگىن ارتتىرۋ؛
بەسىنشىدەن، قوعامدا تولىققاندى قۇقىقتىق ءتارتىپ ورناتۋ؛
التىنشىدان، حالىقتىڭ قۇقىقتىق مادەنيەتىن كوتەرىپ، قۇقىقتىق مەملەكەت قالىپتاستىرۋ؛
جەتىنشىدەن، ازاماتتارعا قابىلدانىپ جاتقان زاڭداردى تەرەڭىرەك ءتۇسىندىرۋ.
ارينە قازىرگى كەزدە قازاقستان قۇقىقتىق رەفورمالار كەزەڭىندە تۇر. ەلباسىنىڭ نۇسقاۋىمەن بۇگىنگى تاڭدا قىلمىستىق جازانى ىزگىلەندىرۋ تۇرعىسىندا كوپ نارسەلەر جۇزەگە اسىرىلۋدا. ساراپشىلار مەن زاڭگەرلەر اتاپ وتكەندەي، بۇگىنگى تاڭدا 2010-2020 جىلدارعا ارنالعان قۇقىقتىق ساياسات تۇجىرىمداماسى قىلمىستىق ارەكەتتەردىڭ ازايۋىنا وڭ ىقپالىن تيگىزۋدە. ال قابىلدانعان زاڭدار ومىرشەڭ بولۋ ءۇشىن نە ىستەۋ كەرەك؟
- ونىڭ، اتاپ ايتقاندا زاڭنىڭ ورىندالۋىنا ءاربىر ادام اتسالىسۋى ءتيىس.
- زاڭ تالابىنا قارسى كەلۋگە بولمايدى. بارلىق ىس-ارەكەتتەر زاڭ اياسىندا جۇزەگە اسۋى ءتيىس.
- زاڭناما جۇيەسى ارقىلى حالىقتىڭ قۇقىقتىق مادەنيەتىن دامىتۋ قاجەت.
- ول ءۇشىن ۇلتتىق سانا ىشكى جانە سىرتقى فاكتورداعى قاۋىپتەن ادا بولعانى دۇرىس.
- ءوز زاڭىن قۇرمەت تۇتقان ازامات ەلىن دە قۇرمەتتەي الادى.
قۇقىقتىق رەفورما قوعامنىڭ تۇراقتى دامۋى ءۇشىن، ازاماتتاردىڭ قاۋىپسىزدىگىن قامتاماسىز ەتۋى ءۇشىن كەرەك. زاڭعا، كونستيتۋسياعا ارقا سۇيەپ وتىرىپ قانا ادام ءوزىن قورعاي الادى. دەمەك، قورعاۋشىڭ –اتازاڭ، قولداۋشىڭ – ار يمانىڭ دەسەك بولادى. ويتكەنى زاڭدى سىيلاعان ادام ءوزىن قور سانامايدى، قىلمىسقا بارمايدى. ال ادامنىڭ قۇقىقتىق ساۋاتتىلىعىن ارتتىرۋ ءۇشىن ادۆوكات بولىپ جۇمىس ىستەۋدىڭ قاجەتى جوق. ونىڭ بارلىعى ءوزىڭنىڭ قۇقىقتىق مادەنيەتىڭە بايلانىستى دەر ەدىك.
پىكىر قالدىرۋ