قازاقستان تاۋەلسىزدىك العالى ۇلت كوشباسشىسى، ەلباسى نۇرسۇلتان نازاربايەۆتىڭ قالىڭ ەلى قازاعىنا جاساعان ابزال ساياساتىنىڭ ارقاسىندا ءبىر ميلليوننان استام قانداسىمىز تاريحي وتانىنا ورالدى. قازاقستاننىڭ قۇزىرلى ورىندارىنىڭ جەڭىلدىكتەر جاساۋىنىڭ ناتيجەسىندە ازاماتتىق الۋ ءىسى دە وڭايلادى. قۇجاتتارى دۇرىس بولسا، 6 ايعا جەتپەيتىن ۋاقىتتا قازاقستان ازاماتتىعىن الۋعا مۇمكىندىك بار. بۇعان بۇكىل قانداستار ءدان ريزا. اسىرەسە، قىتايدان كەلگەن قازاقتاردىڭ ەلباسىنا، پرەزيدەنت قاسىم-جومارت توقايەۆقا ايتار العىسى شەكسىز.
دەي تۇرعانمەن، سوڭعى كەزدەرى جۇڭگو بيلىگىنىڭ شينجياڭدا جۇرگىزىلگەن ساياساتىنا بايلانىستى قازاقستان ازاماتتىعىن السا دا، جۇڭگو ازاماتتىعىنان شىعا الماي جۇرگەن قانداستارىمىزدىڭ سانى كۇن سايىن كوبەيۋدە. ناقتى ايتقاندا، جۇڭگو بيلىگى حالىقارالىق زاڭ مەن ءوزىنىڭ زاڭ-جارلىقتارىن بەلدەن باسىپ، ادەيى جولسىزدىق ىستەۋىنەن وسى ماسەلە تۋىنداپ وتىر.
جۇڭگو حالىق رەسپۋبليكاسىنىڭ ازاماتتىق تۋرالى زاڭىنىڭ 3-بابىندا: جۇڭگو حالىق رەسپۋبليكاسى كەز-كەلگەن قىتايلىق ازاماتتىڭ قوس ازاماتتىعىن مويىندامايدى ،- دەپ بەلگىلەنگەن.
وسى زاڭنىڭ 9-بابىندا: شەتەلدە قونىستانعان، ءوز ەركىمەن شەتەل ازاماتتىعىن العانداردىڭ جۇڭگو ازاماتتىعى اۆتوماتتى تۇردە جويىلادى ،- دەپ بەلگىلەنگەن. الايدا، ءوز زاڭىندا وسىلاي جازۋلى تۇرسا دا، ءوز زاڭىن ءوزى مويىنداماي، ءوز ەركىمەن قازاقستان ازاماتتىعىن الىپ، جۇڭگو ازاماتتىعىنان شىعۋدى تالاپ ەتكەن ازاماتتاردى ازاماتتىقتان شىعارماي، ياعني قىتايداعى نوپوسىن (تۇراقتى تىركەۋىن) وشىرمەي، پاسپورتىن قيماي، ءتۇرلى سىلتاۋلار ايتىپ قيناپ وتىر. كەيبىر قانداستارىمىز قازاقستان ازاماتتىعىن العاننان كەيىن، جۇڭگو ازاماتتىعىنان شىعۋ ءۇشىن قىتايعا بارسا، ولاردى «قوس ازاماتتىق» قىلمىسىمەن ۇستاپ، ورىنسىز سۇراقتارعا تارتۋدا. كەيبىرى تۇرمەگە دە قامالدى. جوعارىداعى زاڭنىڭ 10-بابىندا: جۇڭگو ازاماتتارى تومەندەگى شارتتاردىڭ ءبىرىن ازىرلەسە، جۇڭگو ازاماتتىعىنان شىعۋدى ءوتىنىش ەتۋىنە بولادى،- دەپ انىق جازىلعان.
- ولار شەتەل ازاماتتارىنىڭ جاقىن تۋىستارى بولسا؛
- ولار شەتەلگە قونىستانعان بولسا؛
- باسقا دا ۇيلەسىمدى سەبەپتەر بار بولسا.
قازاقستان ازاماتتىعىن العان قانداستىرىمىزدىڭ تالابى وسى ءۇش شارتتىڭ ۇشەۋىنە دە تۇسسە دە، قىتايدىڭ ولاردى ازاماتتىقتان شىعارماي، بولمايتىن سىلتاۋ ايتاتىنى قالاي؟!
قازاقستان ازاماتتىعىن الىپ، ءبىراق جۇڭگو ازاماتتىعىنان شىعا الماي جۇرگەندەردىڭ اراسىندا زەينەتكەرلەر دە، قىتايدا ەشقانداي قىزمەت ىستەمەگەن ازاماتتار دا، نەمەسە قىزمەت ىستەسە دە، قىزمەتىنەن قىتايدىڭ زاڭدى ءتارتىبى بويىنشا شەگىنگەن، ءقازىر قىتايدان ەشقانداي ءناپاقا المايتىن ازاماتتار دا بار.
جۇڭگو بيلىگى قازاقستان ازاماتتىعىن العان زەينەتكەرلەردى دە جۇڭگو ازاماتتىعىنان شىعارماۋى دا ءوز زاڭىنا قايشى. وعان دا دالەل كورسەتەلىك.
2018 جىلى 14 ناۋرىزدا قىتايدىڭ شەتەلدەگى جۇڭگو ىستەرى جونىندەگى باسقارما باستىعىنىڭ ورىنباسارى تان تيان شيڭ شەتەلدەگى جۇڭگو ازاماتتارىنىڭ «شەتەل ازامتتىعىن الۋ»، «زەينەتاقى ماسەلەسى» جونىندەگى سۇراقتارىنا جاۋاپ بەرگەندە بىلاي دەگەن ەدى:
«شەت ەلدەردەگى جۇڭگو ازاماتتارى جانە شەتەل ازاماتتىعىن العان قىتايلىقتار جۇڭگو زاڭىندا بەلگىلەنگەن زاڭدى زەينەتكە شىعۋ جاسىنا تولعان جانە زەينەتكە شىعۋدىڭ ءتيىستى (كەتۋ) جۇمىستارىن بىتىرگەن بولسا، شەتەلگە قونىس اۋدارعاننان كەيىن مەملەكەتتىڭ قاتىستى بەلگىلەمەلەرى بويىنشا، زەينەتكەرلىك مامىلەدەن يگىلىكتەنە بەرەدى، ونىڭ جۇڭگو ازاماتتىعىنان شىعۋىمەن قاتىسى جوق.
2015 جىلدىڭ 1 شىلدەسىنەن باستاپ تاراپتار «شەتەلدە قونىستانعان ازاماتتاردىڭ قارتتار قامسىزداندىرۋ قاراجاتىن الۋ تولىمدىلىعىن تەكسەرۋ انكەتاسىنا قاتىستى ماسەلەلەر جونىندەگى حابارلاما» جانە باسقا دا ءتيىستى نورماتيۆتىك قۇقىقتىق اكتىلەردىڭ ەرەجەلەرىنە سايكەس، قامتاماسىز ەتۋدى جۇزەگە اسىراتىن الەۋمەتتىك ساقتاندىرۋ اگەنتتىگى شەتەلدەگى جۇڭگو ەلشىلىكتەرى مەن كونسۋلدىقتارى ءتيىستى كونسۋلدىق سەرتيفيكاتتاۋمەن شىعارىلعان «شەتەلدە قونىستانعان ازاماتتاردىڭ قارتتار قامسىزداندىرۋ قاراجاتىن الۋ تولىمدىلىعىن تەكسەرۋ انكەتاسىن» كۋالاندىرادى.
ەلدەن كەتۋگە رۇقسات العان ازاماتتار، شەتەل ازاماتتىعىن الۋدان بۇرىن، زەينەتكەرلىك جاسقا تولعان بولسا جانە زەينەتكەرلىك راسىمدەرىن وتەسە، ولار قىتايداعى زەينەتكەرلەرمەن بىردەي ەمدەلۋ ساياساتىنان يگىلكتەنەدى.
نەگىزگى مەديسينالىق ساقتاندىرۋعا قاتىسقان جانە ەلدەن كەتۋگە رۇقسات بەرىلگەن زەينەتكەرلەر، شەتەل ازاماتتىعىن السىن، الماسىن، جەرگىلىكتى مەديسينالىق ساقتاندىرۋدىڭ ءتيىستى ەرەجەلەرىنە سايكەس نەگىزگى مەديسينالىق ساقتاندىرۋ تولەمدەرىن الۋعا قۇقىلى». (قاراڭىز: قىتايدىڭ شەتەلدەگى جۇڭگو ىستەرى سايتى، 14.03.2018)
مىنە مۇندا «زەينەتكەرلەر شەتەل ازاماتتىعىن السا، جۇڭگو ازاماتتىعىنان شىعارىلمايدى نەمەسە زەينەتاقىسى بەرىلمەيدى» دەگەن ءسوز جوق. كەرىسىنشە «شەت ەل ازاماتتىعىن العان قىتايلىقتار جۇڭگو زاڭى بويىنشا زەينەتكەرلىك مامىلەدەن يگىلىكتەنە بەرەدى، ونىڭ جۇڭگو ازاماتتىعىنان شىعۋىمەن قاتىسى جوق» دەپ اشىق ايتىپ تۇر. ەندەشە شيڭجاڭداعى جۇڭگو بيلىگىنىڭ ق ر ازاماتتىعىن العان زەينەتكەرلەردى ازاماتتىقتىن شىعارماۋى نەمەسە "ازاماتتىقتان شىقساڭ، زەينەتاقىڭدى توقتاتامىز" دەۋى حالىقارالىق زاڭعا عانا ەمەس، ءوز زاڭىنا دا تومپاق.
بۇل ماسەلە سىرتتاي قاراعاندا، جاي ماسەلە سياقتانعانىمەن، وتە ماڭىزدى. سەبەبى بۇل قازاقستان ازاماتتارىنىڭ ماسەلەسى. «بۇل قىتايدىڭ ىشكى ءىسى» دەپ جالتاقتايتىن ماسەلە ءتىپتى دە ەمەس. قازاقستان ازاماتتارىنىڭ مۇددەسىن قازاقستان قورعاماعاندا، كىم قورعايدى؟ سوندىقتان قازاقستان ديپلوماتيالىق جولمەن، ەكى ەل سىرتقى ىستەر مينيسترلىگى ديالوگ ارقىلى شەشۋدى قولعا الۋى كەرەك. قىتايدان كەلگەن ازاماتتار ءوز ەركىمەن قازاقستان ازاماتتىعىن العاننان كەيىن، ول قىتايدىڭ زاڭى بويىنشا اۆتوماتتى تۇردە جۇڭگو ازاماتتىعىنان شىعارىلىپ، «جۇڭگو ازاماتتىعىنان شىقتى» دەگەن انىقتامانى ەش سەبەپ-سىلتاۋسىز بەرۋى كەرەك. قىتايدىڭ «قارىزى بار-جوقتىعىن، بۇرىن قىلمىس جاساعان-جاساماعاندىعىن تەكسەرەمىز» دەپ ەكى-ۇش اي بويى كۇتتىرۋى دە جوسىنعا سىيمايدى. سەبەبى جۇڭگو زاڭى بويىنشا، قىلمىس جاساعان، كوپ قارىزى بار ادامدارعا پاسپورت بەرىلمەيدى، شەكارادان شىعۋعا دا رۇقسات جوق. ەندەشە، قازاقستان قىتايدىڭ ءوز زاڭىنان پايدالانا وتىرىپ، قازاقستان ازاماتتىعىن جاڭادان العان قانداستاردىڭ مۇددەسىن قورعاۋى ءتيىس.
قىتايدان كەلەتىن زەينەتكەرلەر ماسەلەسىن ۇيلەسىمدى شەشۋ قازاقستانعا دا كوپ تيىمدىلىك اكەلەدى. قىتايدان كەلگەن زەينەتكەرلەردىڭ جالاقىسى جوعارى، كوبىنىڭ زەينەتاقىسى 200 مىڭ تەڭگەدەن ارتىق. ءبىر وتباسىندا ءبىر زەينەتكەردەن بار. ەندەشە، قىتايدان كەلگەن 1000 زەينەتكەر بار دەپ ەسەپتەسەك، اي سايىن قازاقستانعا 200 ميلليون تەڭگە قارجى قۇيىلىپ تۇر. «تامشى تامسا، كولگە سەپ». «زەينەتكە شىققان سوڭ قازاقستانعا كەلەمىن» دەپ وتىرعان زەينەتكەرلەر قانشاما؟! ونىمەن بىرگە كەلەتىن نەمەرە-شوبەرەلەرى دە قازاقستان ءۇشىن بايلىق. سوندىقتان بۇل ماسەلەنى ۇيلەسىمدى شەشۋ قازاقستانعا دا كوپ تيىمدىلىك اكەلەدى.
اتاجۇرت اڭساعان
پىكىر قالدىرۋ