قازاقستان توعىز جولدىڭ تورابىندا ورنالاسقان.  ونىڭ وتە ۇلكەن پايداسى بار. ويتكەنى ترانزيتتىك تاسىمال ارقىلى قازىناعا   قوماقتى قارجى تۇسەدى. سونىمەن قاتار مۇنىڭ ستراتەگيالىق ماڭىزى دا بار.

حالىقارالىق كولىك دالىزىندە ورنالاسقان ءبىزدىڭ مەملەكەت شىندىعىندا ءقازىر دە، بولاشاقتا دا مۇنىڭ پايداسىن كورەتىنى راس. جالپى بۇل حالىقارالىق ءدالىز بولعاندىقتان ەڭ الدىمەن جولدىڭ ساپالى بولعانى جاقسى. ءبىر عانا مىسال، باتىس ەۋروپا-باتىس جۇڭگو جولىنىڭع ساپاسى قانداي جاقسى!

ارينە، جول – تىرشىلىكتىڭ كۇرەتامىرى. شىعىستان باتىسقا قاراي نەمەسە كەرىسىنشە، باتىستان شىعىسقا كۇن سايىن اعىلىپ جاتقان كولىكتەر اعىنىەنا كوزسۇيسىنىپ قاراۋعا بولادى. قايتا سوڭعى جىلدارى ەلىمىزدەگى جولداردىڭ ساپالىلىعى كۇرت ارتتى. بۇل تۇسىنىكتى دە. ءبىر عانا مىسال، حالىقارالىق ءدالىزدىڭ ساپالى بولۋىنا مەملەكەت تە اتسالىسىپ، بارىنشا نازار اۋدارىپ وتىر. مەملەكەتارالىق بايلانىستار وربىگەن سايىن ترانزيتتىك تاسىمال دا ارتا تۇسەدى.  ارينە، قازاقستاننىڭ تەڭىزگە شىعاتىن جولى جوق. ءبىراق وزىنە ستراتەگيالىق، ەكونوميكالىق تۇرعىدان ۇپاي الاتىن تۇسى بار. مىسالى، ەۋروپاعا اپاراتىن جولدىڭ بارلىعى دا قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ جەر اۋماعىن باسىپ وتەدى. دەمەك، بۇل–حالىقارالىق ءدالىز. ءبىراق پايدالى تۇسى دا وسى.

قازاقستاننىڭ تۇڭعىش پرەزيدەنتى نۇرسۇلتان نازاربايەۆ ءوز جولداۋىندا نەمەسە حالىقپەن كەزدەسۋلەرىندە مىنا ءبىر ماسەلەنى ۇنەمى ايتىپ كەلەدى. ەۋرازيالىق باعىتتاعى ينفراقۇرىلىمدى دامىتۋ –تۇراقتى تۇردە نازاردا بولاتىن جوبا. سوندىقتان دا  بولاشاق ءۇشىن نازاربايەۆ وعان قىرۋار قارجى جۇمسالعانىن ءسوز ەتىپ، ودان قازاقستان  الداعى ۋاقىتتا  پايدا كورەتىنىن دە اشىق ايتقان. ءبىر عانا مىسال، قازاقستان تەرريتورياسىن باسىپ وتەتىن «باتىس ەۋروپا- باتىس جۇڭگو» حالىقارالىق ءدالىزىنىڭ ۇزىندىعى جالپى العاندا 8445 شاقىرىمدى قۇرايدى. ونىڭ ىشىندە قازاقستانداعى جولدىڭ ۇزىندىعى 2787 شاقىرىم شاماسىندا. ايتا كەتۋ كەرەك، اتالعان ءدالىز قازاقستاننىڭ بەس وبلىسىن، اتاپ ايتقاندا، جامبىل، قىزىلوردا، اقتوبە، تۇركىستان جانە الماتى وبلىسىنىڭ اۋماعىن باسىپ وتەدى.  

ال مۇنىڭ قازاقستاندىقتار ءۇشىن قانشالىقتى پايداسى بار؟

بىرىنشىدەن، جولدىڭ جاعدايى دۇرىستالادى.

ەكىنشىدەن، جول حالىقارالىق تالاپقا، ستاندارتقا ساي سالىنادى. ۇشىنشىدەن، ەسكى جول ساپاسىز جانە ونىمەن ءجۇرۋ ۇزاق ۋاقىت الدى.

تورتىنشىدەن، ساپالى جول جۇرگىزۋشىلەر وسى ارتىق كەتكەن ۋاقىتتى قىسقارتتى.

بەسىنشىدەن، جول بويىندا سەرۆيستىك قىزمەت كۇرت  دامىدى.

التىنشىدان، ساپالى تاماق بەرەتىن زاماناۋي كافە، اسحانالار ءتيىمدى باعامەن حالىققا قىزمەت كورسەتە باستادى.

جەتىنشىدەن، حالىقارالىق ءدالىز قازاقستان ەكونوميكاسىنىڭ دامۋىنا وڭ سەرپىن بەردى.

سەگىزىنشىدەن، ايماقتار اراسىندا ەكونوميكالىق ساۋدا-ساتتىق كۇشەيدى.

ارينە، مۇنداي مىسالداردى ودان ارى قاراي ءتىزىپ، جالعاستىرا بەرۋگە بولادى. قالاي ايتقاندا دا،  باتىس ەۋروپا – باتىس جۇڭگو حالىقارالىق جوباسى قازاقستان ءۇشىن «عاسىر كەلىسىمى» بولدى. وعان  ەۋروپالىق قايتا قۇرۋ جانە دامۋ بانكى»، «ازيا دامۋ بانكى»، «يسلام دامۋ بانكى»  جانە تاعى باسقا قارجى ينستيتۋتتارى قارجى قۇيدى.

راس بۇگىندە زىمىراپ، توقتاۋسىز اعىلىپ جاتقان كولىك اعىنىنا بۇگىندە توقتاۋ جوق. ءوزىڭىز دە وسى جولمەن ءجۇرىپ وتسەڭىز، ءبىر نارسەنى انىق بايقايسىز. تازا، تاقتايداي جول ەڭ الدىمەن كوڭىلىڭىزدى كوتەرەدى. ارينە، بارار جەرىڭىزگە جىلدام ءارى ءقاۋىپسىز جاعدايدا تەزىرەك جەتكەنگە نە جەتسىن؟!

جالپى بۇل  «عاسىر جوباسى»  يدەياسى قالاي دۇنيەگە كەلدى؟ بۇل ەڭ الدىمەن ەلباسى، ەلىمىزدىڭ تۇڭعىش پرەزيدەنتى نۇرسۇلتان نازاربايەۆتىڭ باستاماسىمەن دۇنيەگە كەلگەنىن جانە ومىرشەڭ بولعانىن ايتا كەتۋ كەرەك.  

ەلباسى، قازاقستاننىڭ تۇڭعىش پرەزيدەنتى «باتىس ەۋروپا-باتىس جۇڭگو» حالىقارالىق ءدالىزىن سالۋ تۋرالى باستامانى العاش رەت 2008 جىلى ايتتى. وسى جىلى قازاقستان حالقىنا ارناعان جولداۋىندا  ەلباسى بۇل حالىقارالىق ءدالىزدىڭ ماڭىزى ءقازىر دە، بولاشاقتا دا  زور بولىپ، ارتا تۇسەتىنىن قاداپ ايتتى. ءسويتىپ رەسەي پرەزيدەنتىمەن وسى حالىقارالىق جولدى رەسەي تەرريتورياسى ارقىلى جالعاستىرۋعا كەلىستى. سونان سوڭ ءبىر جىل وتكەننەن كەيىن قىتايمەن ورتاق كەلىسىمگە كەلدى. ءسويتىپ ءۇشجاقتى قويىلعان مەملەكەتارالىق مەموراندۋمنىڭ ارقاسىندا «باتىس ەۋروپا-باتىس جۇڭگو» جوباسى ومىرگە قادام باستى. مىنە ءقازىر وسى حالىقارالىق ءدالىزدىڭ يگىلىگىن حالىق تا، سىرتتان كەلەتىن جۇرگىزۋشىلەر دە كورىپ جاتىر. وسى جولدى سالۋ ارقىلى قازاقستاننىڭ ترانزيتتىك الەۋەتى ارتتى. ءبىر عانا مىسال، بۇرىن جۇڭگو سۋەس كانالى ارقىلى ەۋروپا قۇرلىعىنا  ءونىمىن تاسىمالدايتىن بولسا، ءقازىر ەكسپورتتالعان ونىمدەر قازاقستان اۋماعى ارقىلى وتەدى. ءبىر جاعىنان جول قىسقارسا، ەكىنشى جاعىنان ۋاقىت مەرزىمى دە قىسقاردى. بۇرىن ەۋروپاعا جونەلتىلەتىن جۇڭگو تاۋارلارى تەڭىز ارقىلى 40-45 كۇندە جەتكىزىلىپ جۇرسە، قازاقستان اۋماعىنداعى جول ارقىلى ول كۇرت قىسقاردى. ەندى 10-12 كۇندە قىتايدان شىققان كونتەينەر جۇك كولىگى ەۋروپاعا جەتەتىن بولدى.  

بۇل ورايدا قازاقستان دا ءوزىنىڭ ترانزيتتىك الەۋەتىن جىل وتكەن سايىن ارتتىرۋدى جوسپارلاۋدا. بۇل ورايدا 2020 جىلعى قاراي ەلىمىز كونتەينەرلەرمەن تاسىمالداناتىن جۇكتىڭ مولشەرىن 2 ميلليون تونناعا دەيىن جەتكىزۋدى كوزدەپ وتىر. الداعى ۋاقىتتا تاسىمالدان تۇسەتىن تابىس تا مولايا تۇسپەك. ەلباسى وسىعان بايلانىستى ترانزيتتىك تاسىمال ارقىلى كەلەتىن پايدانى 5،5 ەسە ارتتىرۋعا تاپسىردى. ارينە، مۇنىڭ بارلىعى دا ورىندالاتىن مۇمكىندىگى بار نارسە. ناقتى ايتقاندا، قوماقتى قارجى سالىنعان «باتىس ەۋروپا-باتىس جۇڭگو» حالىقارالىق دالىزىنەن تۇسەتىن پايدا دا الداعى ۋاقىتتا قوماقتىلانا قورجىنعا تۇسەتىنى انىق. ونىڭ ۇستىنە الداعى جىلدارى اتالعان حالىقارالىق ءدالىزدىڭ كەيبىر بولىگىن اقىلى ەتۋ دە جوسپاردا بار.  

تاعى ءبىر ايتا كەتەتىن ءبىر نارسە، «باتىس ەۋروپا-باتىس جۇڭگو» حالىقارالىق جوباسىنىڭ پايدالانۋعا بەرىلۋى  بۇگىنگى تاڭدا تۋريزم سالاسىنىڭ كۇرت جاندانۋىنا سەبەپكەر بولىپ وتىر. ونىڭ ۇستىنە وسى جولدىڭ بويىندا قازاقستاننىڭ قانشاما تاريحي ەسكەرتكىشتەرى مەن باي، كونە جادىگەرلەرى جاتىر. ءالى دە تالاي رۋحاني قازىنالىق كەشەندەر بوي كوتەرمەك. مۇنىڭ بارلىعى دا تۋريستەردىڭ قىزىعۋشىلىعىن ارتتىرادى جانە دە جەرگىلىكتى كەلۋشىلەر دە، وتاندىق تۋريستەر دە مۇنىڭ تاريحي ماڭىزىن ايقىن سەزىنىپ وتىر دەپ ايتا الامىز.

ارينە مۇنىڭ بارلىعى دا ەلباسى قول قويعان 100 ناقتى قادام ۇلت جوسپارىنان باستاۋ الىپ  وتىرعانى  ءسوزسىز. ۇلت جوسپارىنىڭ 65 -قادامىندا «قازاقستاندى كولىك-كوممۋنيكاسيالىق اعىمدارعا ينتەگراسيالاۋ. ەۋرازيالىق ترانسكونتينەنتالدىق ءدالىز» مۋلتيمودەلدىك  كولىك ءدالىزىن قۇرۋ. ول ورتا ازيادان ەۋروپاعا جۇك ءترانزيتىن كەدەرگىسىز جۇزەگە اسىرۋعا مۇمكىندىك بەرەدى»، - دەپ اتاپ كورسەتىلگەن. دەمەك، جول ۇزارعان سايىن ەلىمىزدىڭ ترانزيتتىك الەۋەتى دە ارتا تۇسەدى. بىزدە «ەۋرازيالىق ترانسكونتينەنتالدىق ءدالىزدىڭ» الەۋەتىن ايقىن سەزىنە باستادىق. ويتكەنى  بۇل جول قازىرگى ۋاقىتتا ەكونوميكانىڭ كۇرەتامىرى بولىپ وتىر. ءبىز ازىرگە جۇزەگە اسىپ، پايدالانۋعا بەرىلگەن قازاقستان تەرريتورياسى ارقىلى وتەتىن ەڭ ۇلكەن «باتىس ەۋروپا- باتىس جۇڭگو حالىقارالىق ءدالىزىن عانا ءسوز ەتتىك. ارينە، ەلىمىزدىڭ ترانزيتتىك الەۋەتىن ارتتىراتىن باسقا دا حالىقارالىق باعىتتار جەتەرلىك. ول جونىندە اڭگىمە كەيىنىرەك..

ەركىن قالدان، ساراپشى