دۇنيەجۇزى بويىنشا 3،5 ميلليون ادام ەتنوسارالىق جانجالدىڭ قۇربانى بولعان. بۇنداي قاقتىعىستاردىڭ كەسىرىنەن ءوز مەملەكەتىنەن وزگە مەملەكەتكە شەكارا اسىپ بوسقىن رەتىندە 15 ميلليون ادام تىركەلگەن. دۇنيەجۇزى حالىقتارىنىڭ اراسىنداعى ءورشىپ تۇرعان احۋال قازاق حالقىندا بەي-جاي قالدىرعان ەمەس. 1980-1990 جىلدار ارالىعىنداعى پوستكەڭەستىك داۋىردە ەتنيكالىق قىرقىستار جەتكىلىكتى دارەجەدە بولعان. رەسەيدىڭ قول استىنداعى ءتۇرلى ەتنوستىق توپتار ءوزارا قىرقىسىپ، قارۋلى تۇردە كونفليكتىگە كەلگەن. ءبىر-بىرىن اياۋسىز تۇردە باسىپ – جانشىپ، قوعامداعى ەڭ سوراقى ۇلتارالىق جانجالدىڭ كورىنىسىن بەينەلەگەن. ەتنوستار اراسىنداعى بىتىمگە كەلۋ مەن بەيبىت كەلىسىمنىڭ جوقتىعىنان رەسەيدىڭ قول استىنداعى ەتنيكالىق توپتار ءوز باسشىلارىن تاعايىنداپ، جەكە دارا مەملەكەت قۇرۋعا ءتۇرلى ارەكەتتەر جاساپ باققان.
قازاقستانىڭ تاريحىنداعى ەتنيكالىق تولقۋلار، ورتا ازيا مەملەكەتتەرىندەگىدەي وتە قيىن جاعدايدا. سەبەبى كوپ ۇلتپەن ءبىر شاڭىراق استىندا تۇرۋ، ءبىرشاما قيىندىقتاردى تۋدىراتىنى انىق. تۇڭعىش پرەزيدەنتىمىز نۇرسۇلتان ءابىش ۇلى نازاربايەۆ 2010 جىلعى ساۋىردە “ۇلت بىرلىگىنىڭ دوكتريناسىن” قابىلداۋ ارقىلى ۇلتتىق مۇددەنى ساقتاۋ مەن دامىتۋدىڭ جاڭا باسپالداعىنا قادام باستى.
مەملەكەتىمىز قانشا جەردەن ۇلتارالىق ماسەلەلەردى شيەلەنىستىرمەۋ ءۇشىن كونستيتۋسيامىزعا ارنايى زاڭناما جوباسىن ەنگىزىپ، “ۇلت بىرلىگىنىڭ دوكتريناسىن” قابىلداسا دا، ەلدەگى ەتنيكالىق توپتار اراسىنداعى قىرقىس باسىلار ەمەس. ەرتە زاماننان بەرىگە بەلەڭ الىپ، كەڭ ءورىس جايعان كىشىگىرىم ۇلتارالىق توپتاردىڭ بەلدەرىن بەكەم بۋىپ، قازاق جەرىندە قىرعىن توبەلەس شىعارۋى تۇراقتالماۋدا.
سوناۋ كەرۋەن كوشكەن زامانعا كوز سالساق، ەتنوسارالىق داۋ قازاق جەرىندە 1951 جىلدان باستالعان. سول جىلدارى قازىرگى شىعىس قازاقستان وبلىسىندا شەشەن ۇلتىمەن اراداعى قاقتىعىس تاريح بەتتەرىندە تۇرتىلگەن. شەندەرمەن بولعان بۇل سوڭعى قىرقىس ەمەس ەدى. ءدال وسى وقيعا 1989 جىلى اقتاۋدا، 1992 جىلى وسكەمەندە قان توگۋمەن ءوز جالعاسىن تاپقان. سونىمەن قاتار 2006 جىلى تامىز ايىنىڭ 20-دا باتىس قازاقستان وبلىسىندا كاۆكاز ۇلتى مەن قازاقتار اراسىنداعى داۋ بولدى. بۇل كەزدە ورتالىق الاڭعا 400-1000 ادام جينالعان. وسى جىلى اتىراۋ وبلىسى جىلىوي اۋدانىندا تۇرىكتەر مەن قازاقتار اراسىندا اۋىز تولتىرىپ ايتارلىقتاي ماسەلە شىققان. 2006 جىلدارى تاعى دا قازاق-ۇيعىر، قازاق-شەشەن، قازاق-كۇرت اراسىنداعى ۇلتارالىق جانجالدار قانتوگىسپەن اياقتالعان. 2015 جىلى تاجىكتەرمەن دە ءبىرشاما ماسەلەلەر تۋىڭدايدى..
ەڭ سوراقىسى 2016 جىلدىڭ اقپان ايىندا قازاقتار مەن تۇرىكتەر اراسىندا ادام شوشىرلىقتاي جاعداي تۋىندايدى. بۇل داۋدىڭ ءتۇپ توركىنى 17 جاسار تۇرىك بالاسى 5 جاسار قازاق بالاسىنىڭ دەنەسىن 11 جەردەن پىشاقتاپ ولتىرۋىندە. اشۋدىڭ جەتەگىندە كەتكەن قازاق ازاماتتارى تۇرىكتەردىڭ ۇيلەرىن تاسپەن ۇرىپ قيراتادى.
2019 جىلدىڭ 1 قاڭتارىندا قاراعاندىدا ورىن العان ءازىربايجاندار مەن قازاقتار اراسىنداعى داۋدىڭ بۋى ءالى سۋىماعان.
قازاق جەرىندە 1951 جىلدان باستاۋ العان ۇلتارالىق شيەلەنىستەر بۇگىنگەدەيىن جالعاسۋدا، ايتا كەتەتىن بولساق، بيلىعى جىلدىڭ 7 اقپانىندا جامبىل وبلىسى قورداي اۋدانى ماسانشى اۋىلىندا دۇنگەندەر مەن قازاقتار اراسىندا جانتۇرشىگەرلىكتەي وقيعا بولدى. ناتيجەسىندە 10 ادام قازا تاۋىپ، قازاق ازاماتتارىنىڭ ءبىرازى كورشىلەس قىرعىزستان مەملەكەتىنە شەكارا اسىپ كەتتى.
پىكىر قالدىرۋ