توقسانىنشى جىلداردىڭ باسىنان باستاپ، پوستكەڭەستىك كەڭىستىكتەگى ەلدەردىڭ بارلىعى دەرلىك ناشاقورلىق دەرتتىن باستان وتكەردى. ول بىزگە ۇيىمداسقان قىلمىستىق توپ ارقىلى كەلدى جانە ءالى دە ءبىزدىڭ ەلىمىزدىڭ مىڭداعان جاس پەن ەڭبەككە قابىلەتتى ازاماتتارىنىڭ ءومىرىن قيىپ جاتىر.
قازاقستان ءوزىنىڭ گەوگرافيالىق ورنالاسۋىنا بايلانىستى ەسىرتكى ساۋداسىمەن اينالىسۋدىڭ ورتالىعىنا اينالدى، ول اۋعانستاننان باستالىپ، جانە رەسەي نەمەسە باتىس ەۋروپاعا دەيىن جەتەدى. تاۋەلسىزدىك جىلدارىندا مەملەكەت جاعدايدى ەداۋىر جاقسارتۋعا جانە ەسىرتكىگە تاۋەلدىلەر سانىن ازايتۋعا تىرىستى. ءبىراق جاڭا قيىندىقتار تۋىنداي ءتۇستى – ناشاقورلىقتىڭ «جاسارۋى». سينتەتيكالىق ەسىرتكىنى كەڭىنەن قولدانۋ، سونداي-اق ولاردى ساتۋعا ينتەرنەتتى پايدالانۋ جاھاندىق پروبلەماعا اينالۋدا. بۇۇ-نىڭ سوڭعى مالىمەتتەرىنە سايكەس، الەمدە 483-تەن استام جاڭا پسيحواكتيۆتى زاتتار تىركەلگەن، ولاردىڭ 60-قا جۋىعى قازاقستاندا جانە كورشىلەس مەملەكەتتەردە قولدانىلادى.
وسى جىلى بىرنەشە رەت ءار ءتۇرلى حالىقارالىق ورىنداردا قازاقستاننىڭ ەسىرتكى ساۋداسىمەن جانە ەسىرتكى بيزنەسىمەن كۇرەس سالاسىنداعى تاجىريبەسى وزىق دەپ تانىلدى، ال كەيبىر ەلدەر ءتىپتى ونى قابىلداۋعا جانە ونى ىشتەي جانە سىرتتاي ەسىرتكى قاۋىپ-قاتەرلەرىنەن قورعاۋ ستراتەگياسىنا بەيىمدەۋگە دايىن ەكەندىكتەرىن دە ءبىلدىردى.
اتاپ ايتقاندا، ءبىزدىڭ ماماندارىمىزدىڭ ۇيلەسىمدى جۇمىسى ەقىۇ باستاماسىمەن قۇرىلعان ەسىرتكىگە قارسى كونفەرەنسيادا جوعارى باعالاندى. جاقىندا موڭعوليا مەملەكەتىنىڭ ادىلەت مينيسترلىگى مەن ىشكى ىستەر مينيسترلىگىىڭ ەسىرتكىگە قارسى كۇرەس دەپارتامەنتىنىڭ ديرەكتورى ج.ەردەنەبولد قازاقستاندىق تاجىريبەنى قابىلداپ، ىسكە اسىرۋعا نيەت ءبىلدىردى. ول رەتتەۋشىلىك جانە جەدەل اقپارات الماسۋدى ۇيىمداستىرۋدى، سونداي-اق وسى سالادا جۇمىس ىستەيتىن موڭعول پوليسياسىنىڭ وفيسەرلەرىن ق ر ءىىم وقۋ ورىندارىندا وقىتۋ مۇمكىندىگىن قاراستىرۋدى ۇسىندى.
مويىنداۋ كەرەك، قازاقستان شىنىمەن دە وسى سالادا مول تاجىريبە جينادى جانە مۇنى باسقا ەلدەرمەن بولىسۋگە دە تۇرارلىق. قازاقستان جۇرگىزىپ وتىرعان ەسىرتكىگە قارسى ساياساتتىڭ نەگىزگى كىلتى ەسىرتكى بيزنەسىمەن جانە ەسىرتكى تاسىمالىمەن كۇرەسكە كۇش-جىگەردى ىشكى ەلدە، ايماقتىق، ءتىپتى بۇكىلالەمدىك دەڭگەيدە بىرىكتىرۋ ماقساتىندا سەرىكتەستەر مەن پىكىرلەستەردىڭ كەڭ جەلىسىن قۇرۋعا باعىتتالعان تاكتيكا بولدى. قازاقستان پارلامەنتىنىڭ تومەنگى پالاتاسىنىڭ سپيكەرى نۇرلان نىعماتۋلين ءبىر كەزدەرى «قازىرگى زامانعى قاۋىپ-قاتەرلەردىڭ بارلىعى دەرلىك ترانسشەكارالىق سيپاتقا يە، سوندىقتان كورشى ەلدەرمەن جانە حالىقارالىق سەرىكتەستەرمەن تىعىز ىنتىماقتاستىقسىز بۇل قۇبىلىستارعا ءتيىمدى قارسى تۇرۋ مۇمكىن ەمەس» دەپ مالىمدەگەن بولاتىن.
قازاقستان بۇۇ-نىڭ ءتيىستى كونۆەنسيالارىنىڭ توپتاماسىن راتيفيكاسيالاۋ ارقىلى وزىق حالىقارالىق تاجىريبەنى ىشكى زاڭناماعا جەدەل ەنگىزدى. ۇنەمى ءبىزدىڭ مەملەكەتىمىز ەسىرتكى مەن ەسىرتكى قۇرالدارىنىڭ زاڭسىز تارالۋىنا قارسى كۇرەس جونىندەگى ستراتەگيالاردى جانە مەملەكەتتىك باعدارلامالاردى جوعارى دەڭگەيدە قابىلدايدى، قازىرگى زامانعى سىن-قاتەرلەرگە بارابار جاۋاپ بەرۋ ءۇشىن قولدانىستاعى زاڭناماعا تۇزەتۋلەر ەنگىزەدى جانە جاڭا زاڭنامالىق، نورماتيۆتىك اكتىلەردى قابىلدايدى. ماسەلەن، 2015 جىلى قازاقستان ەسىرتكى قىلمىسى ءۇشىن ءومىر بويى باس بوستاندىعىنان ايىرۋدى كوزدەيتىن زاڭناماعا وزگەرىستەر ەنگىزۋ بويىنشا بۇرىن-سوڭدى بولماعان شارالار قابىلدادى. بۇگىنگى تاڭدا ەسىرتكى جاساۋشىلار ەڭ ۇزاق مەرزىم العان ەكى پرەسەدەنت قۇرىلدى. ال جاقىندا، وسى جىلدىڭ باسىندا جاڭا پسيحواكتيۆتى زاتتاردىڭ پايدا بولۋىنا قارسى باعىتتالعان جاڭا زاڭ كۇشىنە ەندى. ول قۇقىق قورعاۋ ورگاندارىنىڭ وكىلەتتىكتەرىن ەداۋىر كەڭەيتۋگە ارنالعان، سونىمەن قاتار ەسىرتكىنىڭ زاڭسىز اينالىمىنا مەملەكەتتىك باقىلاۋ جۇيەسىن بۇرىنعىدان دا جەتىلدىرەدى دەگەن سەنىم بار.
ارينە، زاڭنامالىق كەدەرگىلەر قانشالىقتى جوعارى بولسا دا، ولار قازىرگى ءقاۋىپتىڭ دەڭگەيىن تومەندەتە المايدى. ولار تەك باسقا شارالارمەن كەشەندى تۇردە بىرگە جۇمىس ىستەيدى، ولاردى ءوز كەزەگىندە ەكى ماڭىزدى باعىتقا ءبولىپ قاراستىرۋعا بولادى.
ءبىرىنشىسى – قازاقستانداعى ەسىرتكى بيزنەسىمەن كۇرەسەتىن بارلىق مۇددەلى قىزمەتتەردىڭ كۇشىن ۇيلەستىرۋ. وسى ماقساتتا قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ قاۋىپسىزدىك كەڭەسى ىشكى ىستەر مينيسترلىگىنىڭ جانىنان ارنايى ورگان – ەسىرتكى بيزنەسىنە جانە ەسىرتكى اينالىمىنا قارسى كۇرەس كوميتەتىن قۇرۋدى ۇيعارعانىن ەسكە سالا كەتۋ كەرەك. ونىڭ ميسسياسى – ەسىرتكىنىڭ زاڭسىز اينالىمى سالاسىنىڭ ۇلتتىق ساياساتىن قالىپتاستىرۋ. جاقىندا، ەسىرتكى بيزنەسىنىڭ ونلاين رەجيمىنە اۋىسۋىن ەسكەرە وتىرىپ، ءىىم ورتالىق اپپاراتىندا اقپاراتتىق-كوممۋنيكاسيالىق جۇيەدە ەسىرتكى قاۋىپسىزدىگى ماسەلەلەرىمەن اينالىساتىن ارنايى ءبولىم قۇرىلدى. بۇل ۋاقىتىلى جاسالعان قادام. رەسمي ستاتيستيكاعا سايكەس، 2017 جىلى قۇقىق قورعاۋ ورگاندارى ينتەرنەت جەلىسىنىڭ قازاقستاندىق سەگمەنتىندە زاڭسىز ەسىرتكى ساتاتىن 430 ينتەرنەت-سايتىن انىقتاپ، بۇعاتتاعان، سودان كەيىن وتكەن جىلى وسىنداي 5 مىڭ ينتەرنەت-رەسۋرس زالالسىزداندىرىلدى. وسى جىلدىڭ العاشقى التى ايىندا ءتورت مىڭعا جۋىق سايت جابىلدى.
ەكىنشى باعىت – ايماقتاعى جاقىن كورشىلەرمەن تىعىز ىنتىماقتاستىق. قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ىشكى ىستەر مينيسترلىگى ەسىرتكى بيزنەسىنە جانە ەسىرتكى اينالىمىنا قارسى كۇرەس تۋرالى كوپجاقتى كەلىسىمدەر اياسىندا تاجىكستان، قىرعىزستان، وزبەكستان، رەسەي، ازەربايجان جانە باسقا تمد ەلدەرىنىڭ قۇقىق قورعاۋ ورگاندارىمەن ءوزارا ارەكەتتەسەدى. ون جىلدان استام ۋاقىت بۇرىن بىرىككەن ۇلتتار ۇيىمىنىڭ ەسىرتكى جانە قىلمىس جونىندەگى بيۋروسىنىڭ قاتىسۋىمەن قۇرىلعان ەسىرتكى، پسيحوتروپتىق زاتتار مەن ولاردىڭ پرەكۋرسورلارىنىڭ زاڭسىز اينالىمىنا قارسى كۇرەس جونىندەگى ورتالىق ازيا ايماقتىق اقپاراتتىق ۇيلەستىرۋ ورتالىعى ەرەكشە ءرول اتقارادى. باس كەڭسەسى الماتى قالاسىندا ورنالاسقان. بۇل بارلىق ايماقتا ەسىرتكىگە قاتىستى جاعدايدى قاداعالايتىن وزىندىك سيتۋاسيالىق ورتالىق.
بۇل سالاداعى مەملەكەتارالىق ىنتىماقتاستىقتىڭ تيىمدىلىگى جاقىن ارادا عانا دالەلدەندى. بۇل جەردە وسى جىلدىڭ باسىندا شىۇ-نا مۇشە مەملەكەتتەر اۋماعىندا وتكىزىلگەن حالىقارالىق ەسىرتكىگە قارسى «پاۋتينا» وپەراسياسى تۋرالى ءسوز قوزعالىپ تۇر. ول پسيحواكتيۆتى زاتتاردى، سينتەتيكالىق جانە باسقا دا ەسىرتكىلەردى، سونىڭ ىشىندە، ينتەرنەت-رەسۋرستار مەن ەلەكتروندىق تولەم جۇيەلەرىن قولدانۋمەن قامتاماسىز ەتۋ جانە تاراتۋ ارنالارىن توقتاتۋعا باعىتتالعان. وپەراسياعا ءۇندىستاننىڭ، قىتايدىڭ، قىرعىزستاننىڭ، پاكىستاننىڭ، رەسەيدىڭ، تاجىكستاننىڭ، وزبەكستاننىڭ ەسىرتكىگە قارسى بولىمشەلەرىنىڭ وكىلدەرى، سونداي-اق اۋعانستاننان كەلگەن باقىلاۋشىلار، بۇۇ ەسىرتكى جانە قىلمىس جونىندەگى باسقارماسى جانە ورتالىق ازيانىڭ ايماقتىق اقپاراتتىق ۇيلەستىرۋ ورتالىعى قاتىستى. ۇيلەستىرۋ شتابى قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ وڭتۇستىك استاناسىندا قۇرىلدى.
تاراتىلعان اقپاراتقا سايكەس، شىۇ-نا مۇشە مەملەكەتتەردىڭ اۋماعىندا قۇقىق قورعاۋ ورگاندارىنىڭ 76،5 مىڭ قىزمەتكەرى تارتىلدى، ولار ەسىرتكىنىڭ 1140 قىلمىسىن انىقتادى. 6،8 تونناعا جۋىق ءتۇرلى ەسىرتكى تاركىلەندى، ونىڭ ىشىندە 2،5 توننا اپيىن، 1،3 توننادان استام گەروين، 1،8 كگ كوكاين، ءبىر توننادان استام ماريحۋانا، 837 كگ گاشيش، سونداي-اق 84 كگ سينتەتيكالىق ەسىرتكى جانە شامامەن 41 كگ پسيحوتروپتىق زاتتار تاركىلەندى. شىۇ ەلدەرىندە ەسىرتكى قىلمىسى ءۇشىن ەكى مىڭنان استام ادام ۇستالدى. ەسىرتكىنىڭ زاڭسىز اينالىمى ءۇشىن 70 مىڭ اقش دوللارىنا جۋىق زاڭداستىرىلعان قاراجات پەن مۇلىك تاركىلەندى. قازاقستاندىق تاراپ ءجۇز كەلىدەن استام ەسىرتكى، ونىڭ ىشىندە 2 كەلى گەروين، 98 كەلى ماريحۋانا، 1 كەلى گاشيش تاركىلەدى. 252 ەسىرتكى قىلمىسى انىقتالدى، 10 قاتىسۋشىدان تۇراتىن ۇيىمداسقان قىلمىستىق ەسىرتكى توبىنىڭ قىزمەتى جويىلدى. ەسىرتكى زاتتارىن ساتۋدان 1 ميلليون تەڭگەدەن استام اقشانى زاڭداستىرۋ ارەكەتى توقتاتىلدى.
شىۇ باس حاتشىسىنىڭ ورىنباسارى نۇرلان اققوشقاروۆ «پاۋتينا» سياقتى وپەراسيالاردى جۇرگىزۋدىڭ ماڭىزىن اتاپ ءوتىپ، وعان جىل سايىنعى مارتەبە بەرۋدى ۇسىندى.
قازاقستان وسى سالاداعى بۇۇ-نىڭ بارلىق نەگىزگى كونۆەنسيالارىن راتيفيكاسيالاۋ ارقىلى ەسىرتكى بيزنەسىنە قارسى كۇرەستىڭ حالىقارالىق جۇيەسىنە قوسىلدى. «قازاقستان-2050» ستراتەگياسىندا قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ تۇڭعىش پرەزيدەنتى نۇرسۇلتان نازاربايەۆ «ۇلت دەنساۋلىعى – بۇل ءبىزدىڭ تابىستى بولاشاعىمىزدىڭ نەگىزى» دەپ اتاپ كورسەتكەن بولاتىن.
2005 جىلعى 29 قاراشادا مەملەكەت باسشىسىنىڭ جارلىعىمەن قازاقستان رەسپۋبليكاسىندا ناشاقورلىققا جانە ەسىرتكى بيزنەسىنە قارسى كۇرەستىڭ 2006-2014 جىلدارعا ارنالعان ستراتەگياسى بەكىتىلدى. ونى جۇزەگە اسىرۋ بارىسىندا قازاقستاندىقتار اراسىندا ەسىرتكىگە تاۋەلدىلەر، ەڭ الدىمەن، گەروينگە تاۋەلدىلەر سانى 35%-عا ازايدى.
قازاقستان ەسىرتكى بيزنەسىنە جانە ەسىرتكى اينالىمىنا قارسى كۇرەس تۋرالى كوپجاقتى كەلىسىمدەر اياسىندا، ونىڭ ىشىندە ەسىرتكى، پسيحوتروپتىق زاتتار جانە ولاردىڭ پرەكۋرسورلارىنىڭ زاڭسىز اينالىمىنا قارسى كۇرەس جونىندەگى ورتالىق ازيا ايماقتىق اقپاراتتىق ۇيلەستىرۋ ورتالىعىنىڭ نەگىزىندە بۇۇ كەڭسەسىنىڭ قاتىسۋىمەن تىعىز ىنتىماقتاستىق ورناتتى. وسى شارالاردىڭ ارقاسىندا قازاقستاندا تىركەلگەن ناشاقورلاردىڭ سانى 2014 جىلعى 33 مىڭنان 2019 جىلى 22 مىڭعا دەيىن ازايدى.
قازاقستان ەسىرتكى بيزنەسىنە جانە ەسىرتكى اينالىمىنا قارسى كۇرەس جۇرگىزۋدە ايماقتاعى كوشباسشىلاردىڭ ءبىرى بولىپ سانالادى. حالىقارالىق ساراپشىلار اتاپ وتكەندەي، قاتەرلەر مەن سىناقتارعا مەملەكەتتىڭ جۇيەلى جانە بارابار رەاكسياسى تۇرعىسىنان ءبىز، مىسالى، رەسەيدەن، كەم دەگەندە بەس جىلعا الدا كەلەمىز.
قارلىعاش زارىقحان قىزى
پىكىر قالدىرۋ