ءبىز تابيعاتتان انا قۇرلىم الشاقتاپ  بارامىز. ەندى ەلۋ جىلدان كەيىن انا دەگەن ۇعىمدى ويعا العاندا ادامزاتتىڭ كەۋدەسىن قۇرمەت كەرنەمەيتىن بولاتىن شىعار. 10-تامىزعا دەيىن ەلىمىزدە «بالانى ومىراۋ سۇتىمەن ەمىزۋ» اپتالىعى جۇرەدى. بۇل تۋرالى اقپارات كەلىپ تۇسكەندە جۇرەگىم زىرق ەتە قالدى. «انا سۇتىمەن تاماقتاندىرۋ حالىقارالىق اپتالىعى ەمىزۋدى ساقتاۋ، ىنتالاندىرۋ جانە قولداۋ ءۇشىن 1990 جىلى تامىز ايىندا قابىلدانعان ددۇ مەن يۋنيسەف-تىڭ يننوچەتيالىق دەكلاراسياسىنا بايلانىستى وتكىزىلەدى» ەكەن.

 راسىمەن بالانى ۋىزىنا جارىتپاۋ ءبىزدىڭ ەلدە، قالا بەردى الەمدە ۇلكەن ماسەلەگە اينالىپ بارا جاتقانى عوي. انالاردىڭ بالانى ۋىزىنا جارىتپاۋىنا ءتۇرلى سەبەپتەر بار.  ەڭ باستى سەبەپ-جۇمىسباستىلىق. يپوتەكاعا ءۇي الىپ، نەسيەگە توي جاساعان ەكى جاستىڭ بىرەۋىنىڭ جۇمىسسىز قالۋى- قاسىرەت. دەكرەتتىك ورىن بالانىڭ 3 جاسىنا دەيىن ساقتالعانىمەن، جۇمىس باستى انالاردىڭ 80% بالا ءۇش جاسقا تولماي قىزمەتىنە قايتا ورالادى. ال ەكىنشى سەبەپ- انالاردىڭ بالانى شىنىمەن دە جارىتپاۋى ەكەن. تۇپتەپ كەلگەندە جارىتپاۋدىڭ  سەبەبىن ادامدار ءوز قولىمەن جاساپ العان. بىرىنشىدەن، ءبىزدىڭ تاماقتاناتىمىز- تابيعي قۇنارلى اس ەمەس. جارتىلاي فابريكات تاعامدار، دارىگە پىسكەن جەمىس-جيدەكتەر، گمو ارقىلى وندىرىلگەن كوكونىستەر ادامنىڭ گەنىنىڭ وزگەرۋىنە ايتارلىقتاي ىقپال ەتىپ جاتىر. اشىعىن ايتقاندا الەمدە گەندىك سوعىس باستالىپ كەتكەن. جەر استى بايلىعىنا سەنىپ، تۇتىناتىن استى كورشىدەن تاسۋعا ادەتتەنگەن ءبىز سەكىلدى ەلدىڭ بۇنداي سوعىستا جەڭىسكە جەتە الۋى مۇمكىن بە؟ كۇننىڭ قىزۋىنان قۋات الىپ، جاپىراعىن سامال تەربەپ، تامىرىنا  توعاننان اعىپ كەلگەن سۋ ءنار بەرمەگەن كوكونىس قالاي دايارلانىپ جاتىر؟ كوكونىستى بىلاي قويعاندا، ادامدى دا پروبيركادا كوبەيتە الاتىن دەڭگەيگە جەتكەنبىز. راسىمەن، ءبىر قاراعاندا ول-دەڭگەي. بەدەۋلىك پەن بەلسىزدىك جايلاعان زاماندا عىلىمنىڭ مۇنداي مۇمكىندىككە يە بولعانى قانداي تاماشا؟! الايدا ماسەلەنى توڭكەرىپ قاراپ كورىڭىزشى. دۇنيەگە بالا الىپ كەلۋ مۇمكىندىگىنىڭ تومەندەۋى- ءبىزدىڭ تۇتىنعان تاعامىمىز بەن تۇرمىستىق زاتتارمىزعا دا قاتىستى بولىپ شىعىپتى. دەمەك، بەلەڭ الىپ وتىرعان ماسەلەنى ءبىز قولدان جاساپ العانبىز. ءبىراق  ونى مويىنداعىمىز كەلمەيدى. اۋرۋ-استان. ءبىرىنشى رەت وقىپ وتىرعان جوقسىز بۇل ماتەلدى. مىڭىنشى رەت وقىساق تا ءمان بەرمەيمىز. ءمان بەرگەندە قايتەمىز؟ ءتىپتى ءقازىر قالاعا تاسىمالداناتىن مالدىڭ ءوزىنىڭ قالاي بورداقىلاناتىنىن بىلەسىز بە؟ سپيرت زاۋاتىنىڭ قالدىق سۇيىقتىعى جانە سىرانىڭ قالدىعىمەن بورداقىلاناتىنىن ەستىپ قالىپ ءجۇرمىز. ءبىراق امال نەشىك؟ ەت جەمەسەك ءتىسىمىز سىرقىرايتىن قازاقپىز. ال جەگەن ەتىمىزدىڭ ءتۇرى اناۋ. سوندا جاڭا بوسانىپ، سورپالانىپ وتىرعان جاس انانىڭ سورپاسىنىڭ بەتىنە الگى ءسپيرتتىڭ قالدىعى شىقپاعاندا، نە شىعادى؟  قازىرگى  بالانى ومىراۋمەن ەمىزۋدى جارنامالاپ وتىرعان كۇنىمىز  «اينالايىن » شاققا اينالادى. سەبەبى عالىمدار الداعى ۋاقىتتا  قولدان ۇرىقتاندىرۋ مەن پروبيركادا دامىتۋ ادام ايتسا نانعىسىز ناتيجەگە قول جەتكىزەدى دەپ وتىر. ءتىپتى مەديسينا ىلىمىنە ارنالعان ارنايى سايتتاردا ايەل زاتىنىڭ «بالا تۋۋ قاسىرەتىنەن» ءبىر جولا قۇتىلاتىنى تۋرالى بولجامدار دا ايتىلعان ەكەن. ينكۋباتور بالاپانداردى ءبىر تەمپەراتۋرادا ۇستاپ، جۇمىرتقادان شىعارۋ مۇمكىندىگىنە يە بولعان ادامزات ونى جاساي المايدى دەپ ويلايسىز با؟ سوندا ايەل زاتى توعىز اي بالا كوتەرمەسە، تولعاتىپ تۋماسا، وعان تاس ەمشەگىن ءجىبىتىپ يمەسە، نە ءۇشىن كەرەك؟ ارينە ايەل كەرەك.  حروماسوما دەگەن بار ەمەس پە؟ حروموسومالاردى ساقتاۋ ماقساتىندا عانا ادامزات «ۇرعاشىلاردى» قاجەت ەتەدى. قاجەت ەتكەندە دە ۇرعاشىلار ونسىز دا  دەفيسيتكە اينالادى ەكەن. عالىمدار  ايەل زاتىنىڭ دەفيسيتكە اينالاتىنىن شىعىستىق دۇنيەتانىممەن ساباقتاستىرىپ وتىر. شاماسى شىعىستا ەر ادامنىڭ قوعامداعى بەلسەندىلىگىنىڭ جوعارى بولۋىنا بايلانىستى عىلىم دامىعان ساتتە ۇلدى بولعىسى كەلەتىندەردىڭ سانى دا ارتا تۇسەتىن بولسا كەرەك. ءبىر عانا بالالى بولۋعا مۇمكىندىگى بار قىتايلىقتار عىلىمنىڭ ول جەتىستىگىن ءمۇلت جىبەرمەۋگە تىرىسىپ باعۋدا. ال ءار قىتايدىڭ وت باسىندا تەك قانا ۇل بالا دۇنيەگە كەلەتىن بولسا، وندا تىقىردىڭ تايانعانىن ۇعۋ ونشا قيىن ەمەس.

جانۋارلاردى قولدان  ۇرىقتاندىرۋ ماسەلەسىندە  ماماندار ماشىقتانىپ الدى. ەندى ونى ادامدارعا پايدالانۋدا وسى عاسىردىڭ بەل ورتاسىنا جەتكەندە ۇلكەن ناتيجە كورسەتە الامىز دەپ بولجام جاسالعان ەكەن. جانۋارلار دەمەكشى، بالا كەزىمدەگى ءبىر وقيعا ەسىمە ءتۇسىپ وتىر. وي سالۋ ءۇشىن ورايى كەلگەندە ايتقان دا دۇرىس بولار. كەڭەس ۇكىمەتى ىدىراعان سوڭ، كولحوز بەن سوۆحوز يەسىز قالدى ەمەس پە؟ وكىمەتكە جوسپارمەن ءسۇت تاپسىراتىن فەرمالار جەكەشەلەنە باستادى. ءبىزدىڭ كورشى اۋىلدا سيىر فەرماسى بار بولاتىن. سيىر بولعاندا دا تۇقىمى ارنايى اسىلداندىرىلعان ماسكەۋدەن الىپ كەلگەن ءداۋ-داۋ الا سيىرلار عوي. جەكەشەلەنىپ جاتقان سوڭ، الگى ءسۇتتى سيىردىڭ ەكەۋىن اكەم ساتىپ الىپ كەلدى.  وزگە مالعا ەرىپ جۇرە المايتىن، ورىسكە شىعىپ جايىلىپ ۇيرەنبەگەن بايعۇس سيىرلاردىڭ بىرەۋى ون كۇنگە جەتپەي تاۋدان قۇلاپ، كۇيرەپ قالدى. جامباسى وپىرىلىپ تۇسكەن سيىر اقىرى مال بولمادى.  ال ەكىنشىسى كوكتەمگە ءىلىندى. وندا دا ورىسكە كەتكەندە بارلىعىمىز سول الا سيىردىڭ تىلەگىن تىلەپ وتىراتىنبىز. ول بايقۇس ءسال قىلپىق قارعا دا تايىپ جىعىلىپ جاتۋشى ەدى. كوكتەمگە ىلىنگەن سيىرىمىز تولدەدى. ۇپ-ۇلكەن سيىر بۇزاۋدىڭ شاراناسىن جالاپ تازارتۋدى دا «بىلمەيدى». بىلمەگەندى قويىڭىزشى تۇيسىنبەيدى دە. سەبەبى ول دايىن دۇنيەگە ۇيرەنگەن. ول تۋا سالىسىمەن فەرمادان بۇزاۋىن بولەكتەپ، مايىنان اجىراتىلعان كوك ءسۇت بەرىلەتىن بولعان. ءسويتىپ تاراعان ۇكىمەتتىڭ ارقاسىندا الگى بايقۇس الا سيىر «انا باقىتىنا» كەنەلىپ، بۇزاۋىنا ەمىرەنىپ كوردى. بۇزاۋىن ەمىزەر كەزدە دە مەحنات شەكتى. وعان دا ءتوزدى. ءبىراق كەلەسى جىلى قىسىر قالدى. سەبەبى  ول قولدان ۇرىقتاندىرىلىپ كەلگەن مال بولاتىن. اسىل تۇقىمدى، بويى تۇيەدەن بيىك سيىردىڭ تابيعي جولمەن بۇزاۋلى بولۋى تۋرالى عالىمدار باس قاتىرىپ جاتپاعان. قۇداي-اۋ ۇكىمەت تارايدى دەگەندى كىم ويلادى دەيسىڭ؟ كەلەسى جىلى بۇزاۋلاماعان سيىردىڭ ارى قارايعى تاعدىرى ايتپاسا دا تۇسىنىكتى عوي. ادامدار دا الا سيىر سەكلدى ءبىر تۇيىققا كەلىپ تىرەلەدى. سەبەبى ءبىز تابيعات دەپ اتالاتىن التىن قازىعىمىزدان الشاقتاپ بارامىز.

اينۇر تولەۋ