بۇل تىلەگىمنىڭ كىمگە ارنالارىن بىلمەيمىن. ءبىراق، تاۋەلسىزدىك كۇنىن باسقا ءبىر ۋاقىتقا اۋىستىرايىقشى! زورلىقپەن، وتىرىك، ايارلىقپەن، نەمكەتتىلىكپەن، مازاقپەن، تابامەن قارسى الىنعان بۇنداي تاۋەلسىزدىك كۇنى ابدەن تويدىردى. جۇرەكتى قان جىلاتىپ، جۇيكەنى جۇقارتىپ، جىگەردى جاسىتىپ، بەتكە ابدەن سالىق بولىپ ءبىتتى. قاراشا ايى تۋدى بولدى، قارا بەت ادام قۇساپ باس كوتەرىپ قاراۋدان قالدىق.

ءيا، تاۋەلسىزدىك كۇنىن اۋىستىرايىق! ءوزى دە ادەيى قولدان جاسالىپ، كۇزدىڭ قارا سۋىعى بارىنشا قاتاياتىن، قىستىڭ قىتىمىر ايازى باستالاتىن ءبىر سايتان-ساپالاق ۋاقىتقا تۋرالاندى ەمەس پە. سونىڭ كەسىرىنەن جەلتوقسان كوتەرىلىسى تۋىلعان 17 جەلتوقسان دا ۇمىتىلدى. ونىمەن بىرگە قازاق جاستارىنىڭ قاندى قىرعىنعا ۇشىراعان كۇنى دە ۇمىتىلدى. ونىمەن بىرگە ازاتتىق اڭساعان اسقاق رۋح، تاۋەلسىزدىككە ۇمتىلعان ءور مىنەز دە جەرلەندى. تاۋەلسىزدىك كۇنى ەشكىمگە كەرەك ەمەس ءقازىر. ونى سەزىنىپ جاتقان ادام بار دەگەنگە سەنبەيمىن. بار بولسا مەن قۇساپ مۇڭ شاعىپ، جىلانىپ وتىرعان، ەلىنىڭ تاۋەلسىزدىگى تاباننىڭ استىنداعى قوقىستان دا قۇنسىز ازداعان قۇر سۇلدەر عانا بار شىعار. اۋەلى، ولاردى تاۋەلسىزدىكتى سەزىنەدى دەگەننەن گورى ونىڭ اياق استى بولعان ايانىشتى جايىنا جوقتاۋ ايتادى دەگەن ءجون بولار.

جەلتوقسان دەيمىز، قازاقتىڭ ۇل-قىزى سول قاسىرەتتى جەلتوقساندا قان توككەن الاڭدا اسپانعا استامسي قاراپ الىپ شىرشالار ورنايدى جىل سايىن. كوڭىلدەردە بىقسىپ جانا الماي جاتقان بوستاندىقتىڭ بولماشى ساۋلەسىن، الگى الىپ شىرشالارعا ورناتىلعان اباجاداي شامداردىڭ جارىعى جۇتىپ قويادى. سول شىرشا تولى شامدى شىر اينالا ەسى كىرەسىلى-شىعاسىلى ءبىر توپ ادام جۇرەدى. ولار وتتى اينالا ۇشاتىن سايتان كوبەلەككە ۇقسايتىنداي، ءبىراق، ءدوپ باسىپ تانۋ قيىن. توپىرلاعان بەينەلەرى ناجىسكە ۇيمەلەگەن جاسىل شىبىنعا دا، تەزەككە قاپتاعان قارا قوڭىزعا دا كەلەدى. ولاردا تاۋەلسىزدىك دەگەن تۇسىنىك، وتانىم دەگەن وي، ۇلتىم دەگەن ۇعىم، مەملەكەتىم دەگەن سانا جوق. مەڭىرەۋ قالىپتارىندا بيىك شىرشاعا ءولى جانارلارىمەن ءمانسىز قاراعان كۇيى اينالا بەرەدى، اينالا بەرەدى...    

ءيا، كولگىرسىپ، جالعان نامىسشىل بولۋدىڭ نە ءجونى قالدى؟ قازىرگى ءبىزدىڭ جاعداي وسى. جاڭا جىلدى حالىقتىق مەرەكە دەپ قاتتى جاقسى كورەمىز. ونىڭ الدەبىر بوتەن دىندىك سيپاتىن اقتاپ الۋعا دايار «ادۆوكاتتارىمىز» كوپ. «قوڭىزدار» مەن «شىبىندار» شەڭبەر اينالۋ داستۇرىنە قاجەت جاساندى شىرشالارىن بيىل دا ەرتە ورناتا باستادى. استانانىڭ الاڭدارى، كوزگە تۇسەدى اۋ دەگەن كورنەكتى جەرلەرىنىڭ بارىندە ەربيگەن وتىرىك شىرشالار قويىلعان. ال، جاڭا جىل مەرەكەسىنەن باقانداي جارتى اي، ون التى كۇن بۇرىن كەلەتىن تاۋەلسىزدىك كۇنى، قازاقستان دەيتىن مەملەكەتتىڭ تاۋەلسىزدىك جاريالاعان كۇنى – سول باياعى مازاق شەكپەنىن جامىلعان مىسكىن قايىرشىداي ءبىر قۋىستا ءتىلسىز جاتىر. ول بايعۇستىڭ بارىن الىپ، بايلىعىن بۇلاپ، مايى مەن قانىن تەسپەي سورىپ جۇرگەندەر ونى وزدەرىنە قاجەت كۇنى عانا سۇيرەتىپ الىپ شىعادى دا، ساسىق پايدالارىنا جاراتىپ بولعان سوڭ الگى قۋىسقا قايتا نىعاي سالادى.

ال، ونىڭ قورلانعان قالپىنا ءبىزدىڭ، ياعني، «تاۋەلسىز قازاقستاندا ءجۇرمىز» دەپ كۇپيەتىن كوپتىڭ بويى ابدەن ۇيرەنىپ العان. تاۋەلسىزدىكتى قۇرمەتتەۋ، ونى باعالاۋ، ءتىپتى، «تاۋەلسىزدىگىمىز بار ەل ەكەنبىز-اۋ» دەپ ءتۇيسىنۋ جوق. ءيا، جازا بەرسەڭ زار-نالا بىتە مە؟! ال، وسى تاۋەلسىزدىكتى تولىق سەزىنەتىن ازات سانا بىزدە نەگە جوق؟ بىزدە بولعاندا دا، «تاۋەلسىز قازاقستاندى» باسقارىپ وتىرعان بيلىكتەگى «تاۋەلدى ادامداردا» نەگە جوق؟ سەبەبى، ءدال سولار تاۋەلسىزدىك ءۇشىن كۇرەسپەگەن، كۇرەسۋدى ويلاپ تا كورمەگەن، تاۋەلسىزدىك ءۇشىن تەر، قان توگۋ، قاجەت بولسا جان بەرۋ دەگەن ءور مىنەز، اسىل قاسيەت، دەگدار تەكتىلىكتى تۋادا بويىنا دارىتپاعان ءدۇبارا ۇرپاق. ال، مەملەكەتتىڭ يدەولوگياسىن ونداي ادامدار جۇرگىزىپ وتىرعان جەردە، ولاردىڭ تالىم-تاربيە، ۇگىت-ناسيحات، باعىت-باعدار، ىس-ارەكەتىن كورگەن، وعان كوزى، قۇلاعى، بويى، بولمىسى ۇيرەنگەن بىلايعى جۇرت تا ولار اينالعان شەڭبەردەن شىعا المايتىنى انىق. قازىرشە ءبارىمىز شىرشانى اينالعان شەڭبەردىڭ بويىندا ءجۇرمىز. ال، كۇندەردىڭ كۇنى سول شەڭبەر بۇزىلعاندا عانا تاۋەلسىزدىكتى تورىمىزگە شىعاراتىن حالگە جەتەمىز. ولاي بولماعان جاعدايدا جاساندى تاۋەلسىزدىك كۇنىن اۋىستىرعانىمىز ءجون، مەرەكەسى از، كۇنى جىلى، وزىمىزگە جاقىن ناۋرىز ايىنا قاراي بولسا دا.

P.S.

وسىدان 5 جىل بۇرىن، «جاس قازاق» اپتالىعىنا (№56 (206) 12 جەلتوقسان 2008) «تاۋەلسىزدىكتى تانيسىڭ با؟» دەگەن تاقىرىپپەن ماقالا جازىپپىز. فرانسۋز جازۋشىسى ستال اننا لۋيزا جەرمانەنىڭ «تاۋەلسىز حالىقتا عانا ۇلتتىق مىنەز بولادى» دەگەن ءسوزىن كەلتىرىپ، سول مىنەزدى وزىمىزدەن ىزدەپ كورىپپىز. شىرشالاردىڭ بۇتاعىمەن تۇمشالانعان تاۋەلسىزدىكتىڭ كىمگە تانىستىعىن بىلگىمىز كەلىپتى. وكىنىشكە قاراي ونداي تاۋەلسىزدىك، ونى ءدۇر كوتەرەتىن رۋح پەن مىنەز ءالى تابىلماي كەلەدى ەكەن.

استانا