ۇلىبريتانيا پارلامەنتى نۇرسۇلتان نازاربايەۆتىڭ تۋىستارى مەن جاقىن ادامدارىنا سانكسيا سالۋ ماسەلەسىن قاراستىردى. اتى اتالعاندار اراسىندا ەكس-پرەزيدەنتتىڭ ورتانشى كۇيەۋ بالاسى – تيمۋر قۇلىبايەۆ، ءماجىلىستىڭ ەكس-سپيكەرى – نۇرلان نىعماتۋلين، "Nur Otan" پارتياسى ءتوراعاسىنىڭ بۇرىنعى ءبىرىنشى ورىنباسارى – باۋىرجان بايبەك، سونداي-اق قازاقستاندىق ەليتانىڭ ءبىرقاتار وكىلدەرى بار.

– مەن ۇلىبريتانيانى كەلەسى تۇلعالارعا قاتىستى سىبايلاس جەمقورلىققا قارسى سانكسيالار ەنگىزۋ ءۇشىن شارالار قابىلداۋعا شاقىرامىن جانە ولاردىڭ بارلىعىنىڭ اكتيۆتەردى تاركىلەۋ مەن پاراقورلىققا قاتىسى بولۋى مۇمكىن، – دەدى ۇلىبريتانيا پارلامەنتىنىڭ دەپۋتاتى مارگارەت حەدج قازاقستانداعى قاڭتار وقيعالارىنا قاتىستى پىكىرتالاستا.

ول قولىنداعى مالىمەتتەر تۋرالى "ۋاقىتقا بايلانىستى شەكتەۋلى، ءبىراق ءار وقيعا تاڭقالارلىق" دەپ ايتتى.

– بۇل – تيمۋر قۇلىبايەۆ، ونىڭ ايەلى دينارا نازاربايەۆا – نازاربايەۆتىڭ قىزى جانە ولاردىڭ سەرىگى ارۆيند تيكۋ. قولدا بار دەرەكتەر بويىنشا قۇلىبايەۆ قىزمەت بابىن اسىرا پايدالانىپ، قىرۋار بايلىق جيناعانىن كورە الامىز. 2020 جىلى "Financial Times" باسىلىمى قۇلىبايەۆتىڭ مەملەكەتتىك مۇناي قۇبىرلارىنىڭ نەگىزگى كەلىسىمشارتتارىنان پايدا الۋ ءۇشىن جاسىرىن سحەما پايدالانعانىن اشكەرەلەدى. باسقا ەلدەردە وعان قاتىستى اقشانى جىلىستاتۋ جانە پارا الۋ كۇدىگى بويىنشا تەرگەۋ باستالدى. "Forbes" مالىمەتتەرىنە سۇيەنسەك، ونىڭ بايلىعى 2،9 ملرد دوللاردى قۇرايدى. ال ۇلىبريتانيادا ول كەم دەگەندە 60 ميلليون فۋنت ستەرلينگ تۇراتىن جىلجىمايتىن مۇلىككە يەلىك ەتەدى، – دەدى دەدى بريتاندىق پارلامەنت مۇشەسى.

ول داريعا نازاربايەۆا مەن ونىڭ كۇيەۋى قايرات شارىپبايەۆتىڭ دا اتىن اتادى.

– داريعا – نازاربايەۆتىڭ ۇلكەن قىزى. ونىڭ Forbes 595 ميلليون دوللارعا باعالاعان يمپەرياسى وففشورلىق كومپانيالاردىڭ، قورلاردىڭ جانە تراستتاردىڭ كەرەمەت كۇردەلى جۇيەسىندە جاسىرىلعان. لوندوندا شىعۋ توركىنى بەيمالىم وعان تيەسىلى ءۇش جىلجىمايتىن مۇلىكتى تاركىلەۋگە سانكسيا بەرىلدى. ءبىراق Source Material تەرگەۋشىلەرى نازاربايەۆا ۇلىبريتانيانىڭ جوعارعى سوتىن جاڭىلىستىرۋى مۇمكىن دەپ مالىمدەدى. ال، شارىپبايەۆ "نازاربايەۆتار وتباسىنىڭ بانكى" دەپ اتالاتىن Bank RBK بانكىنەن الاياقتىق جولمەن $334 ملن العان ادامداردىڭ ءبىرى، – دەپ اتاپ ءوتتى دەپۋتات.

سونداي-اق ول ءوز سوزىندە بۇل جەردە داريعانىڭ ۇلى، ەكس-پرەزيدەنتتىڭ نەمەرەسى ءنۇرالى الييەۆ تە بارىن ايتتى.

– 21 جاسىندا الييەۆ  "نۇربانك"  ءتوراعاسىنىڭ ورىنباسارى بولىپ تاعايىندالدى، ال 22 جاسىندا باسقارما ءتوراعاسى بولدى. ۇلىبريتانيا سوتى ول 2008 جىلى ءبىر كومپانيا ارقىلى بانكتەن 65 ميلليون دوللار نەسيە العانىن، سودان كەيىن تاعى ءبىر نەسيە العانىن كورسەتەدى. زاڭگەرلەردىڭ ايتۋىنشا، نۇرالي بۇل قاراجاتتىڭ ءبىر بولىگىن 39،5 ميلليون فۋنت ستەرلينگ تۇراتىن بيشوپ داڭعىلىندا ءۇي ساتىپ الۋ ءۇشىن پايدالانعان، – دەدى مارگارەت حەدج.

بۇدان كەيىن ول قازاقستان ۇلتتىق قاۋىپسىزدىك كوميتەتىنىڭ بۇرىنعى باسشىسى كارىم ءماسىموۆ جانە ونىڭ سەرىكتەسى ايگۇل نۇرييەۆا تۋرالى ايتتى.

– ءماسىموۆ – قازاقستاننىڭ بۇرىنعى پرەمەر-مينيسترى، وعان بريتاندىق كومپانيالار تاراپىنان پارا الدى دەگەن ايىپ تاعىلدى. وعان سونداي-اق 45 تىكۇشاق ساتىپ الۋ ءۇشىن Airbus-تان پارا الدى دەگەن ايىپ تاعىلدى. نۇرييەۆا – ءماسىموۆتىڭ سەنىمدى ادامى. ول جالپى سوماسى 64 ملن دوللار پارا الۋعا بايلانىستى شۆەسيانىڭ "Teli" تەلەكوممۋنيكاسيالىق كومپانياسىمەن ءىرى سىبايلاس جەمقورلىق جانجالدارىنا قاتىسى بار، – دەدى ول.

ول كەلەسى كەزەكتە ءىرى كاسىپكەر ۆلاديمير كيم تۋرالى ءسوز قوزعادى.

– كيم – قازاقستاننىڭ ەڭ باي ادامى، ونىڭ بايلىعى شامامەن $4،3 ملرد. ول لوندون قور بيرجاسىندا تىركەلگەن العاشقى قازاقستاندىق كومپانيا – Kazakhmys plcء-تى باسقاردى. Global Witness ەسەبىندە كومپانيانى ءىس جۇزىندە نازاربايەۆ باسقاردى، ال كيم ونىڭ سەنىمدى وكىلى بولدى. 2017 جىلى كيمنىڭ 18 جاسار قىزى كاميلا نايتسبريدجدەن 60 ميلليون دوللارعا ءۇش پاتەر ساتىپ العان، – دەدى ۇلىبريتانيا دەپۋتاتى.

ول كيمنىڭ سەرىكتەسى – ەدۋارد وگاي "Kazakhmys-تىڭ" ورتاق يەسى ەكەنىن جانە "پرەمەر-مينيسترگە پارا بەردى" دەپ بولجانىپ وتىرعانىن ايتتى.

دەپۋتات ءوز كەزەگىندە كەڭەس راقىشيەۆ تۋرالى دا ايتتى. سوزىنشە، ونىڭ $1،6 ملرد-قا جەتەتىن بايلىعى بار. سونداي-اق ول ساياسي ەليتامەن تىعىز بايلانىستا ەكەنىن دە اتاپ ءوتتى. اقش-تىڭ سانكسيالارىنا ۇشىراعان شەشەنستان رەسپۋبليكاسى باسشىسىنىڭ جاقىن سەرىگى.

تىزىمدەگى كەلەسى ادام رەتىندە "قازاقستان تەمىر جولى "ۇك" اق بۇرىنعى باسقارما ءتوراعاسى ساۋات مىڭبايەۆ تۋرالى ايتىلدى.

– مىڭبايەۆ ەنەرگەتيكا جانە مينەرالدىق رەسۋرستار ءمينيسترى بولعان. ءبىراق ول ءوزىنىڭ مينيسترلىك لاۋازىمىمەن مۇددەلەردىڭ ايقىن قايشىلىعى بولعانىنا قاراماستان، قازاقستاندا مەملەكەتتىك كەلىسىمشارتتاردى جەڭىپ العان، قۇنى $3 ملرد بولاتىن بەرمۋد كومپانياسىن جاسىرىن يەلەندى. ونىڭ ايەلى مەن ۇلى ۇلىبريتانيادا جىلجىمايتىن مۇلىككە يە، – دەدى حەدج. 

ءارى قاراي دەپۋتات ءتىزىمىن "وليگارحتار تريوسى" دەپ اتالاتىن الەكساندر ماشكيەۆيچ، پاتوح شودييەۆ جانە ولاردىڭ مارقۇم سەرىكتەسى تۋرالى اقپاراتپەن جالعاستىردى. Eurasian Natural Resources Corporation كومپانياسىنا تيەسىلى قازاقستاندىق تاۋ-كەن ءوندىرۋ كومپانياسى "تريوعا" تيەسىلى دەلىنەتىن.

– 2013 جىلى الاياقتىقپەن كۇرەس باسقارماسى افريكالىق ساياساتكەرلەرگە پارا بەردى دەگەن ايىپتان كەيىن كومپانياعا قاتىستى قىلمىستىق تەرگەۋدى باستادى، – دەدى ساياساتكەر.

سونىمەن قاتار، پرەزيدەنت اكىمشىلىگىنىڭ بۇرىنعى باسشىسى بولات وتەمۇراتوۆتى دا ايتتى.

– وتەمۇراتوۆ – نازاربايەۆتىڭ بۇرىنعى اپپارات باسشىسى. اقش ديپلوماتيالىق حابارلاماسىندا وتەمۇراتوۆ پرەزيدەنتتىڭ "جەكە قارجى مەنەدجەرى" ەكەنى جانە ءوزىنىڭ ۆەب-سايتىندا ونىڭ جەكە بايلىعى 3،9 ميلليارد دوللارعا باعالانعانى ايتىلعان، – دەدى حەدج. 

دەپۋتات تۇڭعىش پرەزيدەنتتىڭ ءىنىسى بولات نازاربايەۆتى دا نازاردان تىس قالدىرمادى.

– بولات نازاربايەۆ – نۇرسۇلتان نازاربايەۆتىڭ اعاسى، وتە باي ادام. 2008 جىلى ول مانحەتتەندەگى ۋلترا ەكسكليۋزيۆتى پلازا قوناق ۇيىنەن 20 ميلليون فۋنت ستەرلينگكە پاتەر ساتىپ الدى. وعان قاڭتارداعى تارتىپسىزدىكتەردى ۇيىمداستىرۋعا قاتىسقان قارۋلى توپتارعا قاتىسى بار دەگەن ايىپ تاعىلىپ وتىر، – دەدى بريتان پارلامەنتىنىڭ دەپۋتاتى.

سونداي-اق "سامۇرىق-قازىنا" ۇلتتىق ءال-اۋقات قورىنىڭ بۇرىنعى باسشىسى احمەتجان ەسىموۆتىڭ دە ەسىمى اتالعان.

– ۇلتتىق ءال-اۋقات قورىنىڭ ءتوراعاسى ەسىموۆ ءوزىنىڭ بۇرىنعى كۇيەۋ بالاسى عالىمجان ەسەنوۆكە بريتاندىق ۆيرگين ارالدارىنىڭ قۇپيا كومپانيالارى ارقىلى "قازفوسفات" دەپ اتالاتىن بريتاندىق كومپانيانى ساتىپ الۋ ءۇشىن نەسيە بەرگەن. ەسەنوۆ ءقازىر قازاقستاننىڭ ەڭ باي ادامدارىنىڭ ءبىرى، – دەدى ساياساتكەر.

سونىمەن قاتار، ۇلىبريتانيا پارلامەنتىندە بيزنەسمەن قايرات بورانبايەۆتىڭ ەسىمى دە اتالدى.

– قايرات بورانبايەۆتىڭ قىزى نازاربايەۆتىڭ نەمەرەسىنە ۇيلەندى. ول ءبىرقاتار لاۋازىمداردى اتقاردى، سونىڭ ىشىندە تۇركىمەنستاننان گازدى ترانزيتپەن تاسىمالداۋعا قاتىستى. ونىڭ ۆيردجينيا ۋوتەر شتاتىندا 25،4 ميلليون فۋنت ستەرلينگ بولاتىن ءۇيى،  ۋان حايد ساياباعىنداعى 60 ميلليون فۋنت ستەرلينگتىك پاتەرى جانە نايتسبريدجدە قۇنى 15 ميلليون فۋنت ستەرلينگتەن اساتىن ءۇش ليۋكس پاتەرى بار، – دەدى دەپۋتات.

ول سونداي-اق كاسىپكەر الەكساندر كلەبانوۆ تۋرالى دا ايتتى.

– سودان كەيىن الەكساندر كلەبانوۆ پەن ونىڭ ۇلى ياكوۆ بار. الەكساندردىڭ بايلىعى 374 ميلليون دوللارعا باعالانادى جانە ول ورتالىق ازيا ەلەكتر ەنەرگەتيكاسى كورپوراسياسىن باسقارادى. بۇل ەكى ادام بۇرىنعى پرەزيدەنت وتباسىنىڭ قارجىلىق سەنىمدى ادامدارى. ولار داريعا نازاربايەۆاعا شىعۋ توركىنى بەلگىسىز مۇلىكتى تاركىلەۋگە كومەكتەسكەن دەگەن بولجام بار، – دەدى ساياساتكەر.

نۇرلان نىعماتۋلين، باۋىرجان بايبەك جانە بۇرىنعى ادىلەت ءمينيسترى مارات بەكەتايەۆ "Nur Otan" پارتياسىنىڭ جوعارى لاۋازىمدى تۇلعالارى جانە نازاربايەۆتىڭ جاقىن سەرىكتەرى.

– ولار سىبايلاس جەمقورلىققا جاعداي جاساپ، ىقتيمالدى ادام قۇقىعىنىڭ بۇزىلعانىنا جاۋاپتى، – دەدى ول.

دەپۋتات ەكس-پرەزيدەنتتىڭ كىشى قىزى ءاليا نازاربايەۆانى دا نازاردان تىس قالدىرعان جوق.

– ۇلىبريتانيا جوعارعى سوتى ءاليا نازاربايەۆا كۇردەلى وففشورلىق قۇرىلىمدار، سونىڭ ىشىندە بريتان ۆيرگين ارالدارى ارقىلى ەلدەن 300 ملن دوللاردان استام قاراجات شىعارعانىنا نازار اۋداردى، – دەپ ايتتى ول.

بريتاندىق دەپۋتات كاسىپكەر ايدان كارىبجانوۆتى بانكير رەتىندە ءوز جاعدايىن جاسادى دەپ ايىپتادى.

– بۇرىنعى ايەلى ايدان كارىبجانوۆتى قازاقستاننىڭ ۇلتتىق تەلەكوممۋنيكاسيا كومپانياسىن ساتىپ، مەملەكەت ەسەبىنەن ساياسي بايلانىستارى بار ينسايدەرلەرگە وراسان تابىس اكەلەتىن مەملەكەتتىك اكتيۆتەردى جەكەشەلەندىرۋ ارقىلى بانكير قىزمەتىن قولما-قول اقشاعا اينالدىردى دەپ ايىپتايدى، – دەدى دەپۋتات.

دەپۋتاتتىڭ كەلەسى تىزىمىنە بيزنەسمەن قايرات ساتىبالدى مەن ونىڭ ءىنىسى – ۇقك ءتوراعاسىنىڭ بۇرىنعى ءبىرىنشى ورىنباسارى سامات ءابىش كىردى.

– قايرات ساتىبالدى مەن سامات ءابىش – وففشورلىق قۇرىلىمدار ارقىلى قوماقتى بايلىققا يە بولعان نازاربايەۆتىڭ جيەندەرى. ەكەۋى دە بەيبىتشىلىك پەن قاۋىپسىزدىككە نۇقسان كەلتىرەتىن بيلىك ءۇشىن كۇرەسكە قاتىسقان نازاربايەۆتىڭ نەگىزگى ادامدارى، – دەدى ول.

وسىلايشا ۇلىبريتانيا پارلامەنتىنىڭ دەپۋتاتى مارگارەت حەدج بارلىق اتى اتالعان ادامدارعا قارسى سانكسيالار ەنگىزۋدى ۇسىندى.

– جەمقور ەليتاعا سانكسيالار سالۋ ولاردىڭ جامان تاجىريبەلەرىن جويمايدى جانە قازاقستانعا تۇبەگەيلى دەموكراتيالىق وزگەرىستەر اكەلمەيدى. ءبىراق بۇل – ءبىزدىڭ لاس اقشا مەن سىبايلاس جەمقورلىقپەن كۇرەسۋ جونىندەگى مىندەتتەمەمىزگە ادال ەكەنىمىزدى كورسەتەدى. ارەكەتسىزدىكتىڭ قۇنى جوعارى بولادى. لوندون مەن ءبىزدىڭ قارجىلىق قىزمەت كورسەتۋ سەكتورىنىڭ بەدەلى ءقازىردىڭ وزىندە قۇلدىرادى، ويتكەنى ۇلىبريتانيا لاس اقشاعا پانا رەتىندە كورىنەدى. ەگەر ءبىز تەز ارەكەت ەتسەك، ۇلىبريتانيانىڭ بەدەلىن قالپىنا كەلتىرىپ، وداقتاستارىمىزعا كلەپتوكراتتار مەن وليگارحتاردى پانالامايتىنىمىزدى كورسەتە الامىز. ەگەر ۇكىمەت وسى ەكى مايداندا تاعى دا ساتسىزدىككە ۇشىراسا، قازاقستاننان كەلگەن قىلمىستىق كلەپتوكراتتار سياقتى ادامدار تەك قۋانادى ءارى ۇلكەن اقشانى وڭاي جاساۋدى جالعاستىرا بەرەدى، – دەپ قورىتىندىلادى مارگارەت حەدج.

ماتەريال كازتاگ سايتىنان اۋدارىلدى