ورامال داۋى قوعامدى تاعى دا قاق جاردى. قوس تاراپتىڭ ايتار ءۋاجى قانداي؟

/image/2022/06/08/crop-121_4_340x604_629eda5874fc9190970284.jpg

قازاقستاندا وقۋشى قىزدارعا ورامال تاعۋعا رۇحسات بەرۋ ماسەلەسى قايتادان تالقى تاقىرىبىنا اينالدى. اڭگىمە ءبىلىم جانە عىلىم ءمينيسترى اسحات ايماعامبەتوۆتىڭ ەلدەگى باسىلىمداردىڭ بىرىنە بەرگەن سۇحباتىنداعى ءبىراۋىز سوزىنەن باستالدى.

ول جەردە جۋرناليست مينيستردەن "مەكتەپتە ورامال تاعۋعا رۇحسات بەرۋ ماسەلەسى قايتا قارالا ما؟" دەپ سۇرايدى.

مينيستر قازاقستان زايىرلى مەملەكەت ەكەنىن، مەكتەپ فورماسىنا بايلانىستى ارنايى بۇيرىق بارىن ايتىپ، الايدا كەز كەلگەن توپتىڭ ءبىلىم الۋىن ماڭىزدى دەپ سانايتىنىن اتاپ ءوتتى.

– ورامال تاعا المايتىنىنا بايلانىستى اتا-انالارى مەكتەپكە جىبەرمەيتىن قىزدار قاشىقتان وقۋعا ءماجبۇر. ال مۇنىڭ تەرىس اسەرى بولادى. ءبىز ينكليۋزيۆتى قوعام قۇرۋعا ءتيىسپىز. سوندىقتان بۇل – نازار اۋدارۋعا تۇرارلىق ماسەلە، – دەدى مينيستر.

ماسەلە قوعامدى قاق جاردى. مەكتەپتە ورامال تاعۋعا رۇحسات بەرۋگە قارسى شىعىپ جاتقاندار قازاقستان زايىرلى قوعام بولعاندىقتان، مەكتەپ فورماسى ءبىرىڭعاي بولۋى كەرەكتىگىن، بۇگىن يسلام ءدىنىن ۇستانۋشىلاردىڭ قىزدارىنا ورامال تاعۋعا رۇحسات بەرىلسە، ەرتەڭ وزگە ءدىن مەن اعىم وكىلدەرى ءوز تالابىن قويىپ شىعۋى مۇمكىن ەكەنىن ايتادى. ورامالعا رۇحسات بەرىلۋىن قولدايتىندار ەل اتا زاڭى بويىنشا ەشكىمدى تەگىنە، الەۋمەتتىك، لاۋازىمدىق جانە مۇلىكتىك جاعدايىنا، جىنىسىنا، ناسىلىنە، ۇلتىنا، تىلىنە، دىنگە كوزقاراسىنا، نانىمىنا، تۇرعىلىقتى جەرىنە كەمسىتۋگە بولمايتىنىن باسشىلىققا الىپ، مەكتەپتە ورامال تاعۋعا رۇحسات بەرمەۋ ادام قۇقىعىن شەكتەۋ دەپ ەسەپتەيدى.

ماسەلەگە بايلانىستى حالىق facebook جەلىسىندە ويىن قالاي ءبىلدىرىپ جاتقانىنا شولۋ جاساپ، ءبىرقاتارىن ۇسىنۋدى ءجون كوردىك. ماسەلەگە كوزقاراس ءبىرجاقتى بولىپ قالماۋى ءۇشىن تومەندە ءارتۇرلى پىكىردەگى ادامداردىڭ ويى بەرىلگەن.

اسىلتاي تاسبولات: ورامال دەسە، ءدىن ادامنىڭ جۇرەگىندە دەپ قۋىپ كەتۋدى تۇسىنبەي وتەتىن شىعارمىن. ليبەرال، دەموكرات ادام ەشقاشان ادامنىڭ ءدىني سەنىم بوستاندىعىنا قول سۇقپاۋى ءتيىس. ءدىن جۇرەكتەن بولەك، ناقتى اتريبۋتتارمەن كورىنىس تابادى. ورامال تاعۋ ءدىننىڭ الەۋمەتتىك بەينەسى، سونى تالقىلاپ جاتىرمىز. ال جۇرەك ەزوتەريكالىق قابات، ابستراكسيا. ورامال تاعۋعا قاتىستى تاقىرىپقا اكەپ تىعۋعا دىم كەلمەيدى سونى. زايىرلى مەملەكەت دەگەن - اتەيستىك يدەولوگيا ۇستەمدىك قۇراتىن ساياسي قۇرىلىم ەمەس. ءدىن ۇستانۋشىلارعا دەگەن جەككورىنىش شكالاسى تىم جوعارى ەكەن قوعامدا. ايماعامبەتوۆ دۇرىس دۇنيەنى تالقىعا سالىپ وتىر. ورامال تاققان مەن ساقال قويعاننىڭ بارلىعى ەكسترەميست ياكي تەرروريست ەمەس قوي. باتىس ەلدەرى سوڭعى كەزدە حيدجابتى ادام قۇقىعىنا، ال ءپارانجانى قاۋىپسىزدىك ماسەلەسىنە جاتقىزۋعا كەلىسكەندەي شەشىمدەر ىزدەپ جاتىر. الگى ايتقانى ءدوپ كەلە بەرمەيتىن فۋتۋرولوگ فۋكۋيامانىڭ ماقالاسىن وقىپ ەدىم بىلتىر، سونداي ورتا جول ىزدەپ جاتىر ەكەن ەۋروپارلامەنت. ميگرانتتار كوپ قوي ەندى. ال بريتانيا ءتىپتى ارنايى كابينكالاردا، ايەل سەكيۋريتيدى كىرگىزىپ قارايدى ەكەن پاسپورتى مەن ءجۇزىن. ورامال تاققان وقۋشىلاردان پوتەنسيال تەرروريست كورۋ ءقاۋىپتى تەندەنسيا. ينكليۋزيۆ قوعام ولاي بولمايدى.

Michael Sherimbekورامال ماسەلەسى بۇگىن عانا بولىپ وتىرعان جوق قوي. ەگەر ءقازىر شەشىلمەسە ءارى قاراي ۇلكەن ماسەلەگە اينالادى. 6 جاسار قىزدى ورامالمەن قاپتاپ مەكتەپكە جىبەرۋدىڭ لوگيكاسىن ۇعىنا الماي-اق قويدىم. ءدال سول قىزدارىن مەكتەپكە ورامالمەن جىبەرەتىن اتا-انالاردىڭ دەنى - بارىپ تۇرعان ەگويست ءھام بالالارىن ەش ويلاعىسى كەلمەيتىن ادامدار دەپ ەسەپتەيمىن. ءوزىڭىز ويلاپ قاراڭىز، بۇكىل مەكتەپتەگى قىزداردىڭ شاشى اشىق جۇرەدى. ولاردىڭ كوبى ءدىني ماسەلەلەردەن حابارى دا جوق. سىنىپقا باسى ورانعان وزدەرىمەن قاتار قىز كىرىپ كەلەدى. نە ىستەيدى ول بالالار؟ ارينە، ول ورامالدى قىزدان الىس جۇرەتىن بولادى. ونىڭ ۇستىنە ۇيىنە بارىپ بولعان جاعدايدى ايتسا، كادىمگى قىزداردىڭ اكە-شەشەلەرى "ويباي، جولاما وندايلارعا" دەيدى. ناتيجەسىندە، ەندى عانا مەكتەپتە بارعان كىشكەنتاي قىز قوعامنان وقشاۋلانىپ، ءوزىن بوتەن سەزىنىپ دەپرەسسياعا ۇشىراي باستايدى. ال، ول كەزەڭ بالالاردىڭ قالىپتاسۋ كەزەڭى ەكەنىن ەسكەرسەك، الگى قىزدىڭ بولاشاعى قانداي بولارىن ويلاي بەرىڭىز. ول قىز بولاشاقتا ەشكىممەن ارالاسپايتىن بولادى. ەسەيگەن كەزدە قوعام ونى قابىلداعانىمەن، بالانىڭ ساناسىندا قالىپ كەتكەن كومپلەكس پەن رەنىشتىڭ سوڭى نەگە اپاراتىنىن ەسەپتەي كورىڭىز.

ارينە، قوعامعا سەنىم ەركىندىگى دەگەن نارسەلەردى ءتۇسىندىرۋ جۇرگىزۋ كەرەك دەگەن سياقتى «جەل» اڭگىمەنى ايتۋعا بولار ەدى. ءبىراق، رەال ونداي ەمەس. مەدرەسەدە وقىپ شىققان سوڭ، ەسەيە كەلە كوپشىلىك سىنىپتاسپەن جولىعىپ كوردىك. سونىڭ بارلىعى دا كەزىندە ماكسيمۋم تاقۋالىققا ۇمتىلعان جاستار ەدى. ءبىراق، سول قىسىمنان شىققان بويدا ءبارى وزگەردى. سىزدەرگە ايتايىن، ۇلكەن ومىرگە قادام باسقان كەزدە، سول كەزەڭدەگى ءدىندار بالالاردىڭ ىشىندەگى قىسىم كورىپ وسكەندەرى ەەڭ قۋىپ كەتەتىندەردىڭ قاتارىندا بولادى. كادىمگى جاستار جاساۋى مۇمكىن «قىزىقتاردى» ون ەسەلەپ جاساپ، ىشتەي جارىلادى. ەشكىم ءوز بالاسىنا زورلاپ ءدىن قابىلداتۋعا قاقىسى جوق. ءدىن ءار ادامنىڭ اقىلى تولىسىپ، سانالى تۇردە قابىلداۋى ياكي قابىلداماۋى ءتيىس نارسە بولۋى كەرەك.

سوندىقتان، مەكتەپكە ورامالسىز كىرگىزۋ - مەملەكەتتىڭ قىلمىسى ەمەس. مەكتەپتە ورامالمەن جىبەرۋ - اتا-انانىڭ قىلمىسى. ءھام ول ءۇشىن جاۋاپ بەرۋى ءتيىس سول اتا-انالار.

ارينە، بارلىعىمىز ۇرپاقتارىمىزدىڭ بولاشاعى جارقىن بولۋىن ءھام ادامي قالىپتان تايماس ىزگى جاندار بولىپ قالىپتاسۋىن قالايمىز. دەگەنمەن، تاربيە دەگەن ءبىر تۇتام ورامالمەن بەرىلمەيدى. ول ادامنىڭ ساناسىندا بەرىلەتىن/قالىپتاساتىن ەكوسيستەما.

وزدەرى ءالى ءومىر كورمەي، بولمىسى جاي عانا ءدىني رومانتيكاعا ۇرىنعان اتا-انانىڭ اقىماقتىعىنان جاس بالالاردىڭ ءومىرى بۇزىلماۋى ءتيىس.
 
9 سىنىپتان كەيىن مەكتەپ فورماسى مەن ءدىني ستاندارتتى قوسا ساقتاي وتىرىپ، رۇقسات بەرۋگە بولادى دەپ ويلايمىن. ءتۇرلى-تۇستى ەمەس، مەكتەپ كويلەگىنىڭ تۇسىنە سايكەس جيناقى ورامالعا رۇقسات بەرۋگە بولاتىن سياقتى. جوعارى سىنىپتاردا قىزدار اراسىندا شاشىن تىقىرلاپ الىپ تاستايتىندار دا بار. باندانا تاعاتىندار دا بار، كەڭ تەلپەك كيىپ كەلەتىن قىزدار بار، درەد، افروكوس ستيلىندە ءورىپ كەلەتىندەر دە بار، ءتۇرلى تۇسكە بويايتىندار دا بولادى. سوندىقتان، جوعارى سىنىپتا ورامال تاعاتىن قىزدار بولعانىندا تۇرعان ەشتەڭە جوق دەپ ويلايمىن.

Serik Abikenuly: ينكليۋزيۆتى قوعام... قىزعا حيدجاب كيگىزۋ ماسەلەسىندە مينيستر وسىلاي دەپتى. كوز الدىما بولاشاق قازاق مەكتەبى ەلەستەدى. يۋدەيلەر حيتونا كيىپ، سيملا جامىلىپ، جۇڭگو، جاپون تەكتى بۋدداعا تابىنۋشىلاردىڭ بالالارى سامحاتيعا ورانىپ، دحوتي، ساريعا مالىنعان كريشنايتتەر دالىزدە ءتۇتىن تۇتەتىپ، "حاري، كريشنا" دەپ اندەتىپ، كەبىن كيگەندەر ساقالدى قاۋعاداي ەتىپ، كافتان-سارافان كيگەندەر ۇشتىك جىرىن جىرلاپ، پروتەستانتتار قارا رياساسىن سۇيرەتىپ... وسى مەكتەپ پە؟ ينكليۋزيۆتى قوعامدا "تەك مۇسىلمان بالالار ورامالمەن كەلسىن، باسقاسىنا رۇقسات جوق" دەي المايمىز. سويلەگەندە ابايلاۋ كەرەك!

وركەن كەنجەبەك: جوعارى سىنىپتاردان تاعۋعا رۇقسات بەرسە، بولادى اۋ.
 
Kuanysh Kenbaytegi: 18 جاسقا تولعانشا بالا اتا-انانىڭ ىقپالىمەن ەشقانداي ءدىندى قابىلداماۋ كەرەك. كاملەت جاسقا تولعاسىن ءوز ەركى. وڭى مەن سولىن اجىراتىپ ۇلگەرمەگەن 10 جاسار قىز بالا نە ءۇشىن تاعىپ جۇرگەنىن دە بىلمەيدى.

عابيت نۋرحان ۇلى: ءار ادامنىڭ جەكە ءدىني ۇستانىمىن سىيلاۋ دەگەن بولادى. مىسالعا ءسىز قۇدايعا سەنبەيسىز، بالالارىڭىزعا ورامال تاققىزبايسىز، ءدىن قابىلداتقىزبايسىز، جارايدى ول ءسىزدىڭ ەركىڭىزدە، ءسىزدىڭ تاڭداۋىڭىز. ءبىراق ءبىز قۇدايعا سەنسەك، قىزدارىمىزدىڭ ورامال تاققانىڭ قالاساق ول ءبىزدىڭ، ياعني مەنىڭ تاڭداۋىمىز ەمەس پە؟ ءسىز ءوز بالا شاعانىزدى ءوزىڭىز تاربيەلەڭىز، مەن ءوز بالا شاعامدى ءوزىم تاربيەلەين.

Nurgali Nurtay: سىرتتا كىم نە كيسە ءوزى ءبىلسىن، مەملەكەتتىك مەكەمەلەردە جۇمىس ىستەيتىن، شارۋامەن كەلگەن، ءبىلىم وردالارىندا وقيتىن ادامدارعا ستاندارت مىندەتتەۋ كەرەك. مەملەكەتتىك تۋ سياقتى رامىزدەر بارىنەن بيىك تۇرۋى ءتيىس.

نۇربول سەيىلبەك: نەگىزىندە مەملەكەتتىك مەكەمەلەردە ءدىني قۇلشىلىق جاساۋعا بولمايدى دەگەن نورما بار، ءبىراق وسىنداي باپ بار ەكەن دەپ نامازىن قازا ەتىپ جاتقاندار كەم. ناماز وقىلىپ جاتىر. ءبىراق لەستنيسالاردىڭ استىندا، شاتىرعا شىعا بەرىستەگى وقشاۋ جەرلەردە نەمەسە قۋىس-قۋىستا. سول سەكىلدى ورامال ماسەلەسى دە ءدال وسىنداي جاعدايدا. ءدىني اتريبۋتتاردى مەملەكەتتىك مەكەمەگە تاعىپ كەلۋگە بولمايدى دەلىنەدى. مەنىمشە، دۇرىسى رۇقسات بەرۋ كەرەك. ءبىراق قاداعالاۋدى، ءتارتىپتى كۇشەيتۋ كەرەك، بولدى. قاداعالاۋ كۇشەيۋ كەرەك دەيتىنىم كەزىندە ءبىراز جوو-دا نامازحانا بولدى. كوپ ستۋدەنتتەر ول جەردى ساباققا بارماي، جينالىپ ءدىن ۇيرەنەتىن جەرگە اينالدىرىپ جىبەرگەن. وسىلاي لاعىپ كەتپەۋىن قاداعالاۋ شارتىمەن رۇقسات بەرگەن ءجون دەپ ەسەپتەيمىن. ايتپەسە راديكاليزمدى قولدان كۇشەيتۋىمىز ىقتيمال.

دينا يمامباي: بالانىڭ دا ءدىني سەنىم بوستاندىعىنا قول سۇقپاۋ كەرەك اتا-اناسى. زورلىقپەن قىزىنا حيدجاب كيگىزىپ، ول مەكتەپتە بۋللينگكە ۇشىراپ، پسيحولوگيالىق كۇيزەلىسكە تاپ بولىپ، جاپ-جاقسى وقىپ جۇرگەن ساباعى تومەندەپ، سونىڭ كەسىرىنەن 9-سىنىپتان كەيىن مەكتەپتەن كەتكەن قىزدى بىلەم، اقىرى كۇيەۋگە بەرىپ جىبەردى اكە-شەشەسى. ءبىزدىڭ قوعام ليبەرالدىق، دەموكراتتىق كوزقاراس دەڭگەيىنە جەتكەن جوق. قاڭتاردا قانشاما ادام ساقالى بولعانى ءۇشىن عانا ازاپتالدى.

ايلا يدەن: سودان كەيىن ول اتا انالار قىزىم ەركەكتەرمەن بىرگە وقىماۋ كەرەك، ەركەك مۇعالىممەن سويلەسپەۋ كەرەك، دەپ تۇرسا تاعى دا ءدىني سەنىمىنە نۇقسان كەلتىرمەۋ ءۇشىن وعان دا رۇقسات بەرۋ كەرەك پە؟

توقتار جاقاش: وسى ءتۇبى ورامالمەن الىسىپ ولەتىن شىعارسىڭدار، تۇگە! ورامال دەگەن ايەلدىڭ ءسانى ەمەس پە؟ "تاعامىن" دەگەندەر تاعا بەرسىن! تاقپايتىندار تاقپاي-اق قويسىن! نە پروبلەما؟ رۇقسات بەرۋ دەگەن جاپپاي مىندەتتەۋ ەمەس قوي! نەگە ونداي بالانىڭ قۇقىعى تاپتالۋى كەرەك؟

Lyazzat Akhatova: وقۋشىلارعا مەكتەپكە ورامال تارتىپ بارۋعا رۇقسات بەرمەك بوپ جاتقان ايماعامبەتوۆتى قولدايمىن دەپ كەتىپتى، ەندى. قۇقىعىن شەكتەمەۋ كەرەك ەشكىمنىڭ دەگەن پىكىرگە نەگىزدەيدى. شىنىمەن قۇقىقتىق جاعىنا كەلسەك، كەرىسىنشە ءبىلىم سالاسىنداعى ارنايى ەرەجەلەرگە (ونىڭ ىشىندە مەكتەپ فورماسى تۋرالى) بارلىق وقۋشى باعىنۋ كەرەك. ەشكىمنىڭ ءدىني سەنىمىن كۇشتەپ وزگەرتكەلى جاتقان ەشكىم جوق. ول كونستيتۋسيامەن بەكىتىلگەن ءار ازاماتتىڭ قۇقىعى. قاندى قاڭتاردان كەيىن دىنگە بايلانىستى قاي ماسەلەدە دە ويلانىپ، شەشىم قابىلداماسا قيىن. باسقا ەلدەردىڭ تاجىريبەلەرىنە قاراۋدىڭ قاجەتى جوق. ويتكەنى راديكالدىق ۇيىمدار ولاردىڭ مەملەكەتتىگىنە ءقاۋىپ ءتوندىرىپ تۇرعان جوق، بىزدەگىدەي.

ماليك وراكوۆ: ورامالدىڭ ار جاعىندا، قىلتيىپ حيدجاپ، نيقاب تۇر. ونىڭ ار جاعىندا حاليفات. ونىڭ ار جاعىندا يراك، اۋعانستان.
 
ابدرايم ابدۋلحاليم: اركىم ءوز ويىن ايتىپ جاتىر ەكەن. مەندە ءوزىمنىڭ ويىمدى ايتايىن. سىزدەر ايتىپ جۇرگەن ۋاحابيس دەگەن كىم ءوزى؟ كركەگى ساقالدىدا، ۇرعاشىسى ورامالدى بولسا ۋاحابيسپە؟ اۋعانستان، تۇركيا، يران ەلدەرىندە ءومىر سۇرگەن اكە-شەشەم قىزدارىنا ورامال تاقتىردى. مەن ساقال قويدىم (ءوسىردىم) مەن ۋاحابيسپىنبە؟
تىزەدەن جوعارى يۋبكا كيگىزىپ ساتانىن جالتىراتىپ كوپشىلىك ورتاسىنا جىبەرۋ دەگەندى قالاي تۇسىنەمىز؟
قاي اتا-باباڭ حيجاپ كيىپ ەدى دەپ سۇرايتىندارعا، قاي اتا-باباڭ شولتيعان يۋپكا كيگىزىپ قىزىن كوپشىلىك ورتاعا جىبەرگەن ەدى؟
قاتىستى تەگتەر :

پىكىر قالدىرۋ

قاتىستى ماقالالار